Gençlik zor zanaat

2015 Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, nüfusun yüzde 16.4’ünü 15-24 yaş grubundaki ‘genç nüfus’ oluşturuyor. Dikkat edilecek olursa, burada alınan yaş aralığı kabaca liseye başlama ve üniversiteden mezun olma dönemini kapsıyor. Bu biyolojik bir durumu değil, toplumsal konumu gösteriyor.

Tam da bu nedenle, ünlü Fransız Sosyolog Pierre Bourdieu “gençlik laftır” diyerek “gençlik” sözünün toplumsal olarak kurgulandığına işaret ediyor. Toplumun farklı kesimlerinde, farklı meslek alanlarında, farklı toplumsal alanlarda “genç” olmak farklılaşır. Örneğin, genç araştırmacı bursları için 40 yaşına kadar başvuru yapmak mümkün, 40’lı yaşlardaki bir yazar “genç yazar” olarak nitelenebilir. Bir maden işçisi içinse 40 yaş hiç de genç bir yaş değil.

Modernleşme öncesindeki atalarımızın dünyasında toplumsal düzen, bugünkü gibi gençlerle yaşlıların değil kadınlarla erkeklerin ayrışmasına dayanıyordu. Çok küçük yaşlardan itibaren kız ve erkek çocukları, yetişkinler dünyasında sosyalleşmeye ve üretim sürecine katkıda bulunmaya başlıyorlardı. Başka bir deyişle, çocukluktan yetişkinliğe geçiş hızla gerçekleşiyordu, sınırlar muğlaktı.

‘Gençlik’in kapsadığı zaman aralığı arttı

Modernleşmeyle birlikte, kabaca ifade edersek, meslek edinmek/toplumsal hayata hazırlanmak için formel eğitim bir gereklilik halini aldı. Böylece, önce seçkinlerin sonra orta sınıfların çocuklarının hayata hazırlandıkları eğitim kurumları oluştu. Çocukluk ile yetişkinlik arasında bir ara dönemi kapsayan toplumsal konum olarak “gençlik” oluştu ve zamanla kapsadığı nüfus ile zaman aralığı arttı. Yükseköğrenimin yaygınlaşmasıyla 30’lu yaşları dahi kapsar oldu. Toplumsal anlamıyla “genç”, öğrenim süreci içinde bulunan, henüz üretici olmayan, çocuklukla yetişkinlik arasında adeta “Araf”ta yer alan kişidir. Bu sürecin uzaması, kapsadığı nüfusun artması “gençler”i çok önemli bir toplumsal grup haline getiriyor.

Yükseköğretimde okullaşma yüzde 40’a ulaştı. Nüfusumuz yaşlanıyor ama ‘gençlerimiz’ artıyor. TÜİK verilerine göre 2014/2015 öğrenim döneminde, yükseköğrenimdeki net okullaşma yüzde 39.5, ortaöğrenimde ise yüzde 79.3 oldu. Bu sayılar bize, toplumsal anlamıyla genç olanların ya da sosyoloji diliyle ifade edersek “idealtype” olarak genç olanların son derece önemli bir nüfus oluşturduklarını gösteriyor.

Günümüzün genç nüfusu artık çok büyük oranda öğrenim süreci içinde yer aldığından “sosyolojik” anlamda da “genç bir nüfustur” ve bu “sosyolojik anlamda genç nüfus” genel nüfusun yaşlanmasına rağmen daha da artacak. Yeniden belirtmek isterim ki, toplumsal bir grup olarak genç olmak, biyolojik anlamda genç olmaktan son derece farklı. Zaten tam da bu nedenle, geçmişte gençlerin çok küçük bir oranını oluşturan öğrencilerin eylemleri “gençlik eylemleri/gençlik hareketleri” olarak anılmış, “öğrenci” sıfatının eklenmesine çoğu kez gerek duyulmamış.

