Çocuklara kitapları sevdirmenin renkli yolu: Resimli kitaplar

Bu sistemle yapılan kitaplarda, okuma yazma bilmeyenlerin de yararlanması için, kitaptaki metinlerin resimlerle desteklendiği görebiliriz. Kitaplarda veya dergilerde bir konuyu, bir durumu açıklamak, canlandırmak ve metnin anlaşılırlığını arttırmak amacıyla kullanılan bu resimlere ise ‘illüstrasyon’ deniliyor.

ÇOCUKLARDA OLUMLU ETKİLERİ VAR
İllüstrasyonlar, özellikle çocukların kitaplarda aradığı, kitap okumayı çocuklara daha keyifli hale getiren önemli bir unsur. İlk resimli çocuk kitabı, eğitimci John Amon Comenius tarafından Latince ve Almanca olarak kaleme alınan ve 1658 yılında yayımlanan, ‘Resimlerdeki Dünya- Orbis Pictus’ isimli bir kitap. O günlerden bu günlere baskı teknolojilerinin gelişmesi ve baskı kalitesinin de artmasıyla illüstrasyonlar, özellikle çocuklara yönelik hikâye kitaplarının ve ders kitaplarının etkili ve ayrılmaz birer parçası haline geldi. Bir metni, bir kavramı açıklamak amacıyla kullanılan illüstrasyonlar, çocuğun öğrenme sürecine olumlu katkıda bulunurken, aynı zamanda çocuktaki estetik değer yargılarının ve beğeni düzeylerinin gelişmesine de katkıda bulunuyor.

METNİ ANLATAN İLLÜSTRASYONLAR FAYDA SAĞLAR
W. Howard Levie ve Richard Lentz (1982), bu konuda yapılmış 55 deneysel araştırmanın özetlendiği makalesinde, illüstrasyonların çocuğun öğrenme sürecine önemli katkılar sağladığını açıkladılar. Söz konusu araştırmada; deneklerin yüzde 85’inin illüstrasyonlu metinlerle daha iyi öğrendiği ifade ediliyor. Ancak öğrenciler bir metni, metnin içeriğiyle örtüşmeyen illüstrasyonlarla okuduğunda öğrenme beklenen düzeyde olmuyor. Bu da bize her illüstrasyonun değil, metne uygun iyi tasarlanmış illüstrasyonların bu konuda amaca ulaşabildiklerini gösteriyor. Yine aynı araştırmanın bir başka çarpıcı verisi de okuma yeteneği ve alışkanlığı düşük olan bireylerin, güçlü okuyuculara göre, metni anlama konusunda illüstrasyonlardan daha çok yararlanabildiğini gösteriyor.

ÇOCUĞUN SEVİYESİNE UYGUN OLMALI
Kitaplarda yer alan illüstrasyonlar, çocuğun hem öğrenmesine hem de ruhsal ve estetik gelişimine olumlu katkıda bulunur ancak bunların oluşabilmesi için, öncelikle illüstrasyonların çocuğun seviyesine uygun olması gerekiyor. İllüstrasyonların, gerek sayfa içerisinde metin – şekil açısından düzenlenme biçimleri, gerekse renk, doku gibi tasarım unsurları ile çocuğun dikkatini çekebilecek ve motivasyon sağlayabilecek nitelikte olmasına dikkat edilmeli. Tasarım unsurları açısından zayıf ve etkisiz, görsel hareketin verilemediği, tekdüze illüstrasyonlar öğrenmeyi hızlandırmak bir yana bilakis okumaya ilgiyi azaltabilir ve öğrenme hızını düşürebilir.

HAFIZADA DAHA ÇOK KALIR
İllüstrasyon yerine fotoğraf kullanıldığında beklenen öğrenme ve öğrenilenin hafızada kalma süresinde, illüstrasyona göre, yine azalma olduğu yapılan araştırmalarda ortaya konuldu. Bir metni, bir kavramı açıklamak için kullanılan fotoğrafta, aktarılmak istenen unsurla beraber başka elemanlar da fotoğraf karesinin içerisine girebiliyor. Bu da okuyucunun algısını tek bir elemandan farklı farklı elemanlara yöneltebiliyor. Oysaki iyi tasarlanmış bir illüstrasyonda, aktarılmak istenen ne ise, çizer tarafından ön plana çıkartılabilir. Renk, doku gibi unsurların etkili kullanımı ile okuyucunun dikkati yönlendirilebilir. Bu nedenle, bir fikir veya kavramın görsel ile desteklenmesi isteniyorsa illüstrasyon kullanmak genellikle en iyi sonucu verir. Mühendislik, tıp, biyoloji ve pek çok bilimsel kitapta illüstrasyonun kullanılmasının nedeni, öğretilmek veya gösterilmek istenen unsurun, çizer tarafından ön plana çıkartabilme özelliğinden kaynaklıyor. Özellikle çocuklara yönelik okuma veya ders kitaplarında fotoğraf yerine iyi illüstrasyonlar kullanmak, illüstrasyonların renkli, bazen fantastik, büyülü dünyaları ile çocukları buluşturarak onların hayal dünyalarını zenginleştirmeye de yardım eder.

