Fen bilimlerinde başarılı olmanın yolları

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Uluslararası Eğitimsel Başarıları Değerlendirme Derneği (IEA) milyonlarca dolar harcama yaparak yaklaşık 70 ülke ve milyonlarca öğrencinin katıldığı TIMMS ve PİSA gibi uluslararası sınavlarla ülkelerin fen okuryazarlık düzeylerini ölçmeyi amaçlıyor. Çünkü fen okuryazarlığı; üreten, sağlık ve eğitim alanlarında sorunlarını çözmüş, sosyal ve demokratik bir toplum olma, ekonomi, bilim ve teknolojide uluslararası düzeyde rekabet edebilme ve gelişmişlik düzeyi açısından olmazsa olmaz yetkinliklerden biri olarak görülüyor.

Sevgili öğrenciler;
Bir derste başarılı olmayı etkileyen birçok faktör bulunuyor. Bu nedenle, bir derste başarılı olmak karmaşık bir süreç gibi görünse de, sistemli bir şekilde çalışmayla istediğiniz bütün derslerde başarılı olabilirsiniz.

Fen bilimleri, kısaca çevremizdeki olguları ve varlıkları anlamaya çalıştığımız ihtiyaç, istek ve merak temelli bir insan uğraşıdır. Her yerde ulaşabileceğiniz temel bilgileri, öğrenilebilen ve geliştirilebilen becerileri içerir. İnsan olarak doğamızda zaten mevcut olan merak duygusuna ihtiyaç duyar. Ben yapamam diye bir korku, kaygı veya önyargıya kapılmayın. Bu alanda kendimi geliştirebilirim, konuları ve kavramları öğrenebilirim ve bu alanda yapılanları anlayabilir ve ben de yapabilirim diyerek öz yeterlik duygunuzu geliştirin.

HEDEFLERİ ERKEN YAŞLARDA BELİRLEYİN
Öğrenme zihinsel bir süreçtir. Öğrenme her bireyin zihninde gerçekleşir. Sizler bir şeyi öğrenmek ve bir konuda başarılı olmak istediğinizde mutlaka olursunuz. Fakat istemezseniz hiç kimsenin gücü size bir şey öğretmeye yetmez. Siz fen bilimlerini öğrenmek ve başarılı olmak isterseniz mutlaka olursunuz, bunu aklınızdan çıkarmayın.

Erken yaşlarda; okul yıllarınız ve geleceğinizle ilgili kısa ve uzun vadeli ilgi alanlarınıza ve kişiliğinize uygun amaçlar ve hedefler belirleyin. Ayrıca, fen bilimlerinde akranlarınızdan daha başarılı olmayı değil fen bilimleri konularında ustalaşmayı hedefleyin. Bu adımlar ben bu konuyu neden öğreniyorum? Şeklindeki sorunuza cevap olacak ve motivasyon kavramının temel bileşenlerinden olan ustalaşma hedef yönelimini benimsemenize ve fen bilimlerine yönelik istendik bir konu değerine sahip olmanıza yardımcı olur. Motivasyona ait bu özelliklere sahip öğrenciler akranlarına göre daha fazla çaba göstermekte, zorluklarla karşılaştıklarında pes etmemekte ve daha anlamlı öğrenme stratejilerini kullanmaktadır. Bu da öğrencilerin fen bilimlerine yönelik olumlu tutum ve algı geliştirmesine yardım eder. Günümüzde geçerli olan öğrenme yaklaşımlarına göre öğrencilerin öz yeterlik ve motivasyon duygularını geliştirmek bir derste başarılı olmanın ön koşullarından.

TEMEL KAVRAMLARI ÖĞRENİN
Hedeflerinizi belirledikten sonra planlama ve zaman yönetimi becerinizi geliştirmeniz gerekir. Planlama yapma ve zaman yönetimi becerilerinizi geliştirmek için velilerinizden ve öğretmenlerinizden destek alın.

Fen bilimlerinde başarılı olmanızı etkileyen en önemli faktörlerden bir diğeri, halk arasındaki ifadesiyle bu konudaki temeliniz ya da teknik bir ifadeyle bu konudaki ön bilgileriniz. Ön bilgi, bir konunun öğrenilmesi için mutlaka gerekli olan bilgi, beceri ve duyuşsal özellikler. Bu nedenle eğitim öğretim hayatınızda her sınıfta fen bilimleri dersinde öğrendikleriniz bir sonraki yılda okuyacağınız fen bilimleriyle ilgili derslerin konuları için ön bilgiler olacaktır. Ön bilgilerinizde eksik olursa bir sonraki dersin konularını öğrenmek sizin için daha zor olur. Fen bilimlerinin ilkokul üçüncü sınıfta başladığını kabul edersek her sınıftaki konulara ait temel kavramları en iyi şekilde öğrenmeye çalışmanız gerekir. Eğer bir sınıfta eksiğiniz kalırsa hem bir sonraki yılın konularını öğrenmede güçlük yaşayacak hem de LGS ve YKS gibi sınavlara kadar oldukça fazla ön bilgi eksiğiniz birikecek.

