Hece ölçüsü nedir, nasıl bulunur? Hece ölçüsü nasıl hesaplanır?
Güncelleme Tarihi:
Klasik Türk Edebiyatı, hem ortaya çıkış tarihleri hem de özelikleri bakımından üçe ayrılır. Halk edebiyatının en önemli temsilcileri Karacaoğlan, Abdal Musa, Köroğlu, Dadaloğlu ve Kul Himmet'tir. Yunus Emre, Ayntablı Mahremi, Misli, Dertli ve Afif Efendi ise tekke edebiyatının en çok okunan isimleri arasında yer alıyor. Hece ölçüsü nedir? Nasıl bulunur? Hece ölçüsü nasıl hesaplanır detayları ile derledik.
Halk ve Tekke edebiyatı şairlerinin, Divan şairlerinden en önemli farklı, şiirlerini aruz vezniyle değil hece ölçüsüyle yazmalarıdır.
Şiirlerin hece sayısına göre yazıldığı ölçeklere hece ölçüsü denir. Aruz vezninde hecelerin sayısı değil uzunluğu ve kısalığı önemlidir. Örneğin bir dize, 15 heceden, diğer bir dize ise 12 heceden oluşabilir. Divan edebiyatı nazım biçimlerinde sesli harfle biten heceler ince, sessiz harfle biten heceler ise kalın olarak nitelendirilmiştir.
Hece ölçüsünde ise hece sayısı esastır. İlk dizede kaç tane hece varsa öteki dizelerin hepsinde o kadar hece olmalıdır.
Bu ölçekte hece sayısı kadar duraklar da büyük önem taşır. Halk ve aşık edebiyatı nazım biçimlerinde dizeler iki ya da daha fazla parçaya bölünür. Örneğin 8 heceli bir dize 4 + 4 şeklinde ikiye, 12 hecelik bir dize ise
4 + 4 + 4 şeklinde üçe bölünür. (+) işareti ile gösterilen bölümlere kısaca durak denir. Duraklar şiirlerin hem yazılmasını hem de okunmasını kolaylaştırır.
Duraklarda dikkat edilmesi gereken en önemli husus, kelimelerin ortalarından kesilmemesidir. Yani sözcükler iki hece arasında değil iki kelime arasında olur: Örneğin.
Seni gördüm + Seni sevdim (4 + 4)
Sende kaldım + Benden geçtim (4 + 4)
Hece sayısı az ölçeklerde dizeler hiç bölünmez. Bunun dışında hece sayısına göre satırlar, ikiye, üçe ya da dörde bölünür.
Hece Ölçüsü Nasıl Bulunur?
Hece ölçüsünü bulmak için belli başlı kuralları bilmek gerekir. O kuralların başında hece sayısının tek ve çift olma kuralı vardır. Hece sayısı 6 ya da 8 gibi çift olan dizeler ortasından ikiye bölünmelidir.
Örnekler:
1)
Annesi / azabın
Sonsuzluk / şarkısı
Annesi / azabın
Ruhumun / tıpkısı
Necip Fazıl Kısakürek
Yukarıdaki dörtlükte her dizede 6 hece kullanılmıştır. Bu nedenle dizeler 3 + 3 şeklinde tam ikiye bölünmüştür.
2) Biz dünyadan / gider olduk
Kalanlara / selam olsun
Bizim için / hayır dua
Kılanlara / selam olsun
Yunus Emre'ye ait olan bu kıtada yer alan dizelerin hece ölçüsü ise 8'dir. Bu nedenle dizeler 4 + 4 şeklinde ikiye bölünmüştür.
Hece sayısı tek olan dizelerde ise büyük kısım başta olur. Örneğin hecelerinin toplam sayısı 7 olan bir dize 4 + 3, 9 olan bir dize ise 5 + 4 şeklinde yazılır.
Örnek:
Aşıklarda / saz olur ( 4 + 3)
Gül açılır / yaz olur (4 + 3)
Not: Türkçede vurgu son hecede olduğu için hece ölçüsüyle kaleme alınmış bir şiir okunurken, duraktan önceki son heceler vurgulanmalıdır.
Hece Ölçüsü Nasıl Hesaplanır?
Hece ölçüsü, varsağı, semai ve güzelleme türündeki şiirlerin bir dizesinde yer alan tüm heceler sayılarak bulunur. Aruz vezninde ise hecelerin son harfine bakılır. Son harf sesli ise ince, kalın ise kalın olur.
Örneğin ilk dizesi 7 heceli olan bir dizenin diğer tüm dizeleri de 9 heceli olmalıdır. Sadece bir satırdaki hece sayısının bile diğer dizelerden farklısı ölçüyü bozar. Şiirde bütünlüğü sağlamak için tüm dizelerin aynı hece sayısıyla yazılması gerekir.
Önek:
Bülbül ağlar halime - Hece sayısı - 7
Ben giderim gurbete - Hece sayısı - 7