Güvenli okul yaşamı için neler yapmalıyız?

Toplumun geleceğe umut ve güvenle bakabilmesi için öncelikle yarınlarımızın umut çiçekleri olan çocuklarımızın, güvenli okul ikliminde her türlü risk ve tehlikeden uzak tutulması ve yaşatılması gerekiyor. Bu nedenle şu andan itibaren yapılması gereken ilk şey yaşanan şiddetin çocuklar, öğretmenler ve okul çalışanları üzerinde yaratmış olduğu duygusal etkinin incelenmesi ve gerekli psikolojik desteğin verilmesi olmalı. İkinci olarak ise çocuklarımızın kendisini güvende hissetmesi sağlanmalı. Okul güvenliği işte bu noktada daha fazla önem taşıyor. Ne yazık ki ülkemizin koşulları, okulların güvenliğinin eğitimcilerle birlikte bu alanın profesyonelleri tarafından ele alınmasının gerekliliğini zorunlu kılıyor.

Okul yönetişimini etkileyen sorunlar

Okul güvenliğini olumsuz etkileyen etmenlerin başında vandalizm, şiddet, zorbalık, akran zorbalığı, siber akran zorbalığı, ekonomik şiddet, hırsızlık, bağımlılık, teknoloji ve internet bağımlılığı gibi olaylar gelir. Okul ortamını güvensiz kılan bu etmenler öğrenciler için kaygı, korku ve güvensizlik hissi yaratır. Okul ortamında şiddete uğrayan ya da arkadaşlarının şiddete uğradığına şahitlik eden öğrenciler okulun güvensiz bir yer olduğunu düşünürler. Bu güvensizlik hissi ve okul ortamındaki düzensizlik duygusu okula yabancılaşmaya ve devamsızlığa neden olur. Okulda zorbalığa uğrayan, şiddeti gözlemleyen ve kendini mutlu hissetmeyen öğrenciler, devamsızlıktan okul terkine kadar varan davranışlar gösterebilirler.

Eğitim sisteminin temel taşı okullarda, etkili bir eğitim sürecinin gerçekleştirilmesi birçok okul bileşeninin birbiri ile kurdukları uyumlu ve etkin işbirliğine bağlı. Okul ortamını güvenli kılan etmenlerin başında ise okul paydaşlarının kendilerini iyi, özgür ve güvenli hissettikleri bir okul ikliminin varlığı geliyor. İçinde yaşadığı toplumun önemli bir parçası olan okul, toplumun katmanlarında taşıdığı birçok sorun ile karşı karşıya kalıyor. Özellikle aile içi şiddetin yaygın olarak yaşandığı ortamlarda aile içi güvenin kurulamaması, sosyo-ekonomik durumu ve eğitim düzeyi düşük ve şiddet riski bulunan aile ortamlarında büyüyen çocukların gözlemledikleri olumsuzlukları okulda, servislerde ve sınıflarda akranlarına yönelterek yeni sorunlara neden olması geliyor.

Ailelerin yüzde 73’ü okul güvenliğinden endişeli

Yaptığımız araştırmalar gösteriyor ki Türkiye’de okulların yüzde 62’sinde şiddet olayları yaşanıyor ve ailelerin yüzde 73’ü çocuklarının okulda olduğu saatlerde güvenliğinden endişe duyuyor. Yine velilerin yüzde 64’ü çocuğu okula giderken güvenliğinden endişe duyduklarını ifade ediyor. İşte okul ortamını güvensiz kılan ve aileleri kaygılandıran bu olumsuz iklimsel koşullar öğrenci ve öğretmenlerin eğitime odaklanmalarına ve gelişimlerini sağlamalarına engel oluşturuyor. Okullarda başarı ve mutluluğu oluşturan etmenlerin başında ise, eğitim kadar güvenlik kavramı da önemli bir yer tutuyor. Bunun nedeni güvenli bir okul olmadan sağlıklı bir eğitim ve öğretim ortamının sağlanamayacağı gerçeğinde yatıyor.

Okulların güvenli bir okul iklimi ve yaşamı oluşturabilmeleri için birçok başlıkta etkin çalışmalar yapmaları gerekiyor. Öncelikle okullarda, güvenli okul standartlarına göre risk analizleri yapılarak risk haritaları çıkartılmalı. Peki risk haritalarının çıkarabilmesi için gerekli güvenli okul standartları nedir? Güvenli okul standartlarını aşağıdaki başlıklarda inceleyebiliriz.

