Göstermeye bağlı metinler nedir, kaça ayrılır ve özellikleri nelerdir?
Güncelleme Tarihi:
Göstermeye bağlı metinler edebi eserler arasında yer almaktadır. Bu eserlerin hayata geçirilme alanı ise tiyatro olmaktadır. Göstermeye bağlı metinlerin başlangıcı ve özellikleri ile ilgili pek çok bilgi bulunmaktadır. Bu bilgileri farklı kaynaklardan araştırarak konuya daha kolay anlamak mümkün olmaktadır. Tiyatronun insan yaşamını içine alan bir sanat olması ile birlikte göstermeye bağlı metinler ortaya çıkmış olur. İşte, merak edilen tüm detayları derledik.
Göstermeye bağlı metinler kurgulanmış veya yaşanmış olayların sahnelenerek oynanması yani tiyatro haline getirilmesi anlamına gelmektedir.
Göstermeye Bağlı Metinler Nedir?
Milattan önceki tarihlerde Yunanlıların dini törenleri ile başlayan kültür tiyatroya dönüşmüştür. Bu yapı içerisinde eser, konu, seyirci ve oyuncu yer almaktadır. Ayrıca eserin sahnelenmesi sırasında kullanılan dil ve ifade şekli önemli olmaktadır. Yaratılan bir eserin görüntülü hale getirilmesi sanatı olarak düşünülmelidir. Eserin dillendirilmesi ile birlikte konuşma ön plana çıkmaktadır. Göstermeye bağlı metinlerde okunma ağırlıklı değil oynanma ağırlıklı bir yazım vardır.
Göstermeye bağlı metinler Yunan kültüründen hayatı geçirilmiş olsa bile İlk modern tiyatro topluluğu İtalya’da kurulmuştur. 17. YY’da kurulan Farnese tiyatrosu modern tiyatronun öncüsü olmaktadır. Türk tiyatrosunda ise Anadolu Selçuklu Döneminde başlamıştır. Geleneksel ve modern Türk tiyatrosu olarak iki ayrı grupta ele alınmaktadır.
Göstermeye Bağlı Metinler Kaça Ayrılır?
Göstermeye bağlı metinler geleneksel metinler ve modern metinler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Bu tiyatro yapıları kendi içlerinde de ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel tiyatro Türk yapısını, örf ve adetlerini yansıtmaktadır. Meddahlık, orta oyunu, karagöz- Hacivat, köy seyir oyunları olarak ayrılmaktadır. Her biri farklı bir yapısı ve anlatım şekli olan eserlerdir.
Göstermeye Bağlı Metinlerin Özellikleri Nelerdir?
Geleneksel ve modern tiyatro kendi içinde sınıflara ayrılmaktadır. Bunların her birinin kendi içinde incelenmesi gerekir.
Geleneksel göstermeye bağlı metinlerin özellikleri şu şekildedir;
Karagöz- Hacivat: Günümüzde etkisini kaybetmiş ama varlığı hiç unutulmamış bir tiyatro türüdür. Sahne olarak beyaz bir perde kurulmakta ve ışık ile sahne tamamlanmaktadır. Perdede yansıyan şekillerin oynatılması ve seslendirme yapılması ile hayata geçirilmektedir. Karagöz iyi niyetli, komik ve cahil birini tasvir ederken Hacivat okumuş, bilgili insan tipini ortaya koymaktadır. Bu iki kahraman ve diğer kahramanların diyalogları üzerine kurulmaktadır. Oyunlar dört bölümden meydan gelmektedir. Giriş, söyleşme, fasıl ve bitiş olmak üzere kurgulanır.
Meddahlık: Göstermeye bağlı metinler diğer bir örnek meddahlık sanatı denmektedir. Bu sanatı icra eden kişi ise meddah olmaktadır. Tüm oyunu bir kişi hikaye üzerinden sürdürmektedir. Jest, mimik ve taklitlerin yoğun olduğu bir oyun türüdür.
Orta Oyunu: Bu oyun karagöz ve meddah oyunlarından etkilenerek ortay çıkmış bir tiyatro yapısıdır. Oyunda herhangi bir yazılı metin üzerinde ilerlememektedir. Oyun içinde dört ayrı bölümü bulunmaktadır. Giriş, tekerleme, fasıl ve bitiş olarak tanımlanmaktadır.
Köy Seyir Oyunları: göstermeye bağlı metinler arasında yer alan bir diğer tiyatro eseri köy seyir oyunlarıdır. Bu oyunlar kutlama töreni olarak bilinmektedir. Düğünlerde veya yılın bazı günlerinde oynanmaktadır. Oyuncular halktan oluşur ve herhangi bir metin hazırlanmaz.
Modern Türk tiyatrosu Tanzimat dönemi ile başlamaktadır. Tiyatro kendi içinde üç konuya ayrılmaktadır. Trajedi, komedi, dram olarak ayrılır.
Modern göstermeye bağlı metinlerin özellikleri şu şekildedir;
Trajedi: Konusunu tarihten alan, açık bir dil ile yazılan eserlerdir. Trajedi oyunundaki kahramanlar soylu kişiler arasından seçilir. Öldürme, yaralama gibi durumlar sahnelenmez.
Komedi: Konuların veya insanların komik yanlarının sergilendiği oyunlar olmaktadır. İnsanların gülerken düşünmesi amaçlanmaktadır. Konuşma dili ile canlandırılmaktadır.
Dram: Trajedi içinde yer alan konuların güldürü ile harmanlandığı oyunlardır. Tarihten veya sıradan olaylardan etkilenir.
Modern ve geleneksel göstermeye başlı metinlerin arasında bazı farklar bulunmaktadır. Modern tiyatroda önceden hazırlanmış ve prova edilmiş bir metin vardır. Geleneksel tiyatro ise doğaçlama olarak sahnelenmektedir.