Ebeveyn-çocuk çatışması: Nedenler ve çözüm önerileri
Güncelleme Tarihi:
Çatışma kelimesi anlamsal olarak karşıtlığı içinde barındıran ve uzlaşının olmadığı durumları açıklayan bir kavram. Bir yerde çatışmanın var olması demek orada uzlaşamayan, birbirine karşıt olan iki durumun varlığına işaret eder. Kelimeye bu yönü ile bakıldığında ebeveyn ve çocuk arasında çatışma olması yani karşıtlık bulunması ve uzlaşının olmaması aslında beklenen bir durum değil aksine beklenmeyen bir durum olarak değerlendirilir. Bir ebeveynin kendi çocuğu ile karşıtlığı, en değer verdiği insan ile uzlaşamaması aslında son derece tuhaf ama bir o kadar da gerçektir.
Anne ve babaların kendi çocukları ile çatışması üstelik bu çatışmanın erken çocukluk döneminden tutun, ergenlik dönemine kadar her yaş grubunda görülmesi sorgulanması ve anlaşılması gereken bir olgu. Dünyanın farklı coğrafyalarında, farklı kültüre ve inanca sahip topluluklarda da bu durumun görülmesi olguyu daha da ilginç hale getirirken anlaşılmasını da zorunlu kılıyor.
EBEVEYNLER ÇOCUKLARININ GELİŞİM DÖNEMİNE GÖRE HAREKET ETMELİ
Ebeveynler ve onların çocukları arasında çıkan çatışmalar nedensel olarak ele alındığında çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemine göre çeşitli farklılıkları olabiliyor ancak dönemler farklı olsa da asıl neden değişmemekten kaynaklanıyor. Bu çatışmanın temel nedeni ebeveynlerin kendi çocuklarının gelişimsel özelliklerini yeterince bilmemeleri. Bunun yanında çeşitli nedenlerde olabilir ancak çatışmanın yani uzlaşının sağlanamamasının asıl nedeni ebeveynlerin, kendi çocuklarının ne hissettiğini ya da nasıl düşündüğünü tam olarak kavrayamamış olması. Okul öncesi dönemde benmerkezci olan ve soyut düşünemeyen ya da anlayamayan bir çocuğa soyut kavramlar ile açıklamalar yapmak ve bu doğrultuda hareket etmesini beklemek doğal ve kaçınılmaz bir çatışma nedenidir.
Ergenlik dönemindeki bir genç için akran etkisi ve sosyal kabulün ne anlama geldiğini bilmeden ya da yeterince ciddiye almadan bir ergenin arkadaş ilişkilerine yaklaşmak yine doğal ve kaçınılmaz bir çatışma üretir. Bunlarla beraber anne-babaların çocuklara karşı tutumları da çocuk-ebeveyn çatışması üzerinde etkili olabilir. Bazen tutarlı davranmak adına ebeveynlerin birbirlerinin yanlışını onaylaması, bazen aşırı koruyucu bir tutum ile bazen de aşırı otoriter veya gevşek bir tutum içerisinde olarak çocukların sağlıksız bir ebeveyn algısı oluşturmasına ve doğal olarak çatışmaya zemin hazırlar. Bu yanılgıdan/tutarsızlıktan kurtulmak ve kendilerinden bir parça olan çocukları ile çatışma yaşamak istemeyen ebeveynlerin öncelikli olarak kendi çocuklarını iyi tanıması ve çocuklara karşı sağlıklı bir ebeveyn tutumu geliştirmesi son derece önemli.
BEKLENTİYİ DOĞRU AYARLAYIN
Bebeklik döneminden başlayarak, okul öncesi, okul ve ergenlik döneminde çocukların fiziksel, sosyal-duygusal, psikomotor, bilişsel ve dil gelişiminin nasıl gerçekleştiğini bilmek ebeveynler açısından çocukları ile yaşanacak çatışmaların önünü almanın ilk ve en önemli yolu. Çocuğunun gelişimsel özelliklerini ve buna bağlı olarak da gelişimsel ihtiyaçlarını bilen ebeveynler için bir sonraki aşama çocuğu ile nasıl iletişim kurması gerektiği olacaktır. Gelişimsel özelliklerini bildiği çocukla iletişim kurması daha kolay olan ebeveynler, ebeveynlik tutumlarını da buna göre şekillendirebilir. Bir ebeveynin çocuğundan beklentisini doğru ayarlaması aslında çatışmayı önlemenin en önemli yollarından biri. Ancak beklentiyi doğru ayarlayabilmek de çocuğu iyi tanımayı gerektirir. Çocuğu iyi tanımak onun gelişimsel özelliklerini bilmekle birlikte onunla konuşmak, duygularını anlamak, ne hissettiğini bilmek, arkadaş ilişkilerini iyi gözlemlemek ile sağlanır. Tabi çağın şartları ve gereklilikleri, ebeveynler ile çocuklar arasındaki kuşak farkının açılması çatışma zemini hazırlayan bir başka önemli husustur. Bunu aşabilmek içinde ebeveynlerin kendi çocukları ile sürekli ve sağlıklı bir iletişim ortamı oluşturması, çocukların duygularını ve kendilerini rahat ifade edebilmesi belirleyici olur.
DUYGULAR SAĞLIKLI BİR ŞEKİLDE İFADE EDİLMELİ
Aslında çatışma insanın olduğu her yerde kaçınılmaz bir durum. Ancak önemli olan bu çatışmayı en aza indirmek ve onu yönetebilmek. Anne ve babaların zaman zaman birbirleri bazı zamanlarda ise çocukları ile çatışmayı yaşaması beklenen bir durum. Bunu yönetebilmek için tarafların duygularını sağlıklı bir şekilde ifade edebilmesi gerekir. Bu noktada hem ebeveynlerin kendi duygularının doğru aktarımını iyi yapabilmeli hem de çocuklarının kendilerini ifade etmelerine yanı hissettiklerini doğru bir şekilde ifade edebilmesine imkân tanınmalı. Yine ebeveynler ve çocukların birlikte yaptıkları ortak etkinlik sürelerini arttırmaları, ev içi sorumluluklara çocukları ortak etmeleri ve iletişim dillerini uygun bir şekilde kullanmaları önemli. Her insan gibi çocuklarda kuralları net ve sınırları belli olan, kendi özgün değerinin karşılık bulduğu ve kendisine saygı duyulduğunu hissettiği bir ortam da daha az çatışacaktır.
DOÇ. DR. MEHMET SAĞLAM KİMDİR?
Malatya’da 1981’de doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Malatya’da tamamladıktan sonra 2004 yılında İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nden mezun oldu. Yüksek lisansını Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi (Çocuk Gelişimi ve Eğitimi) Anabilim Dalı’nda 2011 yılında, doktora eğitimini ise 2015 yılında Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Gelişimi Anabilim Dalı’nda tamamladı. 2005-2015 yılları arasında Bursa ve Ankara Aile Mahkemelerinde çalıştı, 2015 yılından itibaren İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü’nde görev yapıyor. Uluslararası ve ulusal düzeyde birçok yayının yanında ulusal düzeyde çeşitli projelerin yürütücülüğünü de yaptı. Bölüm başkanlığı, Meslek Yüksekokulu Müdürlüğü ve TÜBİTAK Bölge Koordinatörlüğü gibi çeşitli görevleri yürütmektedir. Halen İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü’nde doçent olan Sağlam, evli ve üç çocuk babasıdır.