Endüstri 4.0’dan Toplum 5.0’a

Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler, toplum ve sanayi için köklü değişiklikleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle yirminci yüzyılın sonlarına doğru yaşanan “Nesnelerin İnterneti, Yapay Zeka ve Robotik” gibi dijital teknolojilerin gelişimi ve küreselleşmesi, toplumsal ve ekonomik yaşamda bir dönüşüm süreci başlatmıştır. Bu dönüşüm süreci 2011 yılında Almanya’da Endüstri 4.0 kavramıyla tanımlanmaya çalışılırken, dijital dönüşüm çağının “süper akıllı toplum” felsefesine ihtiyaç duyduğunu düşünenler Japonya’da Toplum 5.0 kavramını geliştirmeye başlamıştır.

Toplum 5.0, odağına insan ve insanın yaşam kalitesini alması bakımından Endüstri 4.0’dan farklı bir yaklaşıma sahiptir. Toplum 5.0, gelecekteki gelişmelerin toplumsal yaşama yönelik etkilerini de dikkate alan daha geniş bir perspektife sahiptir. Bu perspektif aynı zamanda Endüstri 4.0’ın getirdiği teknolojik yenilikleri topluma en verimli şekilde entegre ederek toplumsal sorunlara çözüm üretmek ve teknolojiyi insanlık yararına kullanarak toplumun refahını artırmak amacıyla insan merkezli bir toplum yaratma çabasına dayanmaktadır.

SÜPER AKILLI TOPLUM
Toplum 5.0 kavramı, Aralık 2015’te Japonya’nın 5. Bilim ve Teknoloji Temel Planı’nda önemli bir kavram olarak kullanılmıştır. Bu planda Toplum 5.0, siber alan ve fiziksel alanın (gerçek dünya) tam anlamıyla entegre olduğu, gelecekteki toplumun ideal formu niteliğindeki “süper akıllı toplum” olarak tanımlanmaktadır. Süper akıllı toplum ise “ürünlerin ve hizmetlerin ihtiyaç duyan kişilere, ihtiyaç duydukları miktarda ve zamanda ulaştırıldığı, yaş, cinsiyet bölge gibi çeşitli farklılıkları dikkate alarak herkesin yüksek kalitede hizmet alabildiği bir toplum” olarak ifade edilmiştir. Kavramın daha geniş kitlelere ulaşması 2017 yılında Almanya’nın Hannover kentinde düzenlenen dünyanın en kapsamlı teknoloji fuarlarından olan CeBIT’de Japonya Başbakanı Shinzo Abe’nin konuşması sırasında Toplum 5.0 felsefesine yaptığı vurgu sayesinde olmuştur.

Toplum 5.0 odağına insan ve toplumu alması bakımından Endüstri 4.0’dan farklı bir felsefeye sahiptir. Endüstri 4.0 için “bilgi toplumu” ifadesi kullanılırken, Toplum 5.0 için  “süper akıllı toplum” ifadesi kullanılmaya başlanmıştır. Mevcut bilgi toplumunda, insanlar siber alanda veri tabanlarına internet üzerinden erişerek bilgi, veri aramakta ve analiz etmektedir. Toplum 5.0 gerçekleştiğinde ise siber alanda fiziksel alandaki sensörlerden çok daha fazla bilgi birikimi sağlanacaktır. Siber alandaki bu büyük veriler yapay zekâyla analiz edilerek sonuçların fiziksel alanda çeşitli şekillerde insanlara geri bildirimde bulunması sağlanacaktır. Toplum 5.0’da insanlar, nesneler ve sistemlerin siber alanda birbirine bağlanması ve insan kapasitesini aşan sonuçların yapay zekâyla elde edilerek fiziksel alana geri bildirim sağlaması mümkün olacaktır.

İnsanlığa odaklanmış olmasına rağmen, Toplum 5.0, ekonomik kalkınmayı dengelemek ve sosyal sorunları çözmek amacıyla, öncülüğü bilim ve teknoloji inovasyonunun üstlendiği yeni bir topluma işaret etmektedir. Kavramın çıkış noktası olan Japonya’da, Toplum 5.0 yeterliliklerine ulaşarak çözülmesi belirlenen bazı hedefler şöyle: yaşlanan dünya nüfusuna karşı çözümler geliştirmek, sanal dünya ile gerçek dünyanın beraber işler hale getirilmesi, nesnelerin İnterneti’nden toplumun çıkarları gözetilerek faydalanılması, çevre kirliliği ve doğal afetler için çözüm yolları üretilmesi.

