TEDMEM’den çarpıcı rapor: Fen, Anadolu ve sosyal bilimleri liseleri işlevini yitirdi
Güncelleme Tarihi:
Liseye geçişle ilgili TEDMEM’in hazırladığı rapora göre, sistemin ‘sınav’ odaklı konuşulması ortaöğretimin amacı ve yapısıyla ilgili sorunların göz ardı edilmesine sebep oluyor. Söylenilenin aksine gelişmiş ülkelerde meslek lisesine geçişin yüzde 65’ten az olduğu belirtilen raporda sıra dışı örnekler üzerinden sınavın rasyonelleştirildiğine dikkat çekildi. TEDMEM uzmanlarının analizine göre fen, Anadolu ve sosyal bilimleri liseleri farklı akademik amaçlarla kurulmasına rağmen zamanla bu özelliklerini kaybetti. Ayrıca liseye geçişte merkezi sınav ‘Hakkari’deki çobana eşitlik’ sağladığı varsayımı da tartışmalı.
Türk Eğitim Derneği’nin düşünce kuruluşu TEDMEM, Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş’in (TEOG) kaldırılmasının ardından liseye giriş sistemiyle ilgili görüş ve önerilerini bir raporla açıkladı. ‘Ortaöğretime Geçiş Yerine Ortaöğretimi Yeniden Düşünmek’ başlıklı raporda, liseye geçiş sisteminin ‘sınav’ odaklı konuşulmasının ortaöğretimin amacı ve yapısıyla ilgili sorunların göz ardı edilmesine sebep olduğu belirtildi. Ayrıca neredeyse tüm koşulları, hatta öğretim programları aynı veya benzer olan liselere öğrencileri yerleştirirken başarı düzeylerine göre ayrıştırmanın bilimsel dayanaktan yoksun olduğuna dikkat çekildi. Fen ve sosyal bilimler liselerinin bilim insanı yetiştirmeye yönelik kuruluş amaçlarından uzaklaştıkları ve gelinen noktada yükseköğretime hazırlama dışında bir işlevinin kalmadığı vurgulandı. İşte rapordan öne diğer çıkan başlıklar:
OKULLAR ARASI BAŞARI FARKLARI AZALTILMALI
- Sistemin amaç ve yapısıyla ilgili kararlar verildikten sonra, ortaöğretime geçişin nasıl olacağının tasarlanması gerekiyor. Liseye geçişin dayandığı varsayımlarla yüzleşmeden, ortaöğretimin amacını ve yapısını yeniden değerlendirmeden üretilecek çözümler eğitimin kalitesini geliştirmeye katkı sağlamayacak. Yeni sınavlar ve yeni sorunlar anlamına gelecek.
- Okullar arası başarı farkı ve eşitsizlikler azaltılmalı. Öğretmen yeterlikleri geliştirilmeli. Okul yöneticiliği ve eğitim liderliği profesyonel bir meslek olarak güçlendirilmeli. Liselerin amaçları ve yapısı zorunlu eğitimin temel felsefesi ve gerekleri çerçevesinde gözden geçirilmeli. Mevcut amaç ve yapıları ‘verili’ kabul eden bir yaklaşımla kalıcı bir çözüm üretilmesi mümkün görünmüyor.
ÖĞRENCİ SINAVLA ALINAMAZ
- Liseye öğrenci sınavla alınamaz. Çünkü zorunlu tutulan, temel yetkinlik ve becerileri kazandıran bir eğitim sınava tabi olamaz. Akademik eğitim veren liselerin kontenjanlarının talebi karşılamaması, mesleki eğitimi de tercih etmeyen öğrencilerin zorunlu olarak açıköğretime yerleşmesi anlamına geliyor. Açıköğretim istisnai koşulları olan bir seçenek olarak değerlendirilmeli. Başka bir lise türü veya özel öğretim kurumunu tercih etmedikçe, her öğrenci kendi yerleşim yerindeki liseye kayıt yaptırma hakkına sahip olmalı.
