Dijital okuryazarlık nedir ve neden önemlidir?

2020’nin ilk aylarından itibaren hızla ve hazırlıksız bir şekilde deneyimlemeye başladığımız yeni yaşamlarımızda, çok konuşulan kavramlardan biri de dijital okuryazarlık oldu. Dijital olarak nitelediğimiz birçok kavramla birlikte dijital okuryazarlık, tüm bu yeniliği anlamlandırma, yorumlama, analiz etme ve bu yeni ortam içerisinde üretebilme konusunda bize yol gösterecek yaklaşımı da özetleyen bir kavram olarak ön plana çıktı.  
Okuma yazma bilen bir insanın bilgi sahibi insan olduğu varsayımından hareket ettiğimizde, dijital ortamda okuryazar olan bir bireyin de aynı şekilde bilgi sahibi olduğunu söylemek mümkün. Ancak dijital okuryazarlıkta önemli olan, doğru bilginin kaynağına ulaşabilmek.  Ayrıca, geleneksel anlamıyla okuryazarlığın yaşam boyu devam eden bir süreç olması, dijital okuryazarlığın da kısıtlı zaman diliminde öğrenilen bir etkinlik olarak değerlendirilmemesi gerektiğini bize hatırlatıyor. Peki, toplumsal dönüşümle birlikte tartışmaya başladığımız yeni okuryazarlıklar içerisinde, yaşam pratiklerimize bağlı olarak özel bir yer edinen dijital okuryazarlık ne demek?

DİJİTAL OKURYAZARLIK NEDİR?
Kısaca dijital okuryazarlık, dijital cihazları kullanmanın çok daha ötesinde, dijital ortamda etkin olabilme, bu ortamda doğru bilgiyi bulabilme ve üretebilmektir. Bugün bir çoğumuz güne başladığımız andan itibaren dijital ortamlarla iç içe bir gün geçirmekteyiz. İzlediğiniz video paylaşımları, takip ettiğiniz sosyal medya içerikleri, bankacılık işlemleriniz, yaptığınız alışveriş, okuduğunuz haberler ve daha fazlası. Bu ortamlarda vakit geçirmek, dijital cihazlar vasıtasıyla tüm bu içeriklere erişmek sizi dijital okuryazar olarak tanımlamaya yeterli midir?

SOSYAL MEDYADA ZAMAN GEÇİRMEK
Hayır! Dijital bir cihazı, örneğin akıllı telefonlarımızı kullanabilmek, sosyal medya paylaşımları yapmak ya da gün içinde zamanımızın büyük bir kısmını alan diğer dijital ortam etkinliklerini gerçekleştiriyor olmak, bizi dijital okuryazarlar olarak tanımlamada yeterli değil. Konuya çok daha geniş bir perspektiften bakmamız gerekir. Neredeyse bilginin temel kaynağı haline gelen dijital ortamda okuryazar olabilmek için birtakım yetkinlikleri dikkate almalıyız. Bilişsel anlamda, sosyolojik ve duygusal düzeydeki yetkinliklerimiz bu noktada önem taşır. Özellikle doğru bilgiye erişmede ve bu bilgiyi çok yönlü olarak değerlendirebilmede dijital okuryazarlığın önemi her geçen gün daha çok ön plana çıkar.

DİJİTALOKURYAZAR MIYIM?
Dijital okuryazarlık konusunda kendimizi kısaca değerlendirmek istersek dijital sosyal ortamların biraz dışına çıkmamız ve bazı noktalarda kendimize sorular yöneltmemiz doğru olabilir. Böylece dijital okuryazarlık sürecinde bulunduğumuz noktayı tespit ederken, bu kavramın neden önemli olduğunu da daha net anlayabiliriz:

* Dijital ortamda okuryazar olan bir birey, milyonlarca bilgi içerisinden doğru olanı ayırt edebilir. Elde ettiği bu bilginin geçerliliğini denetleyebilir. Doğru kaynaklara erişmenin yollarını bilir.

* Dijital ortamda yaratıcılığını kullanabilir ve anlamlı üretimler yapabilir.

* Tıpkı geleneksel anlamda etkin okuryazar olan bir birey gibi dijital okuryazar olan biri de bu ortamda öğrenmeyi, araştırmayı, yorumlamayı belirli bir zaman dilimi ile sınırlandırmadan yaşam boyu sürdürür.

* Dijital ortamda okuryazar olan biri, doğru bilgiye erişmeyi bildiği gibi bu bilgiyi nerede ve ne zaman kullanacağını da bilir. Elde ettiği bilgilere yaşamında verimli bir şekilde yer verir. 

* Dijital okuryazarlık, sahip olunan kültürel özellikler ve toplumsal koşullardan bağımsız olarak düşünülemez. Dijital ortamda okuryazar olan bir birey bunun bilincindedir.

* Dijital ortamda okuryazar olan bir birey, bunun sadece bilgisayar teknolojilerinin kullanımı ile sınırlandırılmayacağının farkındadır. Bilişsel-duygusal ve sosyal becerilerini teknik süreçlerle uyumlar.

NEDEN DİJİTAL OKURYAZAR OLMALIYIZ?
Çünkü artık her geçen gün daha çok eylemi, etkinliği, alışkanlığı dijital olarak tanımlıyor ve bu ortamda gerçekleştiriyoruz. Dijital iş ortamları, dijital eğitim, dijital kültür-sanat, dijital eğlence, dijital bankacılık, dijital spor, dijital sağlık ve daha fazlası. Her seferinde yeni bir bilgi, yeni bir kaynak ile karşılaştığımız bu yeni yaşamda, sizin için gerekli olacak kadarını almak ve uygulamak için dijital okuryazar olmalısınız. Bu ortamda verimli olabilmek için yine dijital okuryazarlık konusunda kendinizi geliştirmiş olmanız gerekir. Birçok kaynakta yetenek olarak tanımlanan dijital okuryazarlık konusunda bu gelişimi sağlarken, kendi sınırlarınızı, ihtiyaçlarınızı belirlemeniz önem taşır. Zaman, mekân sınırlarının ortadan kalktığı bu ortamda, sağlıklı bir yaşam sürmenin yolu da bu sınırları doğru çizebilmek olacaktır. 
Dijital ortamın sanallığı içerisinde zamanınızı çalan yönlere sapmadan, bu ortamı en verimli şekilde nasıl kullanabileceğinizin, yaşam kalitenizi nasıl arttıracağınızın yollarını bulabilirsiniz. Böylece okumak ve izlemenin bir adım ötesine de geçebilirsiniz.

DOÇ. DR. AYŞE ASLI SEZGİN KİMDİR?
Doç. Dr. Ayşe Aslı Sezgin, Çukurova Üniversitesi İletişim Fakültesi İletişim Bilimleri Bölümü’nde öğretim üyesidir. Lisans, Yüksek Lisans ve Doktorasını Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde tamamlayan Sezgin, yeni medya, sosyal medya, iletişim teknolojileri, siyasal iletişim, kurumsal iletişim, medya okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık konularında çalışmalarını sürdürüyor. Sezgin, TÜBİTAK-SOBAG tarafından 2017 yılında desteklenen “Üniversitelerin Kurumsal Profillerinin Sosyal Medya Yönleri: Devlet ve Vakıf Üniversitesinin Ayrılması” başlıklı projenin ve ABD Büyükelçiliği tarafından 2020 yılında desteklenen “Doğu Akdeniz Bölgesi-Osmaniye İli Medya Okuryazarlığı Farkındalık Projesi” başlıklı projelerin de yürütücülüğünü yaptı.