Öğrenmeyi zihinsel olarak açıklayan yaklaşımlara göre; sizin karşılaştığınız yeni durumu anlayabilmeniz için ön bilgiler ya da yapı taşları sayılan kavramlara yüklediğiniz anlamları zihninizde yapılandırmanız ve ihtiyaç duyduğunuzda kullanmanız gerekir.. Bu durum sorgulama, düşünme ve sorun çözme becerilerini kullanarak kavramsal anlama düzeyinizi geliştirmenizi gerektirir. Nasıl kelime bilmeden yabancı dil öğrenilmiyorsa, kavramları bilmeden de fen bilimleri öğrenilemez. Fen bilimlerini öğrenmeye başladığınız andan itibaren fen bilimlerindeki temel kavramların anlamlarını doğru bir şekilde öğrenmeye özen gösterin. Örneğin, ilkokul üçüncü sınıfta; maddenin katı, sıvı ve gaz halleri, kuvvet, maddenin genel özellikleri veya daha sonraki yıllarda özkütle gibi maddenin ayırt edici özellikleri, canlı ve cansız varlıklar gibi temel konu ve kavramları öğreniyorsunuz. Bu konulardaki temel kavramların bilimsel anlamlarını doğru bir şekilde öğrenin. Kavramlara bu alandaki bilim insanlarının yüklediği anlamları yüklemeniz gerekir. Bu konularda kavramlara yanlış anlamlar yüklerseniz ve kavram yanılgısına sahip olursanız ileriki yıllarda bu konuların devamı olan konuları öğrenmede güçlük yaşarsınız.

Fen bilimlerinde temel kavramlar bilginizin yanında eleştirel ve bilimsel düşünme becerilerinizi de geliştirmeniz gerekir. Bilim insanları fen bilimlerindeki olguları ve varlıkları açıklamaya ve bunlar arasındaki ilişkileri keşfetmeye çalışırken; gözlem yapma, sınıflama, tahmin ve yordama gibi akıl yürütme (muhakeme yapma), üç boyutlu düşünme, ilişkisel düşünme, olasılıklı düşünme gibi beceriler kullanır. Bu becerileri geliştirmeniz size konu ve kavramları anlama ve kavramlar arası ilişkileri kurmada yardımcı olur.

EKSİK KONU BIRAKMAYIN
Her eğitim öğretim yılının sonunda yaz tatiline başlamadan önce veya yaz tatilinde fen bilimleri ile ilgili derslerdeki ünite ve konuların işlenip işlenmediğini ve anlamakta zorlandığınız konular olup olmadığını belirleyin. Dönem içerisinde işlenmeyen veya anlamakta zorlandığınız konu veya kavramlar varsa yeni eğitim öğretim yılı başlamadan önce mutlaka bunları telafi edin.

Bunu yapmazsanız bir sonraki yılın dersleri için gerekli ön bilgi, beceri ve duyuşsal özellikleriniz eksik kalacaktır. LGS için 5, 6 ve 7’inci sınıflarda ve YKS için bütün bu sınıflar ve 9, 10, 11’nci sınıflarda eksik ünite veya öğrenilmeyen konu kalmamalı. Eğer eksiğiniz kalırsa, 8’inci ve 12’nci sınıftaki sınav yıllarında hem bu eksikleri tamamlamak, hem o yıldaki yeni konuları öğrenmek hem de iyi bir şekilde sınava hazırlanmak, zaman yönetimi ve iş yükünüz açısından mümkün olmayacaktır. Sınav yılında zamanın az olması, konuların yetişemeyeceği korkusu ve sınav kaygısı bu süreci içinden çıkılamaz ve yönetilemez bir hale getirecektir.

Her sınıf düzeyinde öğrendiğiniz fen bilimleriyle ilgili konu, kavram ve geliştirdiğiniz becerileri günlük yaşamda karşılaştığınız durumlarda kullanmaya çalışın. Bu durumlarla ilgili uygulamaları içeren genişletme ve pekiştirme etkinlikleri yapın. Örneğin, ısı ve sıcaklık konusunda öğrendiğiniz ısı iletimi ve ısı yalıtımı konularını, günlük yaşamda evlerin ısı yalıtımı veya mutfakta kullandığımız araç gereçlerde ısı iletimine ve yalıtımına ihtiyaç duyulan uygulamalarla ilişkilendirin. Bu öğrenmenizin anlamlı ve kalıcı olmasını sağlayacaktır.

