Deneme türünün özellikleri nelerdir? Öğretici midir? Deneme türü örnekleri

Deneme edebiyattaki öğretici metinlerden biridir. Diğer öğretici metinlere de gezi yazısı, söyleşi, mülakat, biyografi gibi edebi metinler örnek verilebilir.

Deneme Türü Nedir?

Deneme türü öğretici metinler arasında sayılan bir metin türüdür. Öğretici metinler bilgi vermek, uyarmak, düşündürmek ve tanıtmak amaçlarıyla yazılan edebi metinlerdir. Öğretici metinlerde açıklama yapma ve konuyla ilgili detaylı bir bilgi verme vardır. Dil daha çok göndergesel bir işlevle kullanılır.

Günlük yaşantılar, tarihi olaylar ya da bilimsel konularda öğretici metinler yazılmaktadır. Deneme, yazarlın herhangi bir konu ile ilgili düşüncelerini okuyuculara aktarmak için yazdıkları bir metin türüdür. Deneme türü üslup ve yazım türüne bakıldığında birçok edebi türle benzerlik göstermektedir. Deneme yazılarında kesin hükümler bulunmaz, yalnızca yazar konu ile ilgili düşüncelerini örneklerle veya varsa ispatlarla karşı tarafa aktarmaya çalışır.

Deneme Türünün Özellikleri Nelerdir?

Deneme yazılarında yazar herhangi bir konuda kesin yargılara varmadan konuşma diliyle, çok fazla konuyla ilgili kanıt kullanmadan karşı tarafı düşüncelerine ikna etmeye ve onları bu düşüncelere inandırmaya çalışır.

Deneme yazarın kendiyle ya da hayali bir kimseyle sohbet tarzında bir diyaloğa girmiş gibi yazılmaktadır.

Deneme yazılarında tek bir konu rahat bir şekilde ele alınmaktadır. Çoğu zaman deneme yazıları yazarın o konuyla ilgili kendi deneyimlerini ve tecrübelerini aktardığı edebi metinlerdir.

Deneme yazılarındaki konuların kişisel bir dille anlatılması gerekir. Deneme yazıları her yazarın kendi düşünceleri olduğu için önemli bir türdür.

Deneme metinlerinin konusuna tüm konular girmektedir. Yazarın ele alacağı konuyla ilgili bir bilgi sahibine ve tecrübeye sahip olması o konuda deneme yazması için yeterli görülmektedir.

Deneme yazılarında diğer fikir yazılarından farklı olarak dostluk, iyilik, ahlak ve aşk gibi soyut ve evrensel konular da işlenmektedir.

Deneme yazarları için önemli olan amaç değil amaçtır. Yazarların kendi fikirlerinin olduğu bir konuda deneme yazısı yazmaları bu anlamda önemlidir.

Deneme yazılarında dil yazarın daha çok kendi kendisiyle konuşuyormuş gibidir. Bu yüzden deneme yazılarında dil sade ve anlaşılır olmaktadır.

Türk Edebiyatında Deneme Türü

Deneme türü Türk Edebiyatına ilk olarak Tanzimat Döneminden sonra Batı Edebiyat etkisiyle girmiştir. Deneme türü daha önceden "Musahabe" ve "Tecrübe-i Kalemiyye gibi isimlerle bilinmektedir. Türk Edebiyatındaki ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesinde yazarların birçok deneme yazıları yayımlanmıştır. Bu şekilde ilk özel gazeteyle birlikte 1860 yılından sonra deneme türüne Türk Edebiyatında çok fazla rastlanmaya başlanmıştır. Deneme türünün yaygınlaşması ise Servet-i Fünun döneminden sonra olmuştur.

Türk edebiyatında deneme türünde yazılan ilk kitaplar Ahmet Haşim-Bize Göre, Refik Halit Karay-Bir Avuç Saçma ve Üç Nesil Üç Hayat kitaplarıdır. Yine aynı dönemde Ahmet Rasim de eserlerinin çoğunu deneme türünde yazmıştır. Türk edebiyatını diğer deneme yazarlarından bazıları Küçük İskender, Nurullah Ataç ve Ahmet Haşim olarak bilinmektedir.

Dünya Edebiyatında Deneme

Deneme türünün kurucusu 16.yüzyılda Montaigne olarak bilinmektedir. Denemenin edebiyattaki ilk örneklerini yazan Montaigne bu eserlerde kişilerin deneyimlerinin ve tecrübelerinin bulunması sebebiyle eserlere deneme adını vermiştir. Dünya edebiyatında denemenin ilk örneği olarak da Fransız yazar Montaigne'in Essais (Denemeler) adlı eseri sayılmaktadır. Dünya edebiyatındaki diğer önemli deneme yazarları ise Sir Francis Bacon, Ralph Waldo Emerson ve Jasoph Addison olarak bilinmektedir.