Yükseköğrenime devam artık sıradanlaştı

Cumhuriyet’in ilk onyıllarında bu anlamıyla gençlik, geleceğin seçkinlerini oluşturmaya aday çok küçük bir grubu kapsıyordu. 1920’li yıllarda sadece birkaç bin genç yükseköğrenim görüyordu. 1960’da genç nüfusun yüzde 3’ü yükseköğrenim olanağına ulaşıyorken, 1968’de bu oran yüzde altıyı aşmıştı. Hâlâ küçük bir oran yükseköğrenim görüyor olsa da, bir kitleselleşme ve buna bağlı olarak da gençlik sorunları ve eylemleri söz konusu oldu. Benzer bir durum, ortaöğrenim için de geçerli. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, her kentte lise yokken, 1960’a gelindiğinde 13-18 yaş aralığındaki gençlerin okullaşma oranı yüzde 12’yi geçmişti.

Bugün ise, gençler için ortaöğrenimin esas hale gelmiş, bir yükseköğrenim kurumuna devamın ise sıradanlaşmış olduğunu gözlemliyoruz. Yaşı uygun olan hemen her gencin ortaöğrenime devam edeceği ve yine her iki gençten birinin üniversite öğrencisi olacağı günler de çok yakında. Peki, buna sevinmeli miyiz yoksa kaygılanmalı mıyız? Şahsen, her ilde en az bir üniversite kurulmuş olmasını ve gençlerin yarısına yakınının yükseköğrenim yapma olanağına sahip olmasını olumlu bulanlardanım. Üstelik yükseköğrenim yapan gençlerin oranının artışının yanı sıra, kadınların yükseköğrenime ulaşma oranı da artıyor, erkeklerle eşitleniyor. Oysa 40 yıl öncesinde toplam öğrenci nüfusunun sadece yüzde 28’ini, neredeyse 1/4’ünü, kadınlar oluşturuyordu. Bugün ise kadınların oranı erkekleri geçmiş durumda. Erkeklerde yükseköğrenimde okullaşma oranı yzüde 38 iken, kadınlarda yüzde 41.1. Kabaca ifade edersek, kadınlarda yükseköğrenime ulaşma oranı geçen zaman zarfında erkeklere göre iki kat fazla olmuş.

Üniversiteler arasındaki fark da derinleşti

Ancak yükseköğrenimin yaygınlaşması, her ilde en az bir üniversitenin açılması sayesinde ulaşılabilirliğinin kolaylaşmasıyla birlikte üniversiteler arasındaki farkın da derinleşmiş olduğunu görüyoruz. Üniversite ve bölümlerin istihdam hedefi olmaksızın açıldığını, üniversiteler ve bölümler arasında zaten geçmişte de var olan eşitsizliğin derinleştiğini unutmamalıyız. Dolayısıyla, yükseköğrenime ulaşma düzeyinin artması, eşitsizliklerin azalması anlamına gelmiyor. Eşitsizlik, sadece üniversiteler arasında öğrenim kalitesindeki -uçurum düzeyine ulaşan- fark ve büyük ölçüde buna bağlı olan istihdam farklılaşmasından ibaret de değil.

Bir başka önemli konu da, taşra üniversitelerinin bulundukları kent üzerindeki ve yine bu kentlerin üniversiteler üzerindeki etkisi. Bazen üniversiteler bulundukları kent üzerinde kültürel anlamda olumlu etki yapar, bu kentleri “üniversite kentleri” haline getirirken, bazen de kentler üniversiteleri geriletiyor, düşük standartlı “yüksek liseler”e dönüştürüyorlar. Akademi dünyasının olmazsa olmazı olan yüksek standartta ifade özgürlüğü, bilimsel ve kültürel faaliyetler için gerekli ortam maalesef her üniversitede söz konusu değil. Bu nedenle her ilde üniversite açılmış olması kağıt üzerinde doğru bir bilgi olmasına karşın, somut düzeyde maalesef tartışmalı.