Hangi yaşta, hangi spor?

Milli Eğitim ve Sağlık bakanlıkları çocuklarda fiziksel aktiviteyi artırmak için harekete geçti. Yeni uygulamaya göre, eğitim yılı başında ve sonunda olmak üzere öğrencilere yılda iki kez ‘Fiziksel Aktivite Uygunluk Karnesi’ verilecek. Ortaokul ve liselilerin gelişimlerinin izlenmesinde faydalı olacağı düşünülen uygulamada mekik, şınav, otur-uzan esneklik ölçümü, vücut ağırlığı ve boy uzunluğu ölçümü değerlendirilecek. ‘Fiziksel Aktivite Uygunluk Karnesi’ ana karnedeki beden eğitimi ve spor ders notunu etkilemeyecek. Çocuklara ait bilgiler gizli tutulup e-okul’da ailesiyle paylaşılacak.

Sağlıklı yaşamın olmazsa olmazlarından spora küçük yaşta başlamak ileride fiziksel ve zihinsel açıdan pozitif etki yaratıyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün önerisine göre de, 5-17 yaş arası çocuk ve ergenler günde en az bir saat orta ile yüksek şiddetli fiziksel aktivitede bulunmalı. Bu durumda da “Hangi yaşta, hangi spor yapılabilir?” sorusu ortaya çıkıyor. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Spor Hekimliği Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Gür’e göre, yaşa uygun yapılmayan spor büyüme çağında olumsuz etkiler yaratabiliyor.

ALANI ÇOCUK SEÇMELİ

“Spora başlama yaşı, branşına göre farklılık gösteriyor” diyen Prof. Dr. Gür, çocukların yaş aralıklarına göre fiziksel ve zihinsel gelişimleri için yapılabilecek sporları sıralıyor. Prof. Dr. Gür’ün ebeveynlere bir de uyarısı var:

“Çocuk anne-babanın istediği sporu değil, kendi istediği, keyif alabileceği sporu yapmalı. Bunu bulana kadar da arayış içinde olabilir.”

Çocuklar kaç yaşında spora başlayabilir?

Okul öncesi dönemde çocuğun motor kontrol gelişimine ağırlık veren oyun tarzı aktiviteleri içermesi kaydıyla koşu, yüzme, takla atma, fırlatma, yakalama gibi aktiviteler ideal. Okul döneminde yüzme, koşu, futbol, jimnastik, tenis, Uzakdoğu sporları, güreş gibi aktivitelerin temel teknik uygulamalarına başlanabilir. Aşağı yukarı bütün spor branşlarında 10 yaşından önce yarışmalara katılması önerilmiyor. Yüzme ve jimnastik daha erken yaşlarda yapılabilir. Halter gibi kemik gelişimini olumsuz etkileyen, yük bindiren sporlara daha ileri yaşlarda başlamak gerekiyor. Anlama, dikkat, öngörü, kuralları uygulama ve takip etme yeteneklerinin gelişimine paralel, 10-12 yaşlarında daha karmaşık yapıdaki futbol, basketbol, voleybol gibi branşların antrenman ve yarışmalarına, bu yaş grubunun kuralları çerçevesinde katılım olabilir.

Spor çocuklara ne gibi faydalar sağlar?

- Öncelikle daha sağlıklı ve zinde olacaklar. Büyüme ve gelişmeleri pozitif etkilenecek. Vücutlarının hareket kabiliyetini daha iyi anlayıp geliştirebilecekler. Vücut hareketlerini daha iyi kontrol edebilecekler. İleri yaşlarına taşıyabilecekleri aktif bir yaşam stiline sahip olacaklar. Yaratıcı doğal yeteneklerini geliştirme imkânı elde edecekler. Entelektüel ve sosyal gelişim olarak pozitif adımlar atacaklar. Yaşam şartlarının ve çevrenin getirdiği gerginlik, stres, depresyon, saldırganlık ve huzursuzlukla daha kolay baş edecekler. Kendine güven, daha iyi hissetme, bir konuya yoğunlaşma, hoşgörü, iletişim, kişisel farklılıklara saygı, kendini tanıma, sebat etme gibi özellikleri pozitif anlamda gelişecek.

AŞIRI, ZAMANSIZ YÜKLENMELER RİSKLİ

Sporun sakıncaları var mı?

- Fiziksel aktivite, aşırı, zamansız yüklenmeler gibi yanlış uygulamaların bir sonucu olarak özellikle hızlı büyümenin olduğu dönemlerde yaralanma riskini artırabilir. Kemik gelişiminin devam ettiği dönemlerde jimnastik, bale, dans gibi ağır yüklemelerin yapıldığı aktivitelere katılan sporcu kızlarda eğer beraberinde yeme ve hormonal sorunlar var ise ‘bayan sporcu üçlüsü’ yani yeme bozukluğu, adet görmeme ve osteoporoz diye isimlendirilen bir hastalıkla karşılaşılabilir. Sporcu kızlarda görülecek bir diğer sorun ise regl görmeye başlama ve ergenlikte gecikme.

Aman kastan gitmesin!

