Doğal afet ve psikolojik ilk yardım

Dünya Sağlık Örgütü, ABD Ulusal Çocuk Travmatik Stres Birliği, ABD Ulusal Travma Sonrası Stres Bozukluğu Merkezi gibi kuruluşlar, olağan dışı durumlar sonrasında erken dönem psikososyal müdahalenin önemini vurgulamakta ve yaklaşım olarak psikolojik ilk yardımı öneriyor.

Peki psikolojik ilk yardım nedir ve nasıl uygulanmalıdır?
Psikolojik İlk Yardım (PİY) acı çeken, desteğe ve yardıma ihtiyaç duyan kişilere sunulan insani ve destekleyici müdahaledir. Psikolojik ilk yardım, kişinin itibarına özen gösterilen, saygının ve mahremiyetin sağlandığı güvenli herhangi bir yerde ve herkes tarafından sunulabilen bir destek türüdür. Daha genel bir ifade ile afet, kaza, terör saldırısı veya bireysel/toplumsal düzeyde olumsuz etkilere neden olan herhangi bir olay sırasında ya da sonrasında gerçekleştirilen bir çeşit erken dönem psikososyal müdahale yaklaşımı. Olay sırasında ya da sonrasında kişilerin temel fiziksel ya da psikolojik ihtiyaçlarının karşılanmasını ve olayın bireyler üzerindeki etkilerini ve olası travma sonrası stres semptomlarını olabildiğince aza indirmeyi ve kısa ve uzun vadedeki baş etmeyi desteklemeyi hedefleyen psikolojik ilk yardım uygulamalarını, aynı zamanda bir koruyucu ruh sağlığı müdahalesi olarak kabul etmek de mümkündür. Ayrıca psikolojik ilk yardım, bir tanı ya da tedavi yöntemi değil, psikolojik krize müdahalenin yöntemlerinden ve önleyici tedbirlerden biridir.

PİY yaşanan felaketten hemen sonra günlerce ve haftalarca, her kültürden ve her yaş grubundan bireylere uygulanabilir, tüm insanların temel ihtiyaçları karşılandığında ve gerekli desteğe erişebildikleri durumlarda stresli olaylarla baş edebilme yetenekleri olduğu varsayımı üzerine kurulmuştur. Bundan dolayı empatik ve pragmatik yaklaşımlarla bireyin kendi baş etme yeteneklerini harekete geçirerek iyileşmelerini sağlar. Afet ya da toplumsal olaylar sonrası uygulanan psikososyal hizmetlerin en erken aşaması olarak konumlanır.

Psikolojik ilk yardım uygulamalarının nasıl, hangi ortamlarda ve kimler tarafından gerçekleştirilebileceğine dair temel prensipler, çeşitli ulusal ve uluslararası kuruluşlar tarafından yayımlanan kılavuzlarda belirlenmiştir. Bu kılavuzlara göre, “Bak, dinle, ilişkilendir ve yönlendir” temel prensipleri ile çalışan bu müdahale yöntemi, bir psikolojik danışmanlık ya da psikoterapi olmadığı veya herhangi bir tedavi unsuru içermediği için yalnızca ruh sağlığı profesyonelleri tarafından uygulanan bir yöntem olarak kurgulanmamıştır. Ulusal ve uluslararası kurumlar tarafından yayımlanan psikolojik ilk yardım uygulama kılavuzlarında, eğitimini alan herkesin psikolojik ilk yardım uygulayabileceği yönünde vurgulara yer verilir. Özellikle geniş kitleleri etkileyen afet ya da kriz durumlarında, olay yerine gelen eğitimli psikososyal çalışma ekibinin etkilenen bölgede yaşayan ve çalışmalara destek olma konusunda istekli olan muhtar, imam, hemşire ya da öğretmen gibi bölgedeki yerel halk tarafından tanınan ve güvenilen kişilere eğitim vermesi ve uygulamaların bu kişiler tarafından sürdürülmesi şeklinde de gerçekleştirilir. Psikolojik ilk yardım çoğunlukla olay yerinde, afet sahasında ya da etkilenen bölgede uygulanır. Bunun yanı sıra, ihtiyaç durumuna göre, tedavi merkezleri, okullar, hastaneler, evler, iş yerleri, havaalanları, toplum merkezleri gibi çeşitli alanlarda da uygulamalar gerçekleştirilir. Uygulama yeri konusunda dikkat edilmesi gereken en önemli konu, uygulama her nerede yapılacaksa, kişiler için güvenli bir alanın seçilmesidir. Afet bölgesinde, gizliliğin ve güvenliğin sağlanabildiği, kişinin kendisini rahat hissedebileceği bir ortam sağlanmalı.

