Dışsallık nedir? Çeşitleri nelerdir? İktisatta dışsallık örnekleri

Ekonomik birimlerin tüketim ve üretim alanlarının olumlu ve olumsuz bir şekilde etkilenmesi sonucunda ortaya çıkan fayda ve zararlar dışsallık olarak bilinir. Dört farklı dışsallık türü vardır.

 Dışsallık Nedir?

 Ekonomik faaliyetlerde önceden belirlenmiş olan bazı amaçların dışında gelişen sonuçlara ve etkilere dışsallık adı verilir. Dışsallık ise, negatif olabileceği gibi bazen de pozitif olabilir. Dışsallıklar ise, hem fiyatlandırılamaz hem de kolay kolay pazarlanamaz. Bu nedenle de fayda ya da maliyetler piyasa dışı olabilir. Kaynak dağılımını ise, önemli ölçüde olumsuz etkiler.

 Dışsallık Türleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Üreticiden üreticiye dışsallık: Üretimde başka üreticileri olumlu ya da bir şekilde olumsuz etkiler.

Üreticiden tüketiciye dışsallık: Üretimde tüketicileri ise, olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkiler.

Tüketiciden tüketiciye dışsallık: Tüketimde yer alan başka tüketicileri olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkiler.

Tüketiciden üreticiye dışsallık: Tüketimde yer alan, üreticileri de olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkiler.

Bir iktisadi birimin üretim ya da tüketim faaliyeti sonucunda başka bir iktisadi birimin üretim ya da tüketim fonksiyonunda meydana gelen olumlu veya olumsuz değişimlerdir. Bu konu ise, ilk kez K. Wicksell tarafından incelenmiştir. Üretim ya da tüketim faaliyeti sonucunda dış fayda ortaya çıkarsa pozitif dışsallık, dış zarar ya da kayıp doğarsa da negatif dışsallıklardan söz edilir.

Dışsal Fayda: Bir iktisadi birimin ise iktisadi faaliyetlerinden, bir diğer iktisadi birimin de maliyete katlanmadan daha büyük bir fayda sağlaması halidir.

Dışsal Zarar: Bir iktisadi birimin iktisadi faaliyetlerinden bir diğer iktisadi birimin de zarar görmesi durumuna denir. Temelde ise, tüketim dışsallığı ve üretim dışsallığı olmak üzere iki başlık altında da incelenebilir. Bu konu ile ilgili örnekler toplu bir şekilde bir tablo üzerinde gösterilir.

Ekonomide Dışsallık

 Ekonomide, dışsallık ise, işlemin bir parçası olmayan ve çeşitli üçüncü tarafları da önemli ölçüde etkileyen bir işlemden kaynaklı olan bir maliyet ya da fayda olarak da tanımlanır. Bu etki ise, “pozitif dışsallık” şeklinde tanımlanan üçüncü tarafa bir fayda da sağlayabilir ya da “negatif dışsallık” olarak da tanımlayan bir maliyet de olabilir. Dışsallıklar ise, pazarın verimliliğini çok önemli bir ölçüde bozar. Çünkü bireysel işlemlerde ise, fiyatlar yansıtmaz. Dışsallığın getirdiği maliyet veya faydalardır. Hükümetler ise, genellikle çeşitli bir düzenleme yöntemleri sayesinde bu dış etkenleri hesaba katar.

 Verimli bir pazarda ise, toplumun genel refahı için arz ve talep oluşan bir hizmetin bir hizmetin ve malın üretiminde ideal fiyatı bulan bir pazardır. Topluma çok büyük bir ölçüde maliyet ya da fayda sağlayan ve bu etkinliği önemli ölçüde bozan, öngörülemeyen bir dışsallığı da içermeyen az sayıda işlem bulunur. Bu, dışsallıkların ise, işlemlerini yaparken hem özel şirketler hem de tüketiciler tarafından genellikle bir hesaba katılmamış olmasından kaynaklanır. Çünkü bireysel bir işlem olarak tespit edilmesi oldukça zordur.

 Olumsuz bir dışsallığın klasik bir örneği ise, kirleten şirket olmasıdır. Widget üreten bu varsayımsal şirket, üretim maliyetlerini, ürün taleplerini ve aynı zamanda widget fabrikalarını da işletme fiyatlarının tespiti için kullanmaya yönelik pek çok masrafı da göz önünde bulunduruyor. Aynı şekilde, tüketici, bir ürünü satın alıp almayacağına karar verirken bir widget'a sahip olmak için sadece ne ödemek istediklerini de dikkate alır.