Dostoyevski

DOSTOYEVSKI FOTOĞRAFLARI İÇİN TIKLAYIN

 

1821 yılında Moskova’da doğan Dostoyevski’ nin hekim olan babasi, zalimliğinden ötürü kendi köylüleri tarafindan öldürülmüştü; mühendislik öğrenimi gördü, daha sonra edebiyata yöneldi.

 

1846'da, eleÅŸtirmenlerin övgüsünü alan ilk romani Insanciklar'i (Bedniye Ljudi, 1846) yayimladi. Bu kitabinda ve bundan sonra yazdiÄŸi daha az baÅŸari kazanan romani Öteki'nde (Dvojnik, 1846) Gogol'ün etkisi sezilir. 1849'da, PetraÅŸevski Sosyalist Grubu’na üye olmaktan ölüme mahkûm edildi; ama son dakikada, göstermelik bir infaz sahnesi düzenlendi ve cezasi Sibirya'da dört yil kürek hapsine çevrildi. GençliÄŸinden beri çektiÄŸi sara hastaliÄŸini aÄŸirlaÅŸtiran bu sarsici olay sirasinda, Dostoyevski aÄŸir bir bunalima girdi ve dine yöneldi. 1859'da Sen-Petersburg'a geri döndü ve kardeÅŸi Mihail'le birlikte Vremya adli dergiyi çikarmaya baÅŸladi. Bu dergiye, kürek mahkumu olduÄŸu yillarin olaÄŸanüstü hikáyesi olan Ölü Evinden Anilar (Zapiski iz Mertvogo Doma, 1861-1862) ile Ezilenler'i (Unizenniye i Oskorblenniye, 1861) yayimladi. Yeniden ün kazandiktan sonra, Avrupa'ya bir yolculuk yapti ve kumar tutkusuna kapilarak ciddi mali zorluklarla karÅŸilaÅŸti. Bu zorluklarla baÅŸ edebilmek için 1866'da Kumarbaz'i (Igrok) ve kendi deÄŸer yargilari yüzünden iÅŸlediÄŸi bir cinayetten sonra Incil'in deÄŸerlerini kabul eden Raskolnikov'un üzerine kurulu romani Suç ve Ceza'yi (Prestupleni Nakazani) yayimladi. 1867'de, sekreteri Anna Grigorievna Snitkina'yla ikinci evliliÄŸini yapti. YaÅŸaminin son dönemi verimli geçti. Ardi ardina, hasta ve mistik bir yaratiÄŸin dokunakli hikáyesi olan Budala (Idiot, 1868), Ebedi Koca (Veçni Muzh, 1870), nihilist çevrelerin tasvir edildiÄŸi ve materyalizmin yargilandiÄŸi Ecinniler (Besi, 1871-1872), içinde ünlü PuÅŸkin Ãœzerine KonuÅŸma'nin (1880) yer aldiÄŸi Bir Yazarin Günlüğü (Dnevnik Pisatelja, 1873-1881) ile olaÄŸanüstü bir kötülük tasviriyle yoÄŸun bir maneviyat arayiÅŸinin bir arada yürüdüğü ve ÅŸaheseri olarak gördüğü romani Karamazov KardeÅŸler'i (Brat'j Karamazovi, 1879-1880) yayimladi. Hem kötülükÂhem de Tanri fikrini aklindan atamayan Dostoyevski, istirabinin çözümünü psikolojik tahlilerde aradi. Åžeytanilik ve iláhiliÄŸin birbirine çok yakin olduÄŸu üslubu bu bulantili arayiÅŸi dile getirir. 1881’de Sen-Petersburg’da ölen Dostoyevski dünya edebiyati üzerinde büyük bir etki birakmiÅŸtir.

 

DOSTOYEVSKI BIR SUÇLU MUDUR?

 