PİY yardımları 8 basamakta gruplandırılmıştır:
1- İlişki ve bağ kurma
Bu aşama, psikolojik ilk yardım sağlayıcısıyla etkilenen kişi arasındaki iletişimin başladığı ilk evredir. Psikolojik ilk yardım sağlayıcısının öncelikle kendisini tanıtması adını, hangi kurum aracılığıyla orada bulunduğunu ve hangi amaçla kendisiyle konuşmakta olduğunu belirtmesi gerekir. İlk etkileşimin gerçekleştiği süreçte bireylerin afet - olay sonrası temel bazı gereksinimleri olabileceği için, derinlemesine bir görüşmeye veya farklı bir psikolojik ilk yardım müdahale basamağına geçmeden önce kişilere ihtiyaçlarını sormak; su, battaniye, temiz giysi ya da yiyecek gibi temel bazı gereksinimleri temin etmek önemlidir.

2- Güvenlik ve rahatlamanın sağlanması
Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı, olaydan etkilenen kişilerin güvenli bir yere alınmaları, afet-olay yerindeki tehlikelerden ve riskli alanlardan uzaklaştırılmaları, güvenli bölgelerde toplanmaları gibi can güvenliği önlemlerini uygulayabilirler.

3- Dengeleme (Stabilizasyon)
Bu eylemde, duygusal olarak dengesini kaybetmiş olan bireyin stresini kontrol altına alarak, yeniden bir dengeye ulaşması hedeflenir. Kişiyi rahatlatmak için sakin bir yere götürmek, iyi dinlemek, konuşmaya zorlamamak ve istediği kişilerle bağlantı kurmasını sağlamak, birey için yapılabilecek basit dengeleme teknikleridir.

4- Bilgi edinme
Psikolojik ilk yardımda bilgi toplama işlemi, en acil ihtiyaç ve endişeleri belirleme konusuna odaklanmakta. PİY sağlayıcıları acil fiziksel ve ruhsal bakım ihtiyaçları, devam eden tehlike ve acil durumlar, fiziksel veya ruhsal bozukluklar ya da sürekli kullanılması gerekli ilaçlar hakkında bilgi toplamalıdır. Bu amaçla psikolojik ilk yardım sağlayıcısı tarafından gerçekleştirilen gözlemler, bireylerle yapılan görüşmeler ve veya ihtiyaç analizi formlarının kullanılması gibi yöntemlerle bilgi edinme aşaması gerçekleştirilir.

5- Temel ihtiyaçlar konusunda yardımcı olma
Psikolojik ilk yardımın en önemli aşamalarından biri bireylere gereksinimleri konusunda yardımcı olmaktır. Başta temel gereksinimler ve aciliyeti olan ihtiyaçlarla ilgili harekete geçmek, aciliyeti ve önemi daha düşük olan ihtiyaçlar için ise bu ihtiyaçların ne zaman ve nasıl karşılanabileceğine dair bir planlama yapmak uygun olacak. Bu aşama, afet ya da olağan dışı olayları deneyimlemiş bireyler söz konusu olduğunda endişelerin giderilmesine, güven ve kontrol duygusunun bir nebze de olsa yeniden tesis edilmesine yardımcı olacak. Tüm bu süreçler gerçekleştirilirken psikolojik ilk yardım sağlayıcısını bireyle kaynaklar arasında bir köprü gibi konumlandırmak yerinde olur. Bu nedenle psikolojik ilk yardım sağlayıcısının sahada görevli olan diğer birimler, kurumlar ve kişilerle ilgili bilgi sahibi olması doğru yönlendirmeleri yapabilmek bakımından önemli.

6- Sosyal destek
Bu eylemin amacı afetten kurtulanların kısa zamanda sosyal destek sistemlerine erişimini sağlamak. Birincil destek kişileri veya diğer destek kaynakları (örneğin aile üyeleri, arkadaşlar, toplumsal yardım kaynakları) ile temas kurma konusunda yardım önemli bir PİY eylemidir.

