Fiziksel aktiviteler okul başarısını arttırıyor
Güncelleme Tarihi:
Sağlık otoriteleri, çocuk ve gençlerin sağlıklarını korumak için haftanın her günü en az 60 dakika fiziksel aktiviteye katılımını öneriyor. Bununla birlikte, bu düzeyde fiziksel aktiviteye katılan çocuk ve genç oranının yüzde 20’lerde kaldığı biliniyor. Okul çağı çocukların fiziksel aktiviteye katılımını olumsuz etkileyen bir çok neden vardır. Bu nedenler içinde en öne çıkansa fiziksel aktiviteye katılan çocukların yorularak akademik derslere yeterince odaklanamayacağı, okul ve ders başarılarının düşeceği algısıdır.
Çok sayıda öğrenci velisi bu düşünceyle çocuklarının fiziksel aktiviteye katılımını teşvik etmek yerine katılımlarını sınırlama eğilimi taşıyor. Bu durum aklımıza ‘fiziksel aktivite okul ve ders başarısını nasıl etkiler?’ sorusunu getirmekte. Konunun daha iyi anlaşılması için bu yazıda sırasıyla ‘fiziksel aktivite nedir?’, ‘okul ve ders başarısından ne anlıyoruz?’ ‘fiziksel aktivitenin okul ve ders başarısına etkisi hakkında bilimsel araştırmalar ne söylüyor?’, ‘öğrenciler fiziksel aktiviteye nasıl teşvik edilirse, okul ve ders başarıları olumlu etkilenir?’ sorularını ele alacağım.
FİZİKSEL AKTİVİTE VÜCUT SİSTEMLERİNİ EĞİTİR
Fiziksel aktivite, enerji harcamasıyla sonuçlanan, iskelet kasları tarafından üretilen herhangi bir bedensel hareket olarak tanımlanır.(1, 2)
İnsan bedeni hareketle yaşamsal ihtiyaçlarını karşılar ve gelişir. Fiziksel aktivite, hareket becerilerimizle birlikte vücut sistemlerini (örnek: kas iskelet, kalp dolaşım, solunum, sinir) ve duyularımızı (örnek: görme, dokunma, işitme) eğitir, bunların daha verimli çalışmasını sağlar. Spor etkinlikleri fiziksel aktiviteye dayanır. Bununla birlikte, spor içinde gruplanmayan hareket etmeyi gerektiren ev işleri, bahçe işleri, yürüyerek veya bisiklete binerek ulaşım sağlama gibi günlük etkinlikler de fiziksel aktivite kapsamında yer alır.
Öğrencilerin okul ve ders başarısı en geniş anlamda alınan eğitimin öğrencilerin potansiyellerini ne düzeyde geliştirdiği ve yaşamda kendilerini gerçekleştirmelerine ne derece katkıda bulunduğuyla değerlendirilebilir. Bu değerlendirmede en kullanışlı ölçütlerden biri öğrencinin genel iyi oluş (wellbeing/wellness) durumu veya gelişimidir. Öğrencilerin genel iyi oluşu aslında bütüncül sağlık göstergeleridir ve fiziksel, sosyal, duygusal, ruhani, entelektüel (akademik), çevresel ve mesleki gelişim unsurlarını barındırır. Bu anlamda öğrencilerin okul ve ders başarısı genel iyi oluşları değerlendirilerek yapılabilir. İyi oluş unsurlarıyla ilgili yapılan bilimsel çalışmalar bunların bir birleriyle güçlü bir ilişkisi olduğunu, biri düşük olduğunda diğerlerini de olumsuz etkilediğini gösteriyor. Maalesef, özellikle ülkemizde okul ve ders başarısı sadece derslere özgü bilgilerin kavranması düzeyinde ele alınmakta. Bu durumda, genellikle iyi oluşun diğer unsurlarındaki öğrenci düzeyi ve gelişimi göz ardı ediliyor.