YÜKSEKÖĞRETİM İLE ORTAÖĞRETİM UYUMU SAĞLANMALI
- Üniversiteye giriş sistemi ortaöğretimdeki eğitim öğretim süreçleri ile uyumlu hale getirilmeli. Çünkü yükseköğretime geçişin nasıl düzenlendiği ortaöğretim sürecini doğrudan etkiliyor. Temel sorun yükseköğretime geçiş sisteminin yetkinlik ve yeterlilik değil sıralama temelli olmasından kaynaklanıyor. Yükseköğretim programları için önkoşul, yeterlikler belirlenerek öğrencinin ortaöğretim dersleriyle/kredileriyle ilişkilendirilmeli.
ÖĞRENCİ MERKEZDE YER ALMALI
- Ortaöğretimde yapılacak düzenlemeler öğrenciyi merkeze almalı, kalite ve fırsat eşitliğini eşzamanlı geliştirmeye odaklanmalı. Ortaya konulacak yeni model ve düzenlemelerde; çocukların ve gençlerin iyi olma hallerine, temel yetkinlikler ve ortak becerileri geliştirmeye, eğitimde fırsat eşitliğine; bireylerin ilgi, ihtiyaç ve tercihlerine uygunluğu ile potansiyellerini en üst düzeyde geliştirmeye katkısı, toplumun ve ekonominin ihtiyaç ve beklentilerine uygunluğu kriterleri esas alınmalı.
LİSELER AMAÇLARINDAN UZAKLAŞTI
-Akademik liseler olarak nitelenen okul türlerinin kendi içinde farklı amaçlar barındırdığı varsayımı da kuşkulu. Fen, Anadolu ve sosyal bilimler liseleri özellikli okullar olarak değerlendirilebilir. Ancak bunların her birinin kendi içinde zamanla kuruluş amaçlarından uzaklaştığı, işlevini kaybettiği görülüyor. Örneğin Anadolu liseleri ‘Maarif Koleji’ olarak bir ihtiyaç ve amaç çerçevesinde kuruldu. Ancak her bir kurum türünün sayısal olarak artışının da bir sonucu olarak, zaman içinde kuruluş amaçlarından uzaklaştılar. Öğrencilerin akademik başarılarına göre gruplanmasına hizmet eden, kısmen derslerin veya ders saatlerinin farklılaştığı öğretim kurumlarına dönüştüler. Fen liselerinde bilim insanı yetiştirme altyapısı oluşturacak bir program ve eğitim öğretim uygulamaktan daha çok; matematik, fizik, kimya, biyoloji gibi derslerde ders saatinin daha fazla olması ve 2017 itibariyle programlarda küçük çaplı zenginleştirmeler dışında bir farklılık söz konusu değil.
‘SINAV’ RASYONELLEŞTİRİLİYOR
‘Hakkari’deki Çoban’ın başarısı gibi sıra dışı örnekler üzerinden sınavın rasyonelleştirildiğine dikkat çeken TEDMEM; ‘seçme’ işleminin eşit, adil ve objektif yapılmasının ‘fırsat eşitliği’ ile karıştırıldığını ifade etti.
GELİŞMİŞ ÜLKELERDE MESLEK LİSESİNE GEÇİŞ YÜZDE 65’İN ALTINDA
Meslek tercihlerinin liseye girişte yapılması gerekmediği, aksine iş hayatında geçişlere ve esnekliklere fırsat yaratacak modellerin geliştirilmesinin öneminin vurgulandığı raporda ülkelerin mesleki ve teknik eğitime devam eden öğrenci oranları da karşılaştırıldı. Mesleki ve teknik eğitime devam eden öğrenci oranının yüzde 65’in üzerinde olduğu ülkelerin çoğu sıklıkla ifade edilenin aksine gelişmiş ülkeler değil. Bu ülkeler Arjantin, Özbekistan, Guatemala, Honduras, Sırbistan, Bosna-Hersek, Çekoslovakya, Hollanda ve Hırvatistan gibi ülkeler.