Anlatılanları hatırlama oranı düşük

Günümüzde sınıflarda gözlemlediğimiz en büyük problem, öğrencilerin derslerde sürekli olarak pasif durumda olmaları. Öğretmenler ağırlıklı olarak, en etkisiz öğretim yöntemi olduğu bilinen anlatım yöntemini kullanıyorlar. Araştırmalar, anlatılanların 24 saat sonra hatırlanma oranının yüzde 5’i geçmediğini gösteriyor. Derse etkin katılım sağlandığında, öğrenci motivasyonunun, öğrenmenin ve sınav başarısının arttığını görüyoruz.

Etkin katılım stratejilerinin nasıl etkili biçimde kullanılabileceği ile ilgi bazı öneriler:
- Bekleme süresi ve soru-cevap yöntemi: Soru-cevap derslerde en sık kullanılan eğitim yöntemlerinden biri. Yöntem doğru kullanıldığında çok motive edici, bütün öğrencilerin katıldığı bir süreç olabiliyor. Doğru kullanılmadığında ise en etkisiz yöntemlerden biri haline geliyor. Soruyu sorduktan sonra, sorunun zorluk düzeyine göre, öğrencilere verilecek bekleme süresi 10 ile 15-20 saniye arasında olduğu takdirde, her öğrenciye bilgiyi işlemlemek, bağlantılar kurabilmek için yeterli zaman verilmiş oluyor. Bekleme süresi yeterli olmadığı takdirde, 1-2 saniye içinde bağlantı kuramayan öğrenciler, öğretmenin vereceği bekleme süresinin kısa olduğunu bildikleri için cevaplamaya çalışmamakta hatta soruyu dinlemiyor.

Soru-cevap yönteminin etkili kullanımı için:
- Sene başında A4 kağıtlarını PWC ile kaplayın ve her öğrenciye bir adet dağıtın.
- Öğrencilerin yanlarında silinebilir silgi bulundurmalarını isteyin.
- Soruları sormadan önce öğrencilere parmak kaldırmamalarını söyleyin.
- Soruyu sorun ve 10-15 saniye bekleme süresi verin.
- Bekleme süresinin sonunda, öğrencilerin PWC kaplı kağıtlarını aynı anda kaldırmalarını isteyin.
- Uygulama bu şeklide yapıldığında, her öğrenci düşünüyor ve cevabı yazabiliyor.
- Öğretmen de sorunun cevabını kimlerin doğru olarak verdiğini çok kısa bir sürede görebiliyor ve aynı zamanda süreç değerlendirmesi yapmış oluyor.
- Aynı etkinlik, öğrencilerin soruları ve cevaplarını defterlerine yazmalarını isteyerek de yaptırılabilir. Özellikle daha sonra hatırlamak için kullanmalarını istediğimiz takdirde, soruları ve cevapları deftere yazdırmak yerinde olabiliyor.
- Her yöntem gibi bu yöntem de uygulanırken öğrenci motivasyonu dikkatle izlenmeli ve etkinlik süresini çok uzatarak motivasyon düşüklüğüne neden olmamalı.
- Kinestetik bir eylem olan yazı yazmanın, anlamayı olumlu etkilediğini unutmamalıyız.

ÖĞRETMENLER TEKRARLIYOR ÖĞRENCİLER DİNLİYOR
Tekrar yöntemi: Öğretmenlerin dersin başında, sonuna doğru veya ortasında kullandığı yöntemlerden biri. Bu yöntem de tekrarı kimin yaptığına bağlı olarak çok etkili (anlamaya ve beceri gelişimine katkıda bulunan) veya etkisiz olabiliyor. Tekrarı yapan, öğrenir. Öğretmenler genellikle tekrarı kendileri yapıyor, bu süreçte öğrencilerde pasif ve dinleme durumunda kalıyor. Tekrar uygulamasında da aktif durumda olması gerekenler öğrenciler olmalı. Dersin sonunda veya başında öğretmen ‘Bu derste, bir önceki derste işlediklerimizi tekrar edecek olursak’ diyerek anlatmak ve göstermek yerine, öğrencilere ‘Bu derste, geçen derste işlediklerimizden aklınızda kalanları yazarak, çizerek, şiir yazarak, akıl haritası kullanarak ifade edin’ diyerek öğrencilerin hepsine kendilerini ifade etme imkânı vermeli. Bu, bütün öğrencilerin etkin katılımını sağlar. Dolayısıyla motivasyon artar, anlamaya yönelik çalışma yapılmış olur. Tekrarı birkaç öğrencinin yapmasını istemek ayrı bir problem. Zira bütün öğrencilerin doğru tekrar yapmasını sağlamak esas amaç olmalı.