Elli yaÅŸini geçtikten sonra, evlenmek üzere olduÄŸu çocuk yaÅŸtaki ikinci karisi sevimli Anna Grigoriyevna Snitkina’ya, ara sira üzerine çöken aÄŸirliÄŸi ve uyuÅŸukluÄŸu açiklamaya çaliÅŸirken yazar şöyle demiÅŸtir: "Sanki bir suç iÅŸlemiÅŸim gibi bir çeÅŸit sebepsiz hüzün ve keder içindeyim." Nitekim, Ecinniler’de Stavrogin’i bir çocuÄŸun irzina geçirtmiÅŸ olmasindan dolayi hayatinda ve eserlerinde, kendini hep suçlamiÅŸtir. Buna karÅŸilik, bir çocuk üzerinde iÅŸlenen ve kuÅŸkusuz sadece bir düş kurmanin sonucu olan bu eylem ondaki daha somut bir günah iÅŸleme eÄŸilimini, baba katilliÄŸini, gölgeleyecektir: Fyodor Mihayloviç Dostoyevski’nin babasi sarhoÅŸ bir doktordur, karisina eziyet eder, uÅŸaklarina ve köylülerine kan kusturur. Karamazov KardeÅŸler’in yazari çocukluÄŸundan beri bu uysal ve kaderine boyun eÄŸen kadin örneÄŸini kendi ailesinin içinde, bizzat annesinde görmüştür. Bu kadinlarin sevgileri ve yumuÅŸakbaÅŸliliklari cellatlarini azdirmaktan ve zulümlerini daha da arttirmaktan baÅŸka bir iÅŸe yaramaz. AÅŸiri duyarli Fyodor bu nedenle babasindan nefret edecek, ondan iÄŸrenecektir. Ama bu arada babasinin dürtülerini biraz da kendinde duyacak ve bundan dolayi ona daha da çok kizacaktir. Bir gün babasinin muhtemelen kendi köylüleri tarafindan öldürüldüğünü öğrenince de, aynen Dmitriy Karamazov’un tepkisini gösterecektir: "Babamin ölümünde benim hiçbir suçum yok, ama bu öldürmenin kefaretini ödemeye hazirim, çünkü içimden onu öldürmek geçiyordu." Nitekim kefaretini sara nöbetlerinin ÅŸiddetlenmesiyle ödedi (ilk nöbeti Petersburg sokaklarindan geçen bir cenaze alayini gördüğü zaman geçirdi). Freud’e göre, Dostoyevski’nin 1849’da Çar’a karÅŸi bir suikast teÅŸebbüsünde bulunmayi planlayan gençlere katilmasi da bastirilmiÅŸ baba katili olma eÄŸiliminin yeni bir diÅŸavurumuydu. Bu tarihte Dostoyevski artik istihkám uzmani bir askeri mühendis deÄŸildir; babasinin zoruyla girdiÄŸi bu meslekten 1844’te istifa etmiÅŸ, edebiyat macerasina atilarak Balzac’in EugZnie Grandet adli romanini Rusça’ya çevirmeye baÅŸlamiÅŸtir. Böylece gerek kendi, gerek kahramanlarinin hayati birdenbire simgesel bir nitelik kazanmiÅŸtir: coÅŸku ve hayal kirikliÄŸi, gurur ve aÅŸaÄŸilanma, artik kendisinin ve kiÅŸilerinin ayrilmaz parçalaridir. Birkaç ay içinde Insanciklar adli romani kendisini bir anda moda bir yazar yapar, fakat arkasindan Öteki ve Ev Sahibesi yayimlaninca, radikal aydinlar tarafindan alaya alinir. Bir göklere çikarilip bir yerin dibine batirilinca,ÂezilmiÅŸlerin haline acimaktan çok hincindan, devrimci eyleme (daha doÄŸrusu söyleme) geçer. Bu seferki kefareti ÅŸaka götürür cinsten olmayacaktir: 23 Nisan 1849’da tutuklanan Dostoyevski 22 Aralik günü ÅŸafak vakti kendisini idam mangasinin önünde bulur. Bir Yazarin Günlüğü’nde sahneyi anlatir: sesi iÅŸitilmeyen yaylim ateÅŸi, koÅŸarak gelen çarin kuryesi ve idam cezasinin dört yil kürek cezasina dönüştürülmesi. Dostoyevski Noel gecesi ayaklarinda prangalarla Sibirya zindanlarina götürülür. Orada, "insanlarin çiplak kalbini", Rus halkini ve Incil’i bulur. Ne var ki affin getirdiÄŸi dini deneyimle, insanin sevgi ve özveri yoluyla yeniden doÄŸuÅŸu deneyimi Dostoyevski’ye ruh ve zihin huzuru getirmekten çok, insanin temeldeki niteliÄŸini büyük bir açiklikla görmesini saÄŸlar. Bu yüzden ömür boyunca hidayete ermenin kesin iÅŸareti peÅŸinde koÅŸacaktir. Belki kumara karÅŸi aÅŸiri tutkusunun sebeplerinden birini de burada aramak gerekir. Sürekli olarak para sikintisi çeken Dostoyevski, eline biraz para geçer geçmez onu kumara yatirarak ve karisiyla alacaklilarini umutsuzluÄŸa düşürmekte tereddüt etmez.

 

GERÇEĞİ YAKALAMAK İÇİN TIKLAYIN