TOPLUM 5.0’IN HAYATLA ETKİLEŞİMİ
Toplum 5.0’ın geliştirilebilmesi için yıkılması gereken beş önemli bariyer ise şöyle tanımlanıyor: hukuk sistemindeki engeller, nesnelerin dijitalleşmesindeki bilimsel boşluklar,  kalifiye personel eksikliği, sosyo-politik önyargılar, toplumsal direnç.

Hem Endüstri 4.0 hem de Topum 5.0’a hızla ilerlerken bu süreçte dikkat gerektiren konuların başında ise güvenlik ve adaptasyon geliyor. Siber güvenliğin sağlanması, sorunları teknoloji ve veri kullanarak çözen bir topluma dönüşmek için şüphesiz çok önemli. Bununla birlikte Toplum 5.0’ı oluşturan bireylerin bu değişime adapte olması ve bu dönüşümün sunduğu avantajlardan iyi bir şekilde faydalanabilmesi için dijitalizasyona yönelik bilgi ve becerilerini geliştirmesi bekleniyor.

TOPLUM 5.0’IN RUHUNDA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VAR
Sürdürülebilirlik stratejisi günümüz kuşaklarının ihtiyaçlarını karşılarken eş zamanlı olarak gelecek neslin ihtiyaçlarını da gözeterek kaynak kullanımının bütüncül bakış açısı ve toplum temelli dizayn edilmesine dayalı bir kalkınma modelidir.

Toplum 5.0’ın entegrasyonuyla sürdürebilir kalkınma amaçlarının birçoğu topluluk ve coğrafya ayırt etmeksizin gerçekleşecektir. Merkezine insanı, insanın yaşam kalitesini ve sürdürülebilir kalkınmayı alan Toplum 5.0, Endüstri 4.0’ın getirdiği yeniliklerin toplumsal entegrasyonunu sağlama, teknolojiyi toplum çıkarına kullanma ve refahı artırma gibi “insan temelli” değişim çabalarının tamamını kapsamaktadır. Toplum 5.0’ın hedeflerini daha detaylı kategorize edecek olursak; sağlıklı yaşam süresinin uzatılması, mobilite devriminin her alanda gerçekleşmesi, yeni nesil ve çok boyutlu tedarik zincirinin toplumun her kesimine ulaşması, altyapı ve yeşil kentsel dönüşümler, finansal teknolojilerin geliştirilmesi, sürdürülebilir kalkınma politikalarının uygulanması ve hedeflerin gerçekleşmesi. Ayrıca Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen 17 “Sürdürülebilir Gelişim Hedefiyle” uyumludur.

BM toplum 5.0 ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri

TOPLUMLA UZLAŞMA - SOSYAL DİYALOG ZAMANI

 İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi Halka İlişkiler bölümünün düzenlediği Betül Mardin Seminerleri’nin (15 Aralık 2020) konsepti "toplumsal uzlaşma”ydı. Alanında uzman toplum mühendisleri, iletişimciler ve marka yöneticileri Toplum 5.0’ı farklı perspektiflerden ele aldılar. Toplum 5.0’ın kalbi olan toplumsal uzlaşma ve sosyal diyalogla toplum yeniden inşa edilirken bunu yönetecek liderlere de değinildi. Liderleri bu dönüşümde zorlu sınav ve baştan aşağı bir değişimin beklediği gerçek. Ülkelerini, organizasyonlarını 2030’a taşıyacak liderlere verilen mesajlara kısaca göz atacak olursak;

- Bilgiyi saklayan, ilham vermeyen ve bireysel hareket eden liderler geçerliliğini kaybedecek. Başarı ve kârlılığın ötesinde, empatiyle etki yaratacak liderler ön plana çıkacak.

- Kişiler, gündelik hayatı iyileştiren ve sürdürülebilirliğe katkı sunan markaları tercih edecek. Bu arada markaların da çevre ve hayvanları paydaşları arasına alması ve sosyal sorumluluk projeleri yapması istenecek.

