8. Sınıf Fen Bilimleri Kalıtım - Tek Karakter Çaprazlamaları konu anlatımı

Herhangi bir canlı türüne ait karakteristik özelliklerin nesilden nesle geçişi, kalıtım olarak ifade edilmektedir.

 Kalıtım Nedir?

 Her canlı organizması kendine has özellikler çerçevesinde bileşim gösterir. Bu sayede bir canlıya ait edinilen özellik, onun karakteristik özelliklerini meydana getirir. Örneğin, Koreli bir anne ve babanın çocukları çekik gözlü, beyaz tenli ve düz saçlı dünyaya gelirken; İngiliz bir anne ve babanın çocukları da genellikle sarı saçlı, büyük ve mavi gözlü doğmaktadır.

 İşte tüm bu karakteristik değişimler insanlar üzerinde olduğu gibi hayvan ve bitkiler üzerinde de bir karakter oluşturmaktadır. Nesilden nesle aktarılan karakter hususu, dünyada var olan her canlı bireyi, bir diğerinden ayırmak üzere konumlandırılmıştır. Kişinin vücut şekli, beslenme düzeyi veya seçme durumu, düşünme aralığı, ayak ve el parmakları gibi daha birçok unsur temel karakterleri meydana getirmektedir.

 Tüm bunların sonucunda canlıların ebeveyinlik genleriyle nesiller boyu aktarılan karakteristik özellikleri, kalıtım tanımı altında toplanmaktadır. Nesillerce aktarılan karakter yapıları kalıtsal karakter olarak ifade edilirken; kalıtım konusuyla uğraşan bilim dalı da kalıtım (genetik) bilimi olarak tanımlanmaktadır.

 Kalıtım Konusuna Ait Bazı Kavramsal Tanımlar

 Gen: DNA molekülleri üzerinde bulunan, her bir farklı canlıya ait ayrı bir karakteristik özelliğin oluşmasını sağlayan ve bunları yavru döle aktaran faktöre gen adı verilmektedir. Genetik çalışmaları üzerinde oluşturulmak istenen çalışmalar genellikle; A, a, B, b, U, u gibi farklı gen harfleriyle gösterilmektedir.

 Alel: Aynı karakterin oluşmasını sağlayan, herhangi bir canlının bir annesinden, bir de babasından almış olduğu çift gene alel gen denmektedir. Canlının ataları yoluyla anne ve babasından almış olduğu aleller farklıysa heterozigot bir bireyin doğmasına, aleller aynıysa ise homozigot bir bireyin oluşmasını temsil etmektedir.

 Bu durumda bir canlının eğer ki, erkek ve dişi atasından almış olduğu alel durumu aynı olması hususunda saf ya da arı-homozigot döl veya farklı olduğu durumunda ise melez yani heterozigot döl oluşumu meydana gelir. Bunun haricinde nesiller dolayısıyla aktarılan karakterin her zaman hissedilmesi, baskın (dominant) alel olarak bilinmekte ve büyük harfle gösterilmektedir. Ancak bir karakterin iki ayrı alel içermesi ve dış görünüşe yansıtılmasında zorlanması o alelin çekinik (resesif) olduğunu gösterir ve resesif genler küçük harfle işaretlenir.

 Fenotip: Anne ve babadan almış olunan genetiğin, dış görünüşe yansıtılması olarak bilinmektedir. Her bir canlının boy uzunluğu veya kısalığı, ten durumu ya da göz yapısı fenotipliğe örnek verilebilir.

 Genotip: Atalardan nesiller boyu aktarılan gen yapısının melez mi, yoksa saf döl mü olduğunu belirten, bir canlının sahip olduğu tüm alel miktarına genotip denmektedir.

 Çarpraz Döllenme Nedir?

 Eşeyli üreme sonucunda bir tür üzerinde meydana gelen üreme hücrelerinin dişi ve erkek üzerinden alınıp, çiftleşmesi olarak tanımlanmaktadır.

 Akraba Evlilikleri Sonucu, Meydana Gelen Değişimler

 Akraba evliliğinden doğan çocuklar bazen kalıtsal hastalıklarla doğabilmektedir. Bu durum genellikle anne ve babadan alınan kromozom hususu üzerinden çocuklara gen aracılığıyla geçmektedir.

 Günümüzde karşılaştığımız down sendromu, hemofili, renk körlüğü veya orak hücreli anemi gibi daha birçok kalıtsal hastalık genellikle akraba evliliklerinin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kalıtsal hastalık nezdinde son verilere göre tanımlanan yaklaşık dört bin ayrı rahatsızlık bulunmaktadır. Bu durumda kalıtsal hastalık için erken tedbirin alınamaması ya da gecikmeye uğraması, kişi üzerindeki rahatsızlığın daha da ilerlemesine, hatta erken yaşta ölüm gibi oranların daha da fazlalaşmasına yol açabilmektedir.