Tekrar yönteminin etkili ve etkisiz kullanımını spordan bir örnekle şöyle açıklayabiliriz: Basketbol antrenmanında 20 sporcu var ve top sürme becerisini geliştirmeyi hedefliyoruz. Kenarda 20 top olmasına rağmen, 20 basketbolcuya bir veya iki top verdiğimiz takdirde, verilen sürede (beş dakika) her öğrencinin eline top bir veya iki kez değecektir. Ancak, her sporcuya bir top verdiğimiz takdirde, bu süre içinde her birinin sürenin tamamında top sürmesini sağlayabiliriz.

BELLİ ÖĞRENCİLERE SÖZ VERMEK
Tekrar sonrası söz verme: Her öğrenci yukarıda açıklandığı gibi bireysel ve aktif olarak katılarak tekrar yaptıktan sonra, belli öğrencilere söz vermek de konunun anlaşılıp anlaşılmadığını belirlemek için kullanılabilecek yöntemlerden biri. Öğrencilere söz verirken alfabetik sıra, oturma düzeni, el kaldırma gibi sıranın kime geleceğinin kestirilebileceği örüntülerden kaçınınız. Bunlar, öğrencilere ne zaman sorumlu olacaklarının sinyalini verir, böylece kendilerine sıra gelmeden önce ve geldikten sonra konuya ilgi göstermezler.

Ünitenin önemini vurgulama: Ünitenin başında ‘Bunu neden bilmem gerekiyor’ ve ‘Bu bilgiyi hayatta ne zaman kullanacağım’ sorularının cevaplarını özellikle öğrencilerin ön bilgilerini dikkate alarak, değişik görsel materyaller kullanarak verin. Araştırmalar, bu soruların cevaplarını vermeden, öğrenme motivasyonunu ve öğrencilerin derse etkin katılımını sağlamanın mümkün olmadığını gösteriyor.

MOTİVASYONLARI DÜŞÜK OLDUĞU İÇİN ARALARINDA KONUŞURLAR
Derste pratik yapma: Pratik, öğrenciler tarafından yapıldığı ve bütün öğrencilerin aktif olarak katılımları sağlandığı takdirde motive edici olur. Pratiği öğrencilere tek tek yaptırmak veya pratiği öğretmenin yapması derslerde sıklıkla karşılaştığımız en önemli problemlerden biri ve bir Çin atasözü bu konuyu çok güzel açıklıyor: ‘Duyarım ve unuturum, görürüm ve hatırlarım, yaparım ve anlarım’.

Bir öğrenci tahtaya yazılan soruyu cevaplamak için geldiği zaman, sınıftaki diğer öğrencileri gözlemleyin. Problem çözme durumunda olan bir öğrencinin dışındaki bütün öğrenciler pasif olarak izlerler, motivasyonları düşük olduğu için aralarında konuşurlar ve derse ilgileri kalmaz. Derslerin çoğunda da benzer uygulama sıklıkla yapıldığında, okul öğrenciler için sıkıcı bir yer haline gelir. Aynı durum, öğretmenin sürekli olarak tahtada anlattığı, problem çözdüğü durumlar için de geçerli. Sürekli olarak anlatan, problem çözen, örnekler veren, karşılaştırma yapan kimse o öğrenir. Bu nedenle derslerde öğrencilerin anlattıkları, örnekler verdikleri, problem çözdükleri, bireysel, eşli ve grup çalışması yapılan süreler arttırılmalı. Öğretmenin (40 dakikalık bir derste değişik zamanlarda, gösterdiği, anlattığı, örnekler verdiği) kullandığı sürenin 7-8 dakika olduğu, geri kalan sürede öğrencilerin aktif katılımının sağlandığı derslerde öğrenci başarısının ve motivasyonunun yüksek olduğunu gözlemliyoruz.

