Hiperaktifler iyi uyumalı ve beslenmeli

Usta koç ünvanına sahip Jodi Sleeper Triplett DEPH konusunda Türk ailelerini bilgilendirdi. Anne babalara önemli rol düştüğünü anlatan Triplett, farklı öğrencilerin öğretmenler tarafından daha hızlı fark edildiğini söyledi. Triplett hiperaktiflere bazı komutları yazılı olarak vermenin yararlı olduğunu belirtti.
Geçtiğimiz günlerde STET Sınır Tanımayan Ebeveynler Topluluğu Derneği, İzkoç ve JST Koçluk tarafından düzenlenen “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite” konulu bir seminere katılan Triplett ile hiperaktivite dikkat eksikliği ve üstün zekalı kişilere yönelik konuştuk.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite (DEHB) nedir ?

Nerobiyolojik bir bozukluk. Genetik olarak kendini durduramamazlık, dürtüsellik, odaklanlanmanın eksikliği diyebiliriz. Ayrıca bunlara eşlik eden işitme güçlüğü, öğrenme, yazma veya matematik öğrenme güçlüğü gibi bozukluklar da olabilir. Herbirinde farklı yaklaşımlar var. Harekete geçmek, kendi kendini düzenleme, odaklanma gibi yürütücü işlem bozuklukları da bulunuyor. İkisi aynı anda olduğunda daha zor bir durum ortaya çıkabiliyor. İnsan yaşamında sosyal hayatında daha zorlanıyor. Süreci öğrenmek için daha fazla zamana ihtiyaç duyuluyor.

İlk nasıl anlaşılıyor? Belirtileri neler?
İlk anlaşılması bazılarına göre anne karnında, bazı görüşlere göre ilkokulda başladığında anlaşılıyor. Bazı araştırmacılara göre ise 12 yaşından sonra görülüyor. Anneler diğer çocuklardan farklı göremediği için daha ilkokul sıralarında farkedilmesi daha fazla. Hiperaktifler 3’e ayrılıyor. Yerinde duramayanlar, dikkat eksikliği dediğimiz belli bir süre bir noktaya odaklanamayanlar ve ikisini birlikte yaşayanlar.

YERİNDE OTURAMIYOR, ARKADAŞLARIYLA SORUN YAŞIYORSA DİKKAT!

Öğretmenler bu öğrencileri nasıl anlar?
Öğretmenler teşhis koyamaz ama fark edebilirler. Asla teşhis koyamazlar. İlk belirtileri her çocuğa göre değişir. Çocuk belli süre yerinde duramaz. Sırasını bekleyemez. Örneğin çocuk bir işe başlar, ona bir ödev verirsiniz ama o işi asla bitiremez. Sınıfta uzun süre oturmakta zorluk çeker. Diğer arkadaşlarını tedirgin eder. Arkadaşlarıyla nasıl oynayacaklarını bilemiyorsa sorun yaşıyor, en az iki yaş geriden geliyor ve çocuk gibi davranabiliyorlar. Bu da kendi aralarında sorun olabiliyor.

Anne babalar nasıl anlayacak?
Çocuk için program oluştursunlar ve buna uyulup uyulmadığını kontrol etsinler. İster çocuk ister yetişkin uyumak konusunda sorunlar yaşıyor. Bu çocuklar, yüzde 40-60 oranında öğrenme güçlüğü yaşadıkları gibi aynı oranda üstün zekalı da olabiliyor.

Üstün yetenekli olduğu nasıl keşfedilecek?
Bu öğrenciler sınıfta sadece oturarak dinleyebilir, konu hakkında çok fazla bilgisi olabilir. Ayrıca çok fazla ödev yapması gerekmiyorsa üstün zekalı olduğu söylenebilir. Üstün yetenekli öğrenciler bazen sınıfta sıkılabiliyor.

Yetişkinlerde var mı? Belirtileri neler?
Hayat boyuca dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin geçmediğini biliyoruz. Gençlikte de devam ediyor. Çocukluğunda teşhis almamış ama yetişkinliğe geldiğinde işle ilgili, ilişkilerinde veya para konusunda problem yaşıyorlar. Bu kişilerin alkol, sigara ve içki kullanım oranları da yüksek.