ETKİLEŞİM FIRSATLARINA SAHİP OLUYOR
Güncel bilimsel araştırmalar fiziksel aktivite yapmanın çocukların genel iyi oluşlarını ve bu nedenle okul ve ders başarılarını olumlu etkilediğini gösteriyor. (3, 4, 5)
Çeşitli çalışmalarda fiziksel aktiviteye katılımın öğrencilerin bilişsel çıktılarını ve akademik performanslarını geliştirdiği saptandı. Fiziksel aktiviteye katılımın öğrencilerin zihinsel veri işleme hızı, dikkat, bilişsel esneklik, bellek ve dil becerilerini olumlu etkilediği ortaya koyuyor. (3,4,5)
Bu etkilerin fizyolojik nedenlerini inceleyen araştırmalar, fiziksel aktivitenin beyindeki bilişsel işlevlerle ilgili bölgelere kan akışını ve sinir hücreleri arasında iletim hızını etkileyen salgıların miktarını artırdığını gösteriyor.(4)
İyi oluşun diğer unsurları ele alındığında da fiziksel aktivitenin öğrencilerin bütüncül gelişimine etkisi daha iyi anlaşılıyor. Fiziksel aktiviteye katılım çocukların sağlıkla ilgili fiziksel uygunluklarını (vücut kompozisyonu, aerobik dayanıklılık, kas kuvveti ve dayanıklılığı ve esneklik) ve fiziksel sağlıklarını geliştiriyor. (2)
Öğrenciler, fiziksel aktiviteye katılırken başkalarıyla etkileşim fırsatlarına sahip olmakta, sosyal ve duygusal özellikleri gelişirken daha iyi stres yönetimi yapabiliyor. Fiziksel aktiviteye katılım bilinci birey tarafından bedene gösterilen özeni, beden zihin uyumunu ve varlığa verilen değeri ortaya koyarak ruhani gelişimi destekliyor. Fiziksel aktiviteye katılırken gelecekte yapılacak mesleğin fiziksel yeterliklerinin desteklenmesi söz konusudur. Bu durum özellikle fiziksel uygunluğun ve hareket becerilerinin mesleki yeterliği doğrudan etkilediği meslekler için önemlidir. Fiziksel aktivite öğrencilerin fiziksel aktivite yaptığı çevreyle bağ kurmasına, çevreyi ve çevreyi etkileyen unsurları sorgulamasına neden oluyor.
FİZİKSEL AKTİVİTE HAKKINDA ORTAK BİLİNÇ OLMALI
Fiziksel aktivitenin yukarıda ortaya konan yararları en iyi düzeyde sağlaması için okuldaki eğitim ortamının buna uygun tasarlanması gerekmekte. Öncelikle veli, öğretmen ve eğitim yöneticileri fiziksel aktivite yapmanın önemi hakkında ortak bir bilince sahip olmalı ve öğrencilerini bu yönde desteklemelidir. Veli, öğretmen ve eğitim yöneticileri fiziksel aktivite alışkanlığı açısından öğrencilere rol modeli olmalıdırlar. Okul içindeki ve okul dışındaki fiziksel aktivite imkanları öğrencilerin etkili kullanımı için planlanmalı. Fiziksel aktivite konusu sadece beden eğitimi derslerinde değil diğer derslerde de yer almalı. Fiziksel aktivite öğrencilerde beceri yanında bilgi ve tutum geliştirme açılarından da ele alınmalı.
1. T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu (2014). Fiziksel Aktivite Rehberi. 2. basım. Ankara.
2. U.S. Department of Health and Human Services (2018). Physical Activity Guidelines for Americans, 2nd edition. Washington, DC: U.S. Department of Health and Human Services.
3. Watson, A., Timperio, A., Brown, H., Best, K., & Hesketh, K. D. (2017). Effect of classroom-based physical activity interventions on academic and physical activity outcomes: a systematic review and meta-analysis. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 14(1), 1-24.
4. Erickson, K. I., Hillman, C., Stillman, C. M., Ballard, R. M., Bloodgood, B., Conroy, D. E., ... & Powell, K. E. (2019). Physical activity, cognition, and brain outcomes: a review of the 2018 physical activity guidelines. Medicine and science in sports and exercise, 51(6), 1242.
5. Haverkamp, B. F., Wiersma, R., Vertessen, K., van Ewijk, H., Oosterlaan, J., & Hartman, E. (2020). Effects of physical activity interventions on cognitive outcomes and academic performance in adolescents and young adults: A meta-analysis. Journal of sports sciences, 38(23), 2637-2660.
PROF. DR. MUSTAFA LEVENT İNCE KİMDİR?
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü Öğretim Üyesidir. Spor pedagojisi üzerine çalışmalar yapıyor.