Divanı istifa nedir? Ne anlama gelir? Anadolu Selçuklu devletinde görevleri nelerdir?
Güncelleme Tarihi:
İstifa kelimesi, kişinin bir işten ya da görevden, kimsenin baskısı altında kalmadan, kendi isteğiyle ayrılması demektir. Bu kelime eski çağlarda, en uygun şeyi yapmak ve verilen görevi yerine getirmek anlamında kullanılırdı. İdari ve iktisadi meselelerin görüşüldüğü meclislere ise divan adı verilirdi. Divan-ı istifanın ne anlama geldiğinin ve görevleri neler olduğunu derledik.
Divan-ı İstifa dışında, Anadolu ve Büyük Selçuklu Devletlerinde yer alan diğer meclisler ve görevleri şu şekilde sıralanabilir:
1- Divan-ı İnşa - Hükümdarın emirleri kayda geçiren ve diğer devletlere gönderilen mektuplardan sorumlu olan kurum
2- Divan-ı İşraf - Orduyu ve kadıları denetleyen kurum
3- Divan-ı Arz - Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan meclis
Divanı İstifa Nedir?
Divan kelimesi hem Anadolu Selçuklular hem de Osmanlı döneminde meclis anlamında kullanılırdı. Eski çağlarda kurulan divanların amacı, idari işlerin çok daha düzenli ve hızlı bir şekilde yapılmasını sağlamaktı.
Anadolu ve Büyük Selçuklu Devletinde, divanlarda genellikle Türkler görev alırdı. Osmanlı Devletinde ise devşirme usulüyle yetiştirilen Sırplara ve Arnavutlara görev verilirdi.
Divan-ı İstifa Ne Anlama Gelir?
Devletin mali işlerinden sorumlu olan meclise divan-ı istifa denir. Divan-ı istifa, divan-ı arz, inşa ve işraf ile birlikte Divan-ı Azam'a bağlıdır. Büyük Divan adıyla da bilinen bu meclise genellikle hükümdar başkanlık ederdi. Ancak hükümdar hasta olduğunda ya da sefere çıktığında, onun yerine vezir-i azam bakardı.
Divan-ı İstifada alınan kararlar büyük bir deftere yazılırdı. Bunun dışında aylık - yıllık gelirler ve giderler, borçlar ve vergiler de bu deftere kaydedilirdi. Bu mecliste alınan kararlar sultana sunulur, ancak sultan onayladıktan sonra uygulanmaya başlanırdı. Sultanın olmadığı zamanlarda karar verme yetkisi sadrazama aitti.
Divan-ı İstifadaki en yetkili kişiye müstevfi adı verilirdi. Müstevfi kelimesinin sözlük anlamı eksiksiz ve mükemmel olsa da, bu mecliste, ''mali işlerden sorumlu kişi'' anlamında kullanılırdı.
Divan-ı İstifa, II. Kılıç Arslan tarafından 1178 yılında kuruldu. 1308 yılında Anadolu Selçuklu Devleti yıkılana kadar devletin mali işleri bu mecliste düzenlendi.
Anadolu Selçuklu Devletinde Divan-ı İstifanın Görevleri Nelerdir?
1- Ekonomik ve maliye ile ilgili tüm kararlar divan-ı istifada alınırdı.
2- Halktan toplanacak verginin miktarı bu meclislerde belirlenirdi.
3- Uygulanan belli başlı sistemler de ilk önce Divan-ı Azamda, sonra Divan-ı İstifada görüşülürdü. Örneğin 12. yüzyılın ilk yarısından itibaren uygulanan Miri Toprak Düzeni (İkta), divan-ı istifada karara bağlanmıştır. Bu sistemle, belli bir ücret karşılığında topraklar çiftçilere kiralanmış, bu sayede devletin yıllık gelirleri artmıştır.
4- İkta arazileri dışında, vakıf ve has arazilerinin kimlere tahsis edileceğini belirlemek de divan-ı istifanın görevlerinden biriydi.
5- Divan-ı İstifa, toplanan vergilerden ve savaş ganimetlerinin hangi amaçla kullanılacağını karar verdi.
6- Hazineyi idare etmek ve devletin hesap kayıtlarını tutmak da divan-ı istifanın görevleri arasında yer almaktaydı.