Kızlarda mı yoksa erkeklerde mi daha fazla görülüyor? Araştırmalar ne yönde?
Daha fazla erkeklerde görülüyor. Sebebi büyük oranda genetik. Erkek çocuklarda daha fazla hiperaktivite görülürken kızlar da ise dikkat eksikliği daha fazla diyebiliriz.

CLİNTON, BILL GATES DEHB’Lİ

Dünya’da hangi liderlerde var? Özellikleri nelerdir?
Bill Clinton’da kendini durduramama gibi bir durum var. Hata yapıyor ve yanlış yaptıktan sonra düşünüyor. Bill Gates’de zeka bulunuyor. Onun işlerini başkaları yaptığı için yürütücü işleri yapamıyor. Albert Einstein hiç organize olmayan, dağınık biri diyebiliriz.

Türkiye’de kimlerin olduğunu düşünüyorsunuz?
Türkiye’de de var ancak bunu kendileri söyleyebilir. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan belki. Teşhisi dışarıdan kısa zamanda konulmayabiliyor. Bu nedenle uzaktan olabilir demek oldukça zor. Çoğu hiperaktivite sahibi risk alabilen kişilerdir. Üstün yetenekli oldukları için bu kişiler kararlarını tekrar tekrar deniyor, kolay vazgeçmiyor.

Dünyada çok yayın mı? Türkiye neresinde yer alıyor?
- ABD’de teşhis edilen kişi oranı yüzde 5-9 arasında. Ancak nufüs içinde daha fazla sayıda olabilirler. Türkiye 600 bin kişi civarında yani yüzde 3 olduğu söyleniyor. ABD’de önceden oranlar size yakındı ancak daha fazla kişiye ulaştık ve teşhis altına aldık.

Hiperaktifler için uyumak çok önemli

Hiperaktifler, sınavlara önceden hazırlanmalı. Küçük parçalar halinde çalışıp ilerlemek ve sonra başa dönüp tekrarlamak başarı için doğru bir yöntem. Bu da hafızaya küçük bilgilerin geri çağrılmasına neden olur ve sınavda onlara destek olur. Sınavlar için yemek yemek ve uyumak ta çok önemli. İyi protein ve uyku alınamazsa odaklanma sorunu daha da artar.

Hangi meslekler onlara uygun?
Çoğu yaratıcı olduğu için kendi işlerini yapmak istiyorlar. Daha çok artist sanatçı olabiliyor. Bu kişiler serbest çalışma saatlerini tercih ederler. Belli çalışma saati onlara uygun olmayabilir. İnşaatla ilgili, beden eğitimi uygun mesleklerden. Oturmak ve aynı şeyi yapıyor olmak onlar için sıkıcıdır. En iyi işlerden biri hastanelerin acil bölümlerinde doktor olarak görev almak.

Öğretmenler özel ilgi göstermeli

Öğretmenler gerektiğinde bu öğrencilere sınıfta özel ilgi gösterebilmeli. Onlara geniş ve farklı stratejiler yaratmaları gerekiyor. Dikkatini vermekte zorluk yaşıyorsa çocuk onu sınıfın önünde oturtmalı. Odaklanmada sorun yaşıyorsa çocuk öğretmene yakın oturmalı ve eğitimci ihtiyaç duyduğunda destek olmalı, ilgilenebilmeli. Sürekli oturmamasına, dışarı çıkmasına, tuvalete gitmesine izin vermeliler.
Test tekniklerinde daha fazla zaman ihtiyaçları var, bu sağlanmalı. Öğrenme güçlüğü ve dikkat eksikliği olan çocuklar farklı sınıflarda sınava girebilir. Ayrı bir odada sınava yapılabilir.
Yazma eksikliği olan kişilerde öğretmen kendi notlarının bir kopyasını çocuğa çalışması için verebilir. Aktiviteler yapıldığında öğretmenler bu öğrencilere yardım edebilir. Defterini temizlemesinde, kağıtlarını masaya koymasında, dosyalamasında yardımcı olabilir. Başka masada oturmasına izin verebilirler.
Aileler, çocuktan ne yapmasını istiyorlarsa bunu yazabilirler. Yazılı olarak vermek hatırlaması, görmesi, kontrol etmesi için gereklidir. Evde tüm ailenin kullandığı bir takvim oluşturulabilir. Çocuk onu gördüğünde ne yapacağını bilsin. Örneğin tatil olduğunda nereye gideceklerini söylesinler ve çocukta buna hazır olsun.