Aruz ölçüsü nedir? Nasıl bulunur? Aruz ölçüsü nerelerde kullanılır ve nasıl anlaşılır?
Güncelleme Tarihi:
Klasik Türk Edebiyatı, hem dönemine hem de özelliklerine göre üçe ayrılır. 1- Halk - Aşık Edebiyatı 2- Tekke Edebiyatı 3- Divan Edebiyatı. Halk ve Tekke edebiyatının temsilcileri, manzum eserlerinde hece ölçüsü kullanmıştır. Hece sayısına göre kurulan ölçülere hece ölçüsü denir. Divan şairleri ise şiirlerini aruz ölçüsüyle kaleme almıştır. Aruz ölçüsü nedir, nasıl bulunur ve nerelerde kullanılır tüm detayları ile derledik.
Aruz ölçüsü, İmam B. Halil tarafından bulunmuştur. Başta Bağdatlı Ruhi ve Enderunlu Vasıf olmak üzere birçok divan şairi, eserlerinde aruz ölçüsünden "ilm-i Halil" şeklinde bahseder.
Aruz Ölçüsü Nedir?
Hecelerin uzunluğuna ve kısalığına dayanan vezne, aruz ölçüsü deni. Divan şairleri dışında, şiirlerini aruz ölçüsüyle yazan bazı şairler şunlardır:
1- Mehmet Akif Ersoy
2- Orhan Seyfi Orhon
3- Ahmet Haşim
4- Yahya Kemal Beyatlı
5- Asaf Halet Çelebi
Aruz Ölçüsü Nasıl Bulunur?
Edebiyatta heceler kısa ve uzun olarak ikiye ayrılır. Sessiz harfle biten kelimeler uzun, sesli harfle biten kelimeler ise kısa hecelidir.
Uzun hecelere örnekler:
1- Sen
2- Gel
3- Bak
4- Biz
5- Gür
Kısa hecelere örnekler:
1- Ali
2- Acı
3- Sızı
4- Ölü
5- Ahi
Not: Aruz vezninde hece sayısına değil, kelimelerin son harfine bakılır. Bir kelime kaç heceden oluşursa oluşsun, sesli harfle bitiyorsa, kısa hecedir.
Aruz Ölçüsü Nerelerde Kullanılır ve Nasıl Anlaşılır?
Aruz ölçüsü, Divan edebiyatı nazım türlerinde kullanılır. Aruz ölçüsünün en fazla kullanıldığı nazım türleri gazel, tahmis, hiciv, münacat, naat ve kasidedir. Başta Aşık Ömer ve Dertli olmak üzere birçok halk şairi, hem hece ölçüsüyle hem de aruz vezniyle şiirler kaleme almıştır.
Bir şiirde aruz ölçüsü olup olmadığını anlamak için hecelerin kısalıklarına ve uzunluklarına bakılır. Hece ölçüsünde 4, 5 hatta 6 tane kısa ya da uzun hece yan yana gelebilir. Buna karşın aruz ölçüsünde kısa hecelerden en fazla iki tane, uzun hecelerden de üç tane kullanılabilir.
Aruz ölçüsünün kullanıldığı nazım türlerinden bir diğeri rubaidir. Mevlana Celaleddin Rumi, Ebul Hasan Harakani, Ömer Hayyam ve Bidar Kahistani, aruz vezniyle rubai yazan şairler arasında yer alır.
Not: Aruz ölçüsünde kısa heceler (.), uzun heceler ise (-) şeklinde gösterilir.
Örnekler:
1- Dahi - (.)
2- Gemi - (.)
3- Sal (-)
4- Zen (-)
Aruz Ölçüsü Örnekleri
1-Mef'ülü Mefailün Feülün
"Rûhum ki bedendedir, senindir.
Fuzuli
Ru / - (Düzeltme işareti kullanılan heceler, uzun hece sayılır)
Hum / -
Ki / .
Be / .
Den / -
De / .
Dir / -
Se / .
Nin / -
Dir / -
2- Mef'ülü Failatü Mefailü Failün
"Ölsün mü neylesin güzelim müptelaların"
Bağdatlı Ruhi
Öl / -
Sün / -
Mü / .
Ney / -
Le / .
Sin / -
Gü / .
Ze / .
Lim / -
Müp / -
Te / .
La / .
La / .
Rın / -