İstifham nedir? Edebiyatta istifham sanatı özellikleri nelerdir?

İstifham ile tecahül-i arif söz sanatları benzer özellikler taşısa da farklıdır.

 Tecahül-i arif, şairin cevabını bildiği soruları sormasıdır. Örneğin ''Senden daha güzeli var mı bu cihanda'' diye soran şair, anlatımı güçlendirmek için tecahül-i arif sanatını kullanmıştır.

İstifham Nedir?

İstifham, bir konu hakkında detaylı bilgi edinmek için karşı tarafa soru yöneltmek anlamına gelir. İstifhamda merak ve bilme isteği had safhadadır. Osmanlıcada soru işaretine (?) istifham işareti denirdi. Teklif edilen bir şeyi soru sorarak reddetmeye ise istifham-ı inkar denir.

İstifham-ı İnkar Örnekleri

1- Böyle bir insana güvenilir mi hiç?

2- Böyle gürültülü bir ortamda ders çalışılır mı?

3- Bu havada yolculuğa çıkılır mı?

Edebiyatta İstifham Sanatı Özellikleri Nelerdir?

1- Edebiyatta soru sorma sanatına istifham denir.

2- İstifhamda cevabı belirsiz sorular sorulsa da amaç diğer tüm söz sanatlarında olduğu gibi, şiire derinlik atmaktır.

3- Divan edebiyatında aşığın sevgiliye yönelttiği tüm sorular istifham sanatına örnek olarak gösterilebilir.

4- İstifham sanatı genellikle gazel, terkibi bent, tercihi bent ve tahmis gibi manzum eserlerde kullanılmıştır.

Şiirlerde İstifham Sanatı Örnekleri

1- "Bu ne yüzdür, bu ne gözdür, bu ne zülf-ü bu ne bâlâ''

Ahmedi

Bu şiirde, şair gördüğü güzellik karşısında hayran kaldığını belirtmek için istifham sanatı yapmıştır. İstifham sanatının kullanıldığı bazı şiirlerde, sorulan sorular bizzat şair tarafından yanıtlanır. Bu şiirin ilk beytinde yer alan sorular da Ahmedi tarafından cevaplanmıştır.

"Biri lale, biri nergis, biri sümbül, biri tuba''

Yukarıdaki şiirde sorulan sorular ve cevapları şu şekilde sıralanabilir:

Yüz - Lale

Göz - Nergis

Zülüf - Sümbül

Bala - Tuba

2- "Beni candan usandırdı, cefadan yar usanmaz mı?''

Fuzuli

İstifham sanatı, bazı şiirlerde sevgiliye serzenişte bulunmak için kullanılır. Fuzuli'nin en çok bilinen şiirlerinden biri olan yukarıdaki beyit de buna örnektir. Divan edebiyatında ''yar, nigar, canan, Leyla'' isimleriyle zikredilen sevgilinin en bilinen özelliklerinden biri aşığa cefa çektirmektir. Fuzuli de kelime oyunu yapıp istifham sanatına başvurarak sevgilinin cefadan usanıp usanmayacağını sormaktadır.

3- "Ben bir kul idim, sen sultan idin

Düştüm araya bilmem nereden?"

Yunus Emre

İstifham sanatı sadece divan edebiyatında değil tekke ve halk edebiyatında da sık sık kullanılır. Bu söz sanatını en çok kullanan şairlerden biri de Yunus Emre'dir. Şair, yukarıdaki beyitte ''dünyada olmayı'' ''araya düşmek'' olarak nitelendirmiş ve dünyaya ''nereden'' düştüğünü sormuştur.