Beslenme ve Diyet Uzmanı Funda Özkan, spor yaparken beslenmenin çok önemli olduğunu söylüyor. “Bilinçsiz beslenme ve düzenli spor yapılması kas kaybına neden olabilir” diyen Özkan’ın açıklamaları şöyle:

“Egzersiz öncesinde çok ağır besinler yerine kolay sindirilebilen yiyecekler tercih edilmeli. Spor sonrası, kan şekerinde dengesizlik olmaması için bir saat içinde yemek yenmeli. Ara öğün yapılacaksa örneğin muz; ana öğünse karbonhidrat ağırlıklı olmalı ve protein içermeli. Bilinçsiz beslenme ve düzenli spor yapılması kas kaybına neden olabilir. Enerji içeceklerini egzersiz öncesi veya sonrasında çocuklara önermiyorum. Çünkü kilo aldırıyor, bağımlılık yapıyor, kafein içerdikleri için hafızayı olumsuz etkiliyor ve davranış bozuklukları gibi negatif etkiler yaratabiliyor.”

Yeteneği konusunda gerçekçi olun

, Kazansa da kaybetse de onu sevdiğinizi bildiğinden emin olun.
, Hedefin kazanmak değil, fiziksel kapasite ve yetenekleri geliştirmek olduğunu vurgulayın ve gelişmiş yetenekleri güçlendirin.
, Geçmişteki sportif başarılarınızı çocuğunuza hatırlatmayın.
, Çocuğunuzun fiziksel yetenekleri konusunda gerçekçi olun.
, Antrenman ve yarışmalarda güvenilir, riski azaltılmış ortam yaratın.
, Oyun ve yarışmalarda duygularınızı kontrol edin. Diğer oyuncu, antrenör ve görevlilere bağırmayın.
, Onun kendisine gerçekçi hedefler belirlemesine yardım edin.
, Takımın diğer üyeleri ve çocuğunuz için amigoluk yapın.
, Antrenörüne saygı gösterin. Eleştirdiğiniz noktalar varsa direkt antrenörle paylaşın.
, Çocuğunuza pozitif bir model oluşturun.

Bunlara dikkat!

Çocukların spor yaptıkları ortamlarla ilgili gerekli tedbirler alınmalı ve düzenlemeler yapılmalı. Kullandıkları donanımlar fizik yapılarına uygun hale getirilmeli. Koruyucu malzemeler temin edilmeli ve kullanılmasına özen gösterilmeli. Oyun ve antrenman süreleri, düzeyi grubun fiziksel kapasitesine ve fizik gelişimlerine uygun hale getirilmeli.

ÇOCUKLUK DÖNEMİNE GÖRE AKTİVİTE

Fiziksel gelişim ve büyüme için:

Erken çocukluk (5-7 yaş): Koşma, tırmanma, yüzme (sık aralıkla dinlenimli), okulda teneffüslerde bütün vücut hareketini içine alan aktiviteler.

Orta çocukluk (8-9 yaş): Koşma, tırmanma gibi günlük aktivitelere, postural gelişime dönük hareketlere devam edilmeli. Esneklik çalışması olmalı.

Geç çocukluk (10-12 yaş): Güç ve enerji gerektiren aktiviteler, postural gelişime dönük egzersizler sürdürülmeli. Esneklik çalışmaları bırakılmamalı.

Motor yeteneklerin gelişimi için:

Erken çocukluk (5-7 yaş): Değişik büyüklükte toplarla yapılan kısa mesafe ve düşük hızda atma, yakalama, ayakla vurma; folk, ritmik dans.

Orta çocukluk (8-9 yaş): Temel spor yeteneğini çıkaran çalışmalar. Kompleks hareketli  folk ve ritmik dans. Karmaşık denge ve çabukluk çalışmaları.

Geç çocukluk (10-12 yaş): Yarışma tarzı organizasyonlar. Sosyal yönü kuvvetli folk ve dans. Karmaşık hareketler; atma, tutma gibi spora özgü tekrarlar.

Kavrama ile ilgili gelişimi için:

Erken çocukluk (5-7 yaş): Basit kuralları olan oyunlar, şarkı söyleme oyunları, yaratıcı danslar, keşfedici, araştırıcı aktiviteler.

Orta çocukluk (8-9 yaş): Dikkat ve el birliği ile yapılan karmaşık aktiviteler. Hareket serilerini ve oyunu kendilerinin uydurduğu etkinlikler.

Geç çocukluk (10-12 yaş): Dikkat ve el birliğiyle yapılan karmaşık, takım stratejileri içeren kuralları ve teknikleri öğrenmeye dönük hareketler.

Kişisel ve sosyal gelişimi için:

Erken çocukluk (5-7 yaş): Bu dönemde bireyseldirler. Bu tarz aktivitelere ağırlık verilmeli. Tırmanma gibi etkinliklerle yeteneklerini diğer çocuklarla karşılaştırarak test etme imkânı sağlanmalı. Övgüyle söz edilmeli, paylaşma, kazanma ve kaybetmenin güzelliği öğretilmeli.

Orta çocukluk (8-9 yaş): Hep birlikte yapacakları mücadeleci top gibi oyunlar. Takım, lider gibi değişik sosyal grup seçimi yapılmalı. Tek bir çocuk hata yaptığında bütün grup cezalandırılmamalı. Disiplin ve ceza sistemi üzerinde durulmalı. Kişisel disipline önem verilmeli.

Geç çocukluk (10-12 yaş): Her çocuğa lider olma şansı tanınmalı. Oyunlarda yaşanabilecek gerginlikler normal olarak karşılanmalı. Kız-erkek karışık grup aktivitelerine önem verilmeli. Liderlik, iletişim, kişisel arkadaşlıklar, takım ruhu gibi özellikler aşılanmalı.