- Ülkeleri yönetenler toplumsal uzlaşmayı evrensel olarak ele almalı. İletişim, fırsat eşitliği, insan hakları ve farklılıklara saygı konularını öncelikle gündemine taşımalı, kapsayıcı olmalı ve kutuplaşmanın önüne geçmeli.

- Stratejiler ve projeler teknoloji, çevre ve sağlık entegrasyonuyla inşa edilmeli.

- Ve kadınlar, toplumları şekillendirme, gelişmişlik düzeylerini belirleme ve değişimin öncüsü olmak için artık kozalarından çıkmalı.

SONUÇ:
İnsanı merkeze alan ve onun digital ortamlar ve yapay zeka kullanılarak refah içinde yaşamasını sağlayan bu modelin, Endüstri 4.0’ın çalışanlarının işsiz kalması, bazı meslekleri ortadan kaldırması gibi olumsuz etkilerini en aza indirerek daha yaşanılabilir ve sürdürülebilir bir Dünya yaratması hedeflenmektedir.

SEVİNÇ ATABAY KİMDİR?
1980 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunda göreve başlayan Sevinç ATABAY 1991-1993 yılları arasında Eğitim Ataşesi olarak Chicago/ABD’de bulunmuş, Talim ve Terbiye Kurulu’nda Program Geliştirme Dairesinde, yabancı dil programlarının geliştirilmesi ve uygulanması, erken yaş dil öğrenim metodlarının geliştirilmesi gibi alanlarda görev yapmış ve Kitap Yazım Komisyonları’nda Başkanlık yapmıştır. 2000-2006 yılları arasında Avrupa Birliği Genel Sekreterliğinde Topluluk Programları Genel Koordinatörü olarak ve AB’nin eğitim politikalarının tanıtılması alanlarında çalışmış, Talim ve Terbiye Kurulu Üyeliğinden ve AB Genel Sekreterliğindeki kamu hizmetlerinden 2006 yılında emekli olmuştur. Halen Türk Eğitim Derneği ve TED Ankara Koleji Vakfı Okulları Genel Müdürü olarak görev yapan ATABAY ın, Avrupa Birliğinin anlaşılması için oluşturulan AB Takımını, TÜSİAD Eğitim Komisyonu, TOBB Eğitim Meclisi ve çeşitli Sivil Toplum Kuruluşlarındaki üyeliklerinin yanı sıra Genç Liderler Akademisinde (Young Guru Academy) Hayal Ortaklığı bulunmaktadır. ATABAY’ın İngilizce öğretimi ve AB eğitim politikaları konularında yayınları  (Örn. e-Ülke-e-Avrupa 2005, Avrupa Birliği Eğitim Programları, Comenius-Okul Eğitimi, 6. Çerçeve Programı Türkiye’ye Ne Getirir?, Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Eğitim, Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları, Avrupa Birliği Eğitim Politikaları) ile yayımlanmış birçok makalesi (Örn. Genç Kuşakları Anlamak Y ve Z, Mekan ve Mimarinin Eğitimde Başarıya Etkisi, Oyun ve Öğrenme, Eğitimde İnovasyon, Hibrit İnsan’a Doğru)  bulunmaktadır. Evli ve bir çocuk annesidir.

Kaynakça:

1- Saraçel, N., Aksoy, I., Toplum 5.0: Süper Akıllı Toplum, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi,Haziran 2020, 9(2), syf:26-34 (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1111569)

2- Demirci Celep, N., Toplum 5.0: İnsan Merkezli Toplum, Mayıs 2020, TEDMEM Değerlendirme Yazısı, Syf:1-11 (https://tedmem.org/download/toplum-5-0-insan-merkezli-toplum?wpdmdl=3362&refresh=6055056c03da61616184684)

3- Toplum 5.0, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma Ve Strateji Geliştirme Dairesi Yayını, Syf:1-35 (https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/arastirma-raporlari/toplum-5-0-arastirma-raporu.pdf)

4- Özkan, G., Kozasında Dönüşen Toplum 5.0 ve Heybesindekiler, Harvard Business Review Türkiye, Şubat 2021 (https://hbrturkiye.com/blog/kozasinda-donusen-toplum-5-0-ve-heybesindekiler)

5- Kılıç, S., Toplum 5.0 ve Japon Perspektifi, , Harvard Business Review Türkiye, Nisan 2017 (https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-ve-japon-perspektifi)

6- https://www.endustri40.com/endustri-4-0dan-toplum-5-0a/