İskat Nedir, Nasıl Hesaplanır? İskat Hangi Durumlarda Geçerlidir?

İslamiyetle ilgilenen bireyler detaylı bir şekilde iskat kelimesine sıklıkla rastlamış ve hesaplama koşullarına oldukça dikkat etmiştir. Bu nedeni sözcüğün İslam hukukunda bir hakkı düşürmeyi ifade etmesindendir. 

 İskat Nedir? 

 İskat İslam ansiklopedisinin sözlük anlamlarında düşmek anlamına gelmektedir. Düşmek ise sukūt kökünden türemiştir. Atmak, izale etmek ve düşürmek anlamlarını ifade etmektedir. İslam hukuku alanında da herhangi bir hakkı veya yükümlülüğü düşürmeyi ifade etmektedir. 

 Literatür araştırıldığında iskat düşürmek anlamına geldiği için "ıskāt-ı cenîn"in kısaltılmış hali olarak da bilinmektedir. Bu anlamdan anlatılmak istenen şudur ki anne karnındaki bebeğin düşürülmesidir. 

 Bu olay sonucunda sağlıklı iken bazı ibadetleri yapamayan bireyin ölümünden sonra sorumluluk gereği fidye ödeyerek bu sorumluluğun düşürülmesi anlamına gelmektedir. 

 Hukuki işlemlerde de iskat sözcüğü geçmektedir. Hukuki anlamda iskat bir malın, mülkiyetin veya hakkın bu hak sahibine geçişi söz konusu olmadan düşürülmesi anlamına gelmektedir. 

 Bu anlamda bir kişinin bir başkasının hakkını ihlal etmeden kendi hukuku çerçevesinde tasarrufta bulunmasından dolayı caiz yani hak kabul edilmektedir. 

 İskat Nasıl Hesaplanır? 

 İskat hesaplaması aslında vefat eden bir kişinin öldükten sonra yaşamı boyunca yapamadığı ibadetleri hesaplayarak bu hesaplama sonucunda da verilen zekat, yardım ya da bir miktar paradır.

Bu para ölüm sonunda bir yere bağışlanabilir ya da bir hocaya bağışlanması amacıyla teslim edilebilir.

  İskat hesaplamasında ise ölüm yaşı ve ibadete başlama yaşı kabul edilen 12 yaş baz alınır. Ölüm yaşından 12 yaş çıkartılarak vefat eden kişinin kalan borcu yıl olarak hesaplanır. Daha sonra bir yıldaki namaz borcu hesaplanır. Bu borçta günde beş vakit namaz kılındığı için bir yılda da 12 ay olduğu sebebiyle bu beş rakamı 12 ile çarpılır. 

 Hesaplamalarda her namaz borcuna 1 lira gibi bir bedel eklenebilir. Bu hesaplamayı bir örnek ile açıklarsak çok daha iyi anlaşılacaktır. 

 Örneğin bir kişi 70 yaşında vefat etmiş olsun. Kişinin sorumlu olduğu ibadet borç yılı 12 yaş baz alınarak 70 - 12 işlemi uygulanır. Bu işlem sonucunda 58 yıllık bir borç ortaya çıkmaktadır. 

 Günde beş vakit namaz borcu ayda 150 namaz borcu ile çarpılmaktadır. Bir yılda 12 ay olduğu için 150 X 12 işlemi uygulanır. Bu işlem sonucunda 1800 adet namaz vefat eden kişinin bir yıldaki borcu olarak kabul edilir. 1800 rakamı daha önce hesaplanan 58 yıllık borç ile çarpılır. 1800 X 58 işlemi sonucunda ortaya bir yılda 104.400 namaz borcu çıkmaktadır. 

 Her namaz için bir bedel belirlenir. Örneğin bir namaz için 1 lira bedel konulduğunu farz edelim. O halde hesaplama 1 X 104.400 olarak devam eder. Bu işlem sonucunda da 104 bin lira iskat bedeli ortaya çıkmaktadır. 

 İskat hesaplaması bu örnekte olduğu gibi yapılmaktadır. Elbette ki vefat eden kişinin cinsiyeti gibi hesaplamayı etkileyen birçok faktörde ele alınmaktadır. 

 İskat Hangi Durumlarda Geçerlidir? 

 İskatın geçerli olduğu durumlar şöyle sıralanmaktadır: 

Farz kabul edilen ibadetlerde kişi hayatta olduğu halde hastalıktan dolayı bu farz ibadetleri yerine getiremediyse ve sonrasında da kaza yapabilecek durumu yoksa iskat bedeli ödenmesi geçerli kabul edilmektedir. 

İskat oruç iskatı ve yemin kefaleti olarak iki şekilde İslamiyet’te geçmektedir. 

Vefat eden bir kişi vasiyet ettiyse ve yaşarken oruç borcu varsa ölümünden sonra yaşamı boyunca olan oruç iskatı hesaplanır ve bedeli ödenebilir. 

Eğer vefat eden bir kişinin vasiyet olarak bıraktığı mülkü varsa bu mülklerden oruç veya yemin iskat bedelleri ödenebilir. 

Vefat eden kişi iskat bedelinin ödenmesini vasiyet etmediğiyse geriye kalan sağ yakınlarının iskat bedelini ödemekle bir sorumluluğu bulunmamaktadır.