Fiziki ve mimari güvenlik: Güvenli okullarda okulun tasarımı ve mimarisi önemli bir yer tutar. Okul mimarisi proje aşamasında güvenlik standartları öngörülerek planlanmalı. Okul kampüslerinin, mimari tasarımlarından, fiziksel yapılarına kadar öğrencilerin sosyal, kültürel ve sportif aktiviteler yapmalarına olanak sağlayan bir yapısallık içermesi gerekiyor. Fiziki yapıların ve kullanılan malzeme ve donanımların güvenli ve sağlam olması, olası kazaların önlenebilmesi açısından önemli. Örneğin dar koridorlar, kör noktalar, lavabolar, merdiven aralıkları, aydınlatılmayan bölümler, düzensiz giriş-çıkışlar kampüslerin güvenliği için temel önemdedir. Fiziki ve mimari güvenliğin iyi dizayn edildiği kampüsler olası riskleri önler ve kaliteli bir eğitim ortamı sunar.

Okul iklimi ve kültürü: Okulun akademik ve sosyal başarısı için olmazsa olmaz şartlardandır. Okullar öğrenci, öğretmen ve çalışanların kendilerini fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan özgür, barışçıl ve iyi hissettiği bir okul iklimine sahip olmalı. Öğrenci ve öğretmenlerin sevinç ve mutlulukla okullarına geldiği, bir kaygı ve endişenin olmadığı ve özgürce eğitimlerini gerçekleştirdikleri bir okul yaşamı oluşturulması gerekiyor. Müdür, okulun lideri olarak sosyal, kültürel ve akademik başarısı için tüm okul paydaşlarının iletişimini, motivasyonunu ve gücünü birleştirerek büyük bir hedef ortaya koyabilir. Güvenli okul, öğrenme becerisinin ve gelişiminin kaliteli öğretmenlerle gerçekleştirilebileceğini bilir. Öğretmene değer vermek, itibarlı kılmak, bilgi yolunda beslemek ve eserler yaratmalarına omuz vermek bir ülkeyi ve okulu zirvelere taşır. Okul ikliminin mutluluk ve güven verdiği, yönetici-öğretmen-öğrenci iletişimi ile motivasyonun yüksek olduğu okullar öğrencileri başarılı bir geleceğe taşır.

Okul sağlık güvenliği: Okul ortamının ve paydaşlarının sağlıklı, temiz ve hijyenik olmasına odaklanır. Okullarda hijyenik ortamın sağlanması, sağlıklı bir okul ortamının oluşturulması için gereklidir. Temizlik, bakım, ilaçlama ve çalışanların sağlık kontrollerinin zamanında yapılması, kantin ve yemekhanelerin gıda güvenliğine uygun olması, su, hava ve aydınlatmaların kalitesi ve niteliği okul ortamının sağlıklı olması ve okul paydaşlarının sağlıklı bir iklimde yaşamaları için şart.

Acil durum ve kriz yönetimi: Okullarda olası risk ve tehlikelere karşı proaktif bir güvenlik algısı oluşturulması gerekiyor. Türkiye gibi deprem kuşağında bulunan bir ülkede, toplu yaşam alanı olan okullarda tüm paydaşların hareket tarzlarının, yetki ve sorumluluklarının belirlendiği ve uygulandığı bir acil durum ve kriz yönetimi zorunludur. Deprem, sel, su baskını gibi doğal afetlerin yanında yangın, şiddet ve terör gibi olası güvenlik risk ve tehlikelerine karşı okul toplumunun bilinçlendirilmesi, okul yaşamı için olmazsa olmazlar arasında bulunuyor. Bu amaçla okullarda güvenlik yönetiminin ve yapılarının oluşturulması, güvenlik planlarının hazırlanması ve sürekli uygulamalarla pratiğe dönüştürülmesi olası can ve mal kaybını önleyecektir.

Okul yolu güvenliği: Okul yolunda öğrenci ve öğretmenler birçok sorun ve riskle karşılaşıyor. Trafik kurallarına uymayan sürücülerin ve yolda karşılaşılan riskli kişilerin varlığı tedirginlik ve korku yaratıyor. Ancak alınacak önlem, denetim ve bilinçlendirici çalışmalarla bu riskleri azaltmak ya da ortadan kaldırmak mümkün. Öğrencilerin trafik güvenliğinin sağlandığı güvenli yollardan okula yaya, toplu taşıma ya da servis araçları ile ulaşmaları ile eğitim süreci başlar. Tüm paydaşların okul yolunda trafik kurallarına uyması, güvenli yolları kullanmaları, servis içerisinde servis kurallarına göre hareket etmeleri, servis sürücülerinin duyarlı olmaları olası kazaları önleyecektir.

Okulların yüzde 61’inci güvenlik görevlisi yok

Peki güvenli bir okul yaşamı için neler yapmak gerekiyor?

1 - Okullarda, güvenli okul standartlarına göre risk analizleri yapılarak “Okul risk haritaları” çıkartılması gerekiyor. Risk haritası, okul güvenliğini olumsuz etkileyen iç ve dış tüm faktörlerin detaylı bir şekilde analiziyle elde edilir. Okul binası ve kampüslerinin mimari tasarımları, fiziki yapıları, kullanılan malzeme ve donanımların güvenli ve sağlam olması, olası yaralanma ve kazaların minimize edilebilmesi için önemli. Eğer riski önceden öngöremezsek ona karşı bir önlem de planlayamayız.

