Determinizm nedir? Determinizm örnekleri ve hakkında bilgi
Güncelleme Tarihi:
Determinizm, evrende gerçekleşen tüm olayların bir neden sonuç ilişkisine dayalı olduğunu savunan felsefi akımdır. Deterministlere göre bir bilim insanının ve filozofun asli görevi tüm olay ve olguları neden - sonuç ilişkisi içerisinde incelemektir. Determinizm nedir? Örnekleriyle birlikte açıkladık.
Bu öğreti ''Belirlenimcilik'' adıyla da bilinir. Determinizme göre evrendeki her şey kesin yasalarla belirlenmiştir. Matematik, fizik, geometri gibi bilimler evrenin bir yasasının olduğunun en büyük kanıtıdır. Kaosu ve rastgelelik kuramını reddeden Determinizm bu yönüyle anarşizmden ve nihilizmden ayrılır.
Determinizm Nedir?
Determinizm sadece evrenin değil insanın tüm davranış ve düşüncelerinin de bir yasaya tabi olduğunu ileri süren öğretidir. Buna göre insanların günlük hayatında aldığı en küçük karar bile önceden belirlenmiştir. Deterministler özellikle ''özgür irade'' konusunda öne sürdüğü görüşler nedeniyle sıklıkla eleştirilmiştir. İnsanın yaptıklarından sorumlu olmadığını öne süren deterministler, özgür irade ve seçimlerin birer yanılgıdan ibaret olduğunu ileri sürmüştür.
Varoluşçuluk akımında öne çıkan özgürlük ve irade kavramları determinizmde tam tersi bir işleyişe sahiptir. Nedensellik ilkesinin hakim olduğu görüşte insan iradesi sıfıra indirgenmiştir. Her düşünce, bir başka düşüncenin nedeni ya da sonucudur. Her şeyin birbirleriyle bağlantılı olması, insanın seçimlerinde hiçbir şekilde özgür olmadığını gösterir.
Determinizm İslam filozoflarını da etkilemiştir. Bu filozoflar arasında İbn-i Sina, İbn-i Rüşd ve Farabi yer alıyor.
Determinizm Örnekleri ve Hakkında Bilgi
Determinizme örnek olarak X, kişisinin satın aldığı ve okumaya başladığı bir kitap gösterilebilir. Kişinin söz konusu kitabı alması en başta özgür iradesi gibi görünse de aslında zorunluluktur. O kitabın o rafta, X kişisinin de o esnada rafın önünde olması öncesinde belirlenmiştir. Sonuç olarak kitabın alınıp okunması da iradenin değil zorunluluğun bir sonucudur.
Determinizmin kurucuları ve öncüleri arasında iki isim öne çıkıyor. Bunlardan ilki aynı zamanda bir rasyonalist olan Hollandalı filozof Baruch Spinoza'dır. Spinoza kaleme aldığı eserlerde hem rasyonalizmin hem de determinizmin temel ilkelerini oluşturmuştur. Filozofun Türkçeye çevrilmiş bazı eserleri şunlardır: Yaşamak Dediğimiz Şey, Töre Bilim, Anlama Yetisinin Düzeltilmesi Üzerine İnceleme, Politik İnceleme, Ethica
Rene Descartes de, Determinist filozoflar arasında gösterilmektedir. Onun meşhur söylemi ''Düşünüyorum öyleyse varım'' neden - sonuç ilişkisini gözler önüne serer. O da diğer Deterministler gibi aklı ön planda tutmuş ve belli başlı konularda sonuca ulaşmak için nedensellik ilkesine başvurmuştur. Diğer Determinist düşünürler şunlardır: Pierre Simon Laplace - Werner Heisenberg - Max Planck.