Örneğin; dersin hedeflerine ulaşılmasına yönelik olarak kullanacağımız, 4-5 sayfalık bir ders materyali var. Bir derste bu materyal farklı şekillerde kullanılarak ders işlenebilir:
Seçenek 1: Materyalde ne varsa öğretmen ders boyunca anlatır ve gösterir, arada öğrencilere cevaplamaları için bazı sorular sorar. Bu derste, öğrenme çok sınırlı, motivasyon çok düşüktür, çünkü öğrenciler dersin yüzde 95’inde pasif durumda.
Seçenek 2: Öğretmen materyali kısa süre (4-5 dakika) anlatır, gösterir. Daha sonra öğrencilerden materyali bireysel olarak okumalarını, önemli olduğunu düşündükleri kısımları yazmalarını ve materyalle ilgili ikişer soru hazırlamalarını (15 dakika) ister. Daha sonra hazırladıkları soruları önce eşleriyle sonra da  dört kişilik gruplarıyla (10 dakika) paylaşmalarını ister. Sonra da öğretmen, her gruptan bir öğrenciye rastgele grubun sorularını (8-10 dakika) sınıfla paylaşmasını ister. Seçenek 2, öğrencileri etkin ve aktif olarak katmaktan ne anladığımızı göstermek için verilen bir örnek. Elbette aktif katılım konusunda kullanılabilecek onlarca değişik strateji var.

EZBERE DEĞİL ANLAMAYA YÖNELİK ÇALIŞMALAR
Çıkış kartı uygulaması: Derslerin sonunda 2-3 açık uçlu soru kullanarak, öğrencilerin derste ne anladıklarını anlamak ve kullandığımız yöntemleri değerlendirmek mümkün. Öğrencilerin dersin sonunda yazacakları bir şey yoksa, kısa süreli belleklerinde bir şey olmadığını söylenebilir. Çıkış kartı uygulaması yapıldığında, öğrencilerin doğru cevapları vermeleri elbette önemli. Öğrenilenlerin uzun süreli bellekte olup olmadığını anlamak (en az 24 saat sonra) için kullanılabilecek yöntemlerden biri pop-quiz’dir (önceden haber vermeden yapılan kısa değerlendirme). Derslerde kullanılan yöntemlerin öğrencilerin aktif katılımlarına imkân veren yöntemler olmaması durumunda, öğrenciler derste öğrenemezler. Bu durumda olan ve derste öğrenemeyen öğrenciler, okulun dışında destek almak durumunda kalırlar. Derse etkin katılım stratejilerinin sistematik olarak uygulandığı ve ezbere değil anlamaya yönelik çalışmalar yapılan okullarda, öğrencilerin sınav kaygılarının azaldığı, Liselere Giriş Sınavı ile Yükseköğretime Geçiş Sınav'ında da öğrenci başarısının arttığı görülür.

MUSTAFA BALKAŞ KİMDİR?
Meslek hayatına 1981'de Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Eğitim Fakültesi’nde araştırma görevlisi olarak başladı. Yüksek lisansını tamamladıktan sonra, 1988'e kadar ODTÜ’de öğretim görevlisi olarak çalıştı. Koç Özel Lisesi’nin kurucu ekibinde 10 yıl süreyle öğretmen, bölüm başkanı, CAS koordinatörü, IB koordinatörü ve lise müdürü olarak görev yaptı. Boston Üniversitesi ve Principals Training Center tarafından düzenlenen Uluslararası Okul Liderliği programı ve Harvard Üniversitesi tarafından düzenlenen atölye çalışmalarının da dahil olduğu çok sayıda ASCD, ECIS ve IB konferansına katıldı. ENKA Okulları’nda Kurucu Ortaokul ve Lise Müdürü ve Enka Spor Kulübü Yönetim Kurulu üyesi olarak dokuz yıl süreyle görev yaptı. 1996 yılından bu yana Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi (TMOK) üyesi. 1996-1998 yılları arasında TMOK Eğitim ve Ulusal Olimpik Akademi komisyonu üyesi olarak görev yaptı. Avrupa ülkelerinde matematik ve teknolojiye öğrenci ilgisini artırmak amacıyla yürütülen ve Sabancı Vakfı’nın partneri olduğu bir Avrupa Birliği projesi olan Ingenious’un Ulusal Koordinatörlüğü görevinde bulundu. Halen özel okullarda eğitim danışmanı, öğretim koçu ve tasarım yoluyla anlama ve öğrenmede evrensel tasarım uzmanı olarak görev yapıyor. Halen, YDY Eğitim Araştırma ve Danışmanlık’ta eğitim danışmanı olan Balkaş, Okul Liderliği Akademisi Programı tasarımcısı. Eğitimci olarak görev yapan Balkaş, eğitim kurumlarına yönelik yürütülen projelerde yer alıyor.