İsim Tamlaması Nedir? Türleri Nelerdir? İsim (Ad) Tamlaması Konu Anlatımı Ve Örnekleri

İsim tamlaması, en az iki ismin bir araya gelerek bir kavramı, nesneyi ortaya çıkardığı, onun farkını vurguladığı tamlamalardır. İsim tamlamaları bilindiği zaman ancak ekleri ile doğru bir şekilde kullanılabilmeleri mümkündür. 

 İsim Tamlaması Nedir?

 İsimler ya da adlar, isim soylu sözcükler ve fiil türündeki tüm sözcükler; nesneleri ve hareketleri birebir karşılayan onları ifade ederek tanımlayan kelimelerdir. Nesneler ve hareketleri, bazı türlü yönleri ile daha kapsamlı ifade etmek için tek kelimeden daha çok sözcüğe gereksinim duyulmaktadır. Tek bir kelimenin karşılayamadığı, tek kelime ile ifade edilemeyen dil birlikleri ile anlatılması zorunlu olan haller vardır. İsim tamlamaları, bu ihtiyacı karşılamak için doğmuştur. İsim tamlamaları; birbiri ile ilgili, bir diğerini iyelik yönünden tamamlayan, en az iki isimden meydana gelen kelime gruplarıdır.

 Mesela, bir cekete sadece ceket demek her zaman o nesneyi tam olarak tarif etmek için yeterli değildir. Ceket, nesneyi ifade eden genel bir sözcüktür. Mavi ceket veya ekose desenli ceket denilmesi ise ceketin daha net bir şekilde tarifini sağlar ve nesneyi ayırt edici özellikleri ile tanımlar. En az iki ya da daha çok ismin bir araya gelmesi ile isim tamlamaları oluşur. İsim tamlamalarında birinci isim tamlayan, ikinci isim ise tamlanan olarak belirtilir. Evin kapısı, isim tamlamasında ev tamlayan; kapısı ise tamlanandır. Bazı örnekler:

 Tamlayan                  Tamlanan

 Sınıfın             penceresi

 Bakır                          sahan

 Ayşe’nin kedisinin tüyleri

 İsim Tamlamasının Türleri Nelerdir?

 İsim tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan kısımları çeşitli ekler alırlar. Hiçbir ek almamaları da mümkünüdür. Ek alma durumunda isimler arasında bağlantı kurulması için kullanılan bu eklere

 “tamlama ekleri” adı verilir. Tamlama ekleri şu şekildedir:

 1-Tamlayan Ekleri: İlgi hal eki, genitif ekidir. -ın, -in, -un, -ün, -(n)ın, - (n)in, -(n)un, -(n)ün

 Örnekler: Palto- (n)un cebi, sandalye- (n)in ayağı, kalem-in ucu

 Not: ilk iki örnekte “n” kaynaştırma harfleri kullanılmıştır.

 2-Tamlanan Ekleri ( Sahiplik, İyelik eki): -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, - (s)u, - (s)ü.

 Örnekler: Paltonun ceb(benzeşme)-i, sandalyenin ayağ(yumuşama)-ı, kalemin uc(benzeşme)-u

 İsim tamlamaları bu belirtilen ekleri alıp almama durumlarına bağlı olarak çeşitli türlere ayrılırlar. Toplam dört çeşit isim tamlaması vardır. Bunlar: Belirtili isim tamlaması, belirtisiz isim tamlaması, takısız isim tamlaması, zincirleme isim tamlaması.

 İsim (Ad) Tamlaması Konu Anlatımı ve Örnekleri

 1- Belirtili İsim Tamlaması: Bu isim tamlamasında, hem tamlayan hem de tamlanan tamlama eki alır. Bir tamlamanın belirtili isim tamlaması olması için iki tane isimden oluşması, her iki ismin de tamlama eklerini almış olması yani birinci isim tamlayan ekini (ın, in, un, ün) ikinci isimde tamlanan ekini (ı, i, u, ü ) alır.

 Örnekler:

 Okul-un yol-u ; havuz-un taş-ı, yemeğ-in tuz-u

 Not: Belirtili isim tamlamalarının tamlayanı veya tamlananı zamir olabilmektedir. Benim kalemim, kalemlerin bazısı gibi. Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına bir ya da birden fazla sözcük girebilir. Kitabın eskimiş sayfası, Arkadaşımın gül kokan saçları gibi. Burada araya giren sözcükler sıfat ve sıfat gruplarıdır.

 2- Belirtisiz İsim Tamlaması: Belirtisiz isim tamlamasında tamlanan ek alır. Aldığı ekler; -ı, -i, -u,

 - ü, iyelik ekleridir. Tamlayan ise ek almaz.

 Örnekler:

 Bebek tulum-u, deniz tuz-u, makyaj pamuğ-u, matematik öğretmen-i

 Not: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında hiçbir sözcük girmez. Bu kurala aykırı kullanımlar yanlıştır. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirmemektedir.

 3-Takısız İsim Tamlaması: Takısız isim tamlamasında, hem tamlayan hem tamlanan hiçbir tamlama eki almaz.

 Örnekler:

 Demir pencere, Bakır sahan, Altın diş

 Not: Bu tamlamaların takısız isim tamlaması olup olmadığını anlamak için tamlayandan sonra “ -den, -dan yapılmış ” ifadesi kullanılabilir.

 Demir (den yapılmış) pencere gibi

 Ayrıca takısız isim tamlamaları, sıfat tamlamaları ile karıştırabilmektedir. Bu sebeple sıfat tamlamalarında benzetme direkt benzetme yönü ile oluşturulurken takısız isim tamlamalarında ise benzeyen ve kendisine benzetilen unsurları olmalıdır. Demir perde: perde demire benzetiliyor. Bu tamlama takısız isim tamlamasıdır. Sert darbe de ise darbenin niteliği vurgulandığı için sıfat tamlaması vardır.

 4- Zincirleme İsim Tamlaması: Zincirleme isim tamlaması, en az üç ismin birbirini tamlama kuralları ile birbirini tamamlaması ile bir varlık veya kavramı karşılamasıdır. Bu bazen belirtili, belirtisiz ya da takısız isim tamlamalarının başka bir isim ile bir araya gelmesi ile bazen de belirtilen tamlamaların başka bir tamlama ile birleşimi ile ortaya çıkar.

 Örnekler:

 Evin kapısı+ (n)ın zil+ i (belirtili isim tamlaması)

 Elma ağacının dalı ( belirtisiz isim tamlaması)

 Binanın bahçesinin çöp kutusu ( iki isim tamlamasının birleşimi)