Fen bilimleri derslerinin günümüzde belirlenen temel amaçları gereği, LGS ve YKS gibi sistemlerin fen bilimleri testlerinde, derslerde öğrenilen bilgi ve becerilerin günlük hayatta kullanılmasını gerektiren yaşam temelli öğrenme ve ölçme değerlendirme anlayışına doğru bir değişim gerçekleşmektedir. Bilgi ve becerilerinizi bu tür uygulamalar üzerinden ölçen soruları çözmeye daha fazla zaman ayırın. Artık sınavlarda geleneksel olarak fen bilimlerindeki formülü hatırla, verilenleri formülde yerine koy ve sonucu bul şeklindeki problem çözümü içeren sorulara çok fazla yer verilmemektedir. Sınava hazırlanırken bu tür soru çözümlerine daha az zaman ayırın.

MUTLAKA KİTAP OKUYUN
Fen bilimlerinde öğrenilen bilgi ve becerilerin günlük yaşamda karşılaşılan sorunların çözümünde kullanılmasını gerektiren bilgiyi ve beceriyi yaşam temelli bir bağlam içerisinde ölçmeye çalışan sorular geleneksel sayısal problem çözmeyi gerektiren sorulara göre daha uzun. Bu tür sorularda kelime sayısı geleneksel bir sorudaki ortalama kelime sayısının iki katına çıkabilir. Bu nedenle, bu tür soruları okuyup anlamak ve doğru bir şekilde cevaplayabilmek için daha fazla zamana ihtiyacınız olacaktır. Okuma hızınızı ve okuduğunu anlama becerinizi geliştirin ki sınavlarda zaman sıkıntısı yaşamayın. Bu tür sınavlarda okuma ve okuduğunuzu anlama beceriniz ile fen bilimlerindeki başarınız arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülüyor. Okuma hızınız ve okuduğunu anlama becerinizi geliştirmek için boş zamanlarınızda özellikle yaz aylarında mutlaka kitap okuyun.

Buraya kadar; fen okuryazarı bireyler olmak ve LGS ve YKS gibi sistemlerin fen bilimleri testlerinde nasıl başarılı olabileceğinizle ilgili bazı önerilerde bulundum. Tabi ki hepiniz birbirinizden farklısınız. Yetiştiğiniz çevreler, aile ortamınız ve okullarınızdaki imkânlarınız birbirinden farklı. Bu nedenle zaten başta da belirtildiği gibi öğrenci başarısını etkilediği düşünülen oldukça fazla faktör vardır. Fakat motivasyon ve fen bilimlerindeki bilişsel, davranışsal ve duyuşsal temelli ön bilgiler, sizlerin fen bilimlerindeki başarınızı etkileyen faktörlerin önem sırasını araştıran çalışmalarda hep ilk sıralarda yer alır.

PROF. DR. SALİH ATEŞ KİMDİR?
Lisans eğitimini Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Fizik Eğitimi Anabilim Dalında tamamladı. Yüksek lisan ve doktora derecesini Fen Bilimleri Eğitimi alanında Amerika Birleşik Devletleri’nde Kentucky Üniversitesi’nden aldı. Prof. Dr. Salih Ateş halen Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalında görev yapmaktadır. Bölüm ve Anabilim dalı başkanlığı görevlerinde bulunan Dr. Ateş; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı kurumlarda fen ve teknoloji dersi öğretim programı, fen ve teknoloji dersi ders kitabı yazımı, liseler ve fen liseleri için fizik dersi öğretim programı geliştirme komisyonlarında alan uzmanı olarak görev aldı. Dr. Ateş’in çalışma alanları, fen bilimlerinde öğretim yöntemleri, problem çözme becerileri, bilimsel düşünme ve muhakeme becerileri, fen bilimleri sınıflarında biçimlendirme amaçlı ölçme ve değerlendirmedir. Yurt içi ve yurt dışı bilimsel dergilerde yayınlanmış birçok makalesi, ulusal ve uluslararası kitaplarda bölüm yazarlığı ve editörlüğü ile Fen Okuryazarlığı, Bilimsel Muhakeme (Akıl Yürütme), Fen Bilimleri Sınıflarında Biçimlendirici Ölçme ve Değerlendirme, Fizikte Kavram Yanılgıları adlı kitapları bulunmaktadır. Dr. Ateş öğretmen eğitimi alanında birçok seminere, konferansa ve projeye konuşmacı olarak katılmıştır. İyi derecede İngilizce bilen Dr. Ateş evli ve iki çocuk babasıdır.