2 - Okullarda yasal yetkileri olan sertifikalı güvenlik görevlendirilmeli. Çocuklarımızın güvenliği okul girişlerinde durabilmekten başka vasfı olmayan kişilerle değil özel güvenlik sistemlerine hakim yetkin personeller ile sağlanabilir. Ne yazık ki Milli Eğitim Bakanlığı verileri, ülkemizdeki okulların yüzde 61’inde hiçbir güvenlik görevlisi bulunmadığını gösteriyor. Yönetici ve öğretmenlerin ise üçte birinin güvenlik içerikli hiçbir seminer, konferans veya hizmet içi eğitim almadıkları görülüyor.

3 - Öğrencilerin silah ve bıçak ile okula gelmeleri önlenmeli. TBMM araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin yüzde 15’i okula kesici, delici alet ve silahla geliyor. Bunun önlenebilmesi için okul giriş-çıkış ve ziyaretçi güvenliği uzman ve yasal yetkileri olan güvenlik görevlileri ile sağlanmalı, kayıt ve kontroller etkin olarak yapılmalı.

4 - Okul servislerinin denetlenmesi lazım. Servislerde sürücü ve rehberlerin olumsuz davranışlarından kaynaklanan sorunlar eğitim ve denetimlerle giderilmeli. Araçların mevzuata uygunluğunun yanında sürücülerin trafik kurallarına uyması sağlanmalı. Şu anki şartlarda, okul servisleri başıboş bir görüntü sergiliyor.

Tehlike sadece dışarıda değil

5 - Güvenlik denilince sadece okula dışarıdan yönelen tehdit ve tehlikeleri algılıyoruz. Ancak en çok dikkat çeken şiddet olaylarının başında akran zorbalığı geliyor. Öğrencilere göre okulların yüzde 74’ünde sözlü ve fiziksel şiddet olayları yaşanıyor. Bu konunun önümüzdeki yıllarda da üzerinde titizlikle durulması gerekiyor.  

Şiddet olayları zamana ve mekâna bağlı olarak değişkenlik gösteriyor. Özellikle teneffüslerde sınıflarda yoğunlaşırken okul dışında, okul bahçesinde, okul koridorunda, okul tuvaletinde, okul servisinde şiddet uygulandığı görülüyor. Ne yazık ki şiddet sarmalı serviste sürücülerin küfür ve hakaret içeren davranışlarıyla devam ediyor ve servis ortamını güvensiz kılıyor.

Şiddet algısı araştırmalarında gençlerin yüzde 57.4’ünün kendi yaşıtı öğrencilerin şiddetine uğradığı dikkat çekiyor. Okul zorbalığı üzerinde yapılan araştırmalar da öğrencilerin sıkça fiziksel ve sözel zorbalık ile karşılaştığını bize gösteriyor. Zorbalığın çoğu itme, saç-kulak çekme ve bedene yönelik kaba şakalar şeklinde gerçekleşiyor. Öğrenciler arasında ad takma, sürekli takılma, laf atma gibi sözel şiddet olaylarına da sıkça rastlanıyor.

Toplumsal ve çevresel koşullar da etkili oluyor

6 - Okulların bulunduğu toplumsal ve çevresel koşulları güvenliği etkiliyor. Türkiye’de okul kampüsleri yapılırken ne yazık ki, çevresel koşullar göz ardı ediliyor. 2015 yılında İstanbul’da 11 ayrı okul çeşidinde yaptığımız ‘Okul Güvenliği Araştırması’ sonuçlarına göre; okulların bulunduğu bölgelerin sosyo-kültürel ve ekonomik yapıları ile bölgesel şartlarından kaynaklanan sosyal faaliyetlerin yetersizliği, okul iklimini olumsuz yönde etkiliyor. Bu da okullarda güvenlik zafiyetine yol açıyor. Araştırmanın verileri; okul güvenliğinin neden yetkin kişilerin eline bırakılması gerektiğini bir kez daha gösteriyor.

Türkiye’de her geçen yıl artan uyuşturucu miktarları ve yakalanan kişi sayısındaki artış bu sorunun önem ve büyüklüğünü gösteriyor. Okullar ve çevresinde tespit edilen güvenlik sorunlarından birisi uyuşturucu risk ve tehlikesinin okulların bulunduğu çevre koşullarına bağlı olarak kendini hissettirmesidir. Uyuşturucu tehlikesine yönelik ailelerde ve bireylerde algısal farklılıklar ortaya çıkıyor ve bu sorunun algısal büyüklüğü dikkat çekiyor.

Sonuç olarak Türkiye’nin koşulları özel güvenlik sistemlerini bizim için zorunlu kılıyor. Unutmayalım ki bu gerçeği görerek hareket ettiğimiz sürece, çocuklarımızın güvenliğini sağlayabiliriz. Riskleri konuşmak karamsarlık üretmek değil, çocuklarımız için riskleri minimize etmektir.