7- Bilgilendirme
Afetler ya da olağan dışı olaylar sonrası, etkilenen kişilerin çeşitli konularda bilgilendirilmeleri psikolojik ilk yardım sürecinin önemli bir aşamasıdır. Büyük ölçekli olaylar söz konusu olduğunda bireylerin, barınma, sağlık ya da gıda gibi temel bazı ihtiyaçlarının ne zaman, nasıl, nereden ve ne şekilde karşılanabileceği gibi soruları olabilir. Bu konularda yönlendirilmeleri ve bilgilendirilmeleri belirsizliği ve belirsizlikten doğacak endişeleri ortadan kaldırmak bakımından önemli. Bu aşamanın bir başka boyutu da bireylere travma sonrası stres tepkileri hakkında bilgi vermek. Bu bilgilendirme aynı zamanda olayın ardından yaşanabilecek fiziksel, zihinsel, davranışsal ve duygusal değişikliklerin neler olduğu ve bunlarla başa çıkmada yardımcı olabilecek yöntemleri de içerebilir.

8- İş birliği kurulabilecek diğer hizmetlerle ilişkilendirme
Bu eylemde bireylerin acil ihtiyaçları doğrultusunda gerekli yardım kuruluşuyla iletişime geçilmesi ve uygun yardım merkezlerine yönlendirilmesi sağlanır. Yardım kurumlarına yönlendirme yapılırken bireyler ile yapılan görüşmeler doğrultusunda bireylerin gereksinim ve problemleri açıkça özetlenmeli.

Sonuç olarak dünyada ve ülkemizde doğal afetler deprem gibi sık yaşanmakta ve toplumda büyük kayıplara neden olmakta. Bu noktada etkilenen bireylerin bir an önce normal yaşantılarına dönmeleri ve psikolojik bozuklukların ortaya çıkmasının önlenmesi için felaketin her aşamasında bireylere uygun psikososyal destek müdahaleleri yapılmalı. Psikolojik ilk yardım uygulaması da felaket durumlarında etkin ve kanıta dayalı bir psikososyal destek müdahalesidir. PİY müdahalesi bir felaket durumunda yaşanan travmanın kalıcı etkilerinin azaltılması ve toplumun dayanıklılığının artırılması açısından son derece önemlidir. Bu nedenle felaket çalışmalarında görev alan bireylerin psikolojik ilk yardım uygulamaları konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekir.

KAYNAKÇA
* Brymer M A. Jacobs C. Layne R, et al. (2006). Psychological first aid: field operations guide, 2nd Edition. National Child Traumatic Stress Network and National Center for PTSD.
* Cross, A. R. (2013). Australian Psychological Society. Psychological First Aid: An Australian guide to supporting people affected by disaster. Melbourne: Australian Red Cross and Australian Psychological Society.
* Everly GS Jr, Mitchell JT. (2001). Americaunderattack: the “10 commandments” of respondingtomassterroristattack. Int J EmergMentHealth , 3, 133-135.
* Plummer C A, Cain D S, Fisher R M, Bankston T Q. (2009). Practice challenges in using psychological first aid in a group format withchildren: A pilot study. Brief Treatment and Crisis Intervention, 8, 313–326
* Schafer A, Snider L, Ommeren M V. (2010). Psychological first aid pilot: Haiti emergency response. Intervention, 8(3), 245–254
* Shultz J M, Forbes D. (2014). Psychological first aid. Disaster Health, 2, 3-12
* Snider L, Chehil S, Walker D. (2012). Psychological first aid. Pan American Health Organization Mental Health and Psychosocial Support in Disaster Situations in the Caribbean: Washington.
* Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği. (2014). Psikolojik ilk yardım: Saha çalışanları için rehberi.
* World Health Organization. (2011). World Vision International, and War Trauma Foundation.Psychological first aid: guide for field workers, Geneva: WHO.

PROF. DR. SAYİME ERBEN KEÇİCİ KİMDİR?
Prof. Dr. Sayime Erben Keçici, 1976 yılında Kars’ta doğdu. 1997 yılında Hacettepe Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun olan Keçici, 2005 yılında ise Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Ev Yönetimi Eğitimi Bölümü Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Anabilim Dalı’nda yüksek lisans derecesini aldı. Doktorasını ise Almanya’da tamamladı. Prof. Dr. Keçici şu anda ise Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalı öğretim üyesi olarak görev yapıyor.