TERCİHLER YAŞ GRUBUNA GÖRE YAPILMALI
Kitaplarda kullanılacak illüstrasyonlar, kitabın okuyucu kitlesinin yaşına bağlı olarak da bazı farklılıklar göstermeli. Bu farklılıklar, resimlerde kullanılacak nesneler ve figürlerin seçimleri olabileceği gibi, bunlar kadar resmin karmaşıklığına da dikkat edilmesi gerekir. Küçük yaşlarda daha basit resimlerin, yaş ilerledikçe ise daha karmaşık resimlerin çocuklar tarafından tercih edildiği ve aynı şekilde soyut biçim ve konuların da yaşın ilerlemesi ile daha anlaşılır ve tercih edildiğini söyleyebiliriz.

SANATLA UĞRAŞMA İSTEĞİ UYANDIRIR
Eğer söz konusu kitapların okuyucusu çocuklar henüz soyut işlem basamağına ulaşmamışlar ise, ki genellikle 11 yaş altı olarak kabul edilir, ebeveynler için kitap seçiminde dikkat edilecek bazı hususlar var. Bunlardan biri zemin algısı. Çocuklar, resimlerdeki obje ve figürleri gerçek dünyadaki gibi bir zemin üzerinde olmasını beklerler. Bir yere basmayan, havada uçuşurmuşçasına duran figür ve objeler algı açısından rahatsız edici olabilirler. Resimlerde kullanılan renk ve dokular da heyecan verici ve uyarıcı unsurlar olarak öne çıkar. Somut işlem basamağındaki çocuklara yönelik illüstrasyonlarda gerçeğe yakın renk ve dokuların kullanılması uygun olacaktır. Özellikle ilköğretim çağı çocuklarının görme, dokunma ve işitme gibi duyuları oldukça aktif olur. Bu nedenle çocuğun günlük yaşamında sıkça kullandığı ders kitaplarındaki resimlemelerin yani illüstrasyonların; öğrenme, algılama, hayal gücü ve estetik beğenisinin gelişiminde son derece etkili araçlar olduğunu söyleyebiliriz. Çocuklara yönelik bu illüstrasyonlarda renk, armoni, kontrast, ritim gibi unsurlara dikkat edilmesi gerekir. Bu anlamda yapılan resimler estetik beğeniyi geliştireceği gibi aynı zamanda çocukta resim yapma, sanatla uğraşma isteğini de uyandırır. Kitaplardaki illüstrasyonların yararlı olabilmeleri için onların niteliği kadar sayfa içerisinde yerleştirilmeleri ve metinle olan biçimsel ilişkisi de önemli. Sayfa kenarları ve yazı alanları ile illüstrasyon arasında kalan boşlukların her sayfada aynı standartta ve aynı ölçütlerle kullanılması bütünlük sağlanmasında ve kolay algılanmasında etkili olur.

KİTAP SEÇERKEN AYRICA DİKKAT EDİLMELİ
Son söz olarak; çocuklarımıza kitap seçerken var olan kriterlerimize, kitap resimleri ile ilgili bazı kriterleri de eklememiz gerekir. Nitelikli illüstrasyonlara sahip kitaplar, öğrenme ve hatırlama açısından katkı sağlayacağı gibi, çocuğun estetik beğeni gelişimine ve hatta sanata ilgi göstermesine de katkı sağlar.

PROF. DR. SERDAR TUNA KİMDİR?
Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Resim-İş Eğitimi Bölümünden mezun oldu. Aynı üniversitede, yüksek lisans ve sanatta yeterlik eğitimini tamamladı. Daha sonra ise Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünden doktora derecesiyle mezun oldu. 1994 yılından itibaren Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Resim-İş Eğitimi Bölümünde araştırma görevlisi, yardımcı doçent, doçent ve 2018 yılında da profesör oldu. Halen Eğitim Fakültesi Resim-İş Eğitimi bölümünde öğretim üyesi, 2019 yılından itibaren de kuruluşunda görev aldığı Sanat ve Tasarım Fakültesi Dekanı olarak görev yapıyor. Sanat eğitimi ve öğretimi, sanat eleştirisi öğretimi alanlarında ulusal ve uluslararası düzeyde çok sayıda kitap bölümü, editörlüğünde oluşturulmuş kitap, makale, bildiri ve projeleri bulunuyor.

KAYNAKÇA
* Erkmen, N. (1996). “Bir Ders Kitabını Mükemmel Yapan Nitelikler”. H. Coşkun, İ. Kaya (Ed.). Türkiye’de ve Almanya’da İlköğretim Ders Kitapları. Bizim Büro Basımevi. Ankara
* Levie, W. H ve Lentz, R. (1982). Effects of Text Illustrations: A Review of Research. ECTAJTRD Volume 30, Number 4, 1982 ISSN 0148-5806.