6. Sınıf Türkçe Birleşik Sözcüklerin Yazımı (Birleşik Kelimeler) konu anlatımı

Birleşik sözcükler, yeni bir kavramı belirtmek amacıyla iki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşur. Yeni sözcük oluşumlarında bazı harflerin düşmesi görülebilir. Ya da iki sözcükte hiçbir harf kaybetmeden birleştirilebilir. Kurallar çerçevesinde birleşik sözcükler bitişik ya da ayrı olarak yazılabilmektedir.

 Bitişik Olarak Yazılan Birleşik Sözcükler

İki kelime birleşirken ses düşmesine yani ünlü düşmesine uğruyorsa sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; Pazar + Ertesi = Pazartesi, Ne + İçin = Niçin, Ne + Asıl = Nasıl vb.

 Bazı yardımcı fiiller birleşirken ses türemesi ya da ses düşmesi oluşur. “ol-“ ve “et-“ gibi yardımcı fillerle değişikliğe uğrayan sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; Hapis + Olmak = Hapsolmak, Emir + Etmek = Emretmek, Af + Etmek = Affetmek vb.

 İki kelime birleştirilirken birisi ya da ikisi birden mevcut anlamını kaybediyorsa bu sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; kuşburnu (yiyecek), kargaburnu (alet), vezirparmağı (tatlı), Samanyolu (yıldız), kedidili (bisküvi) vb.

 Zarf fiil ekleri olan “-a, -e, -ı, -i, -u” ile görmek, durmak, vermek, kalmak, bilmek, yazmak fiilleri ile oluşturulan sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; uçuvermek, düşeyazmak, uyuyakalmak, çıkagelmek, gidivermek vb.

 Bir ya da daha fazla öğesi emir kipinden oluşan birleşik sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; ateşkes, sıkboğaz, kapkaç, yapboz, çekyat, kaçgöç vb.

 Sıfat fiil ekleri “-an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş” olarak bilinir. Bu eklerin kalıplaşması ile oluşan birleşik sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; hacıyatmaz, külyutmaz, bilgisayar, yelkovan, barışsever, yurtsever vb.

 İkinci sözcüğü belirli geçmiş zaman kipleriyle oluşturulan birleşik sözcükler bitişik olarak yazılır. Bu ekler; “-dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü)”. Örneğin; gecekondu, mirasyedi, hünkarbeğendi vb.

 Her iki sözcüğü belirli geçmiş zaman ya da geniş zaman eki “-r /-ar /-er” almış birleşik sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; uyurgezer, okuryazar, göçerkonar, kaptıkaçtı vb.

 Somut bir yeri bildirmeyen üst, alt ve üzeri sözcüklerinin sonda olmasıyla oluşturulan birleşik sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; suçüstü, gözaltı, ayakaltı, akşamüzeri, bilinçaltı, şuuraltı vb.

 İki ya da ikiden fazla sözcükten oluşan Türkçe deniz, dağ, şehir vb. sözcüklerle oluşturulan sıfat tamlamaları ve belirtisiz isim tamlamalarındaki yer isimleri bitişik olarak yazılır. Örneğin; Kızılırmak, Çanakkale, Kocatepe, Acıgöl, Çengelköy vb.

 Kişi isim ve unvanından oluşan mahalle, köy gibi yer isimlerinde unvan kelimesi sonda olduğunda sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; Ertuğrulgazi, Bayrampaşa vb.

 Ara yön belirten sözcükler bitişik olarak yazılır. Güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı ve kuzeydoğu.

Name, zade ve hane sözcükleriyle oluşturulan sözcükler bitişik olarak yazılır. Örneğin; dershane, beyanname.

Ağa, nine, hanım ve bey gibi sözcüklerle kurulan sözcükler bitişik yazılır. Örneğin; ağabey, hanımefendi.

Belirsizlik zamir ve sıfatları birleşik yazılır. Hiçbir, birçok, birkaç vb.

“Ev” sözcüğü ile oluşturulan sözcükler bitişik yazılır. Huzurevi, bakımevi vb.

 Ayrı Olarak Yazılan Birleşik Sözcükler

Yardımcı fiiller ile oluşturulan birleşik fiiller ses düşmesine uğramadığında ayrı yazılır. Söz etmek, arz etmek vb.

Birleşik sözcüklerde tümünün ya da ikincisinin anlamı değişmiyorsa birleşik sözcükler ayrı yazılır. Ton balığı, yaban domuzu, kuru fasulye vb.

“Ön, arka, yan, üst, alt, ana, dış, iç, küçük, büyük, orta, sol, sağ, karşı, bir, iki, peşin, çift, tek, çok” sözcükleri başa geldiğinde kelimeler ayrı yazılır. Dış borç, iç savaş, yan etki vb.

Sıfat fiil ekleri ile (“-r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en”) oluşturulan sıfat tamlamaları ayrı olarak yazılır. Güler yüz, tükenmez kalem, çıkmaz sokak vb.

Somut yer belirten üst, alt sözcükleri ile oluşturulan kelimeler ayrı yazılır. Deri altı, yer altı vb.

“İç, dış, öte ve sıra” kelimeleriyle oluşturulan sözcükler ayrı yazılır. Yasa dışı, sınır ötesi vb.