7. Sınıf Fen Bilimleri Mercekler konu anlatımı

Mercek, gözle görülmesi zor olan madde veya diğer hususların ışık ışınları yardımıyla büyütülüp, küçülmesini ifade etmektedir. Tek bir optik elemanı bulunan mercekler basit mercek diye adlandırılırken, iki optik elemana sahip mercekler ise birleşik mercek tipini meydana getirmektedir.

 Mercek Nedir?

 Mercekler içinden geçen ışık ışınlarına yakınlaşarak veya uzaklaşarak kırılıp, oluşmaktadır. Saydam, cam ya da plastik gibi maddelerden meydana gelen mercekler, ince kenarlı mercek ve de kalın kenarlı mercek olmak üzere iki çeşit halinde oluşum göstermektedir. Mercekler ışığın renginden, yapılış maddesi ve ortamın cinsinden son olarak da, mercek yüzey eğriliğine bağlı olarak, odak uzaklığını belirlemektedir. İnce kenarlı merceklerde bulunan ışığı odak noktasında toplama özelliği sebebiyle, cam ve plastik gibi doğaya bırakılan maddelerin, kağıt, toprak, ağaç yaprakları ve benzeri cisimlerle etkileşimi sonucunda orman yangınları görülebilmektedir. Bu durumun önüne geçebilmek, oksijen seviyesini denge de tutabilmek adına cam ve plastik gibi ürünleri geri dönüşüm kapsamında doğaya bırakmak daha güvenilir bir yol olacaktır.

 İnce Kenarlı ve Kalın Kenarlı Mercekler

 İnce kenarlı veya bir diğer adıyla yakınsak mercekler, ışığı bir noktada toplamak için merceğe paralel gelen ışınlardan faydalanır. Kenar yapısı orta kısmına göre daha ince olan bu mercek türü, ışığı topladığı noktayı odak noktası olarak ifade etmektedir. Yakınsak merceğinde iki ayrı odak noktası bulunmaktadır. Mercek yapısı itibariyle, belirli mesafe aralıklarında düz ve büyük bir görüntü oluşturmaktadır. Bunun haricinde büyüteç olarak da kullanılan bu mercek türü, hipermetrop göz sorununun da çözümü için tercih edilmektedir.

 Bir diğer mercek tipi olan kalın kenarlı ya da Iraksak mercekler, kenar kısımları orta gövdesine göre daha da kalın olan mercekler için tanımlanmaktadır. Işık ışınlarını paralel olarak alan kalın kenarlı mercekler, topladığı ışığı etrafa dağıtır. Bunun dışında iki ayrı odak noktası bulunan bu mercek türünün, miyop göz rahatsızlığını düzeltmesi içinde çalışmaları bilimsel veriler eşliğinde bulunmaktadır. Kalın kenarlı mercekler, genel itibariyle görüntü oluşumunu düz ve daima küçük boyutlarda yapmaktadır.

 İnce kenarlı (yakınsak) ve kalın kenarlı (ıraksak) mercek tiplerinde, mercek merkezlerinden geçen yatay doğru, asal eksen olarak ifade edilmektedir. Asal eksen üzerinden paralel olarak gelen ışık ışınlarıysa, yakınlaşma yaşayarak kırılır ve ışığı bir noktada toplar. Topladığı nokta odak noktası olarak bilinmekle birlikte, yakınsak mercekler üzerinde de ışık ışınları, toplandığı noktaya göre ıraksak merceğin aksine daha da fazla ısı yayılışı yapmaktadır. Bu duruma en iyi örnek, yaz mevsimlerinde yaşanan orman yangınlarıdır.

 Merceklerin Kullanım Alanları

 İnce kenarlı merceklerin, ışınları odak noktasında toplayabilme, daha büyük görüntüler verebilme, ya da ısıyı daha fazla geçirebilme özelliklerinden dolayı, bu mercek tipi birçok cisim yapımında malzeme olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden büyüteç de, hipermetrop gibi göz rahatsızlığı için geliştirilen ürünlerde, mikroskop oluşumunun yapımında, kamera ve fotoğraf makineleri gibi dijital araçlarda, akıllı telefonlarının kamera sistemlerinde, dürbün, el feneri, projeksiyon sistemlerinde, araba far gözeneklerinde, deniz fenerlerinde ve lens yapıları gibi daha bir çok madde içinde bulunmaktadır. Kalın kenarlı mercekler ise, ışık ışınlarını dağıtma özelliğinden dolayı görüntü alanını küçültmektedir. Bu nedenden dolayı miyop göz hastalığında, dürbün yapım malzemesinde, fotoğraf makinesi objektiflerinde, teleskop ve mikroskop üretiminde ve kapı dürbünü yapımında kullanılmaktadır.