5. Sınıf Fen Bilimleri Isı Maddeleri Etkiler konu anlatımı

Isının maddeler üzerindeki en belirgin etkisi maddelerin ısınma ve soğumasıdır. Isınan veya soğuyan maddelerin hacimlerinde değişimler oluşur. Bu değişimler maddelerde genleşme ve büzülme şeklinde oluşuyor.

 Isı Maddeleri Etkiler

 Maddeler ısı alarak ısınır ve ısı vererek soğurlar. Isının maddeler üzerindeki en belirgin etkisi ısınma ve soğumadır. Yemeği ocağa koyduğunuzda, yemek ısı alarak ısınır. Yemeği buzdolabına koyduğunuzda ısı vererek soğur. Yani kısacası madde ısı aldığında ısınıyor, ısı verdiğinde de soğuyor. Severek yediğiniz dondurma üzerinde de bunu görebilirsiniz. Dondurmanızı ilk aldığınızda serttir, fakat ortam ısısında çabuk eridiğini görebiliyorsunuz.

 Katı, sıvı ve gaz maddeler ısıya maruz kaldıklarında hacimleri artar. Bu duruma genleşme deniliyor. Maddelerin dışarı ısı vermeleri sonucunda da hacimleri küçülür. Bu duruma da büzülme deniyor. Kısaca ısınan maddeler genleşir, soğuyan maddeler büzülür.

 Genleşme ile büzülme birbirinden farklıdır. Yani birbirlerinin tersidirler. Genleşmede maddenin hacmi artar, büzülmede ise hacmi küçülür. Fakat aynı maddeyi ısıttığınızda oluşan genleşme miktarı ile soğuttuğunuzda oluşan büzülme miktarı birbirine eşittir.

 Katılarda Genleşme ve Büzülme

 *Tren rayları ve köprü demirleri döşenirken aralarında belirli bir boşluk bırakılır. Bunun nedeni yaz aylarında demirin genleşmesi, kış aylarında ise büzülmesidir.

 * Evde yapılan konserve kavanozları ile satın alınan kavanozların kapakları kolay kolay açılmaz. Bunun nedeni kapak sıkıca kapatılıp, hava ile sıkıştırılmıştır. Kapağı açmak için sıcak batırırsınız. Sıcağın etkisiyle genleşen kapak rahat açılır.

 * Gözlük çerçevelerinde de ısının etkisi kullanılır. Gözlük camının çerçeveye rahat oturması için önce çerçeve ısıtılıp, genleşmesi sağlanır. Cam yuvaya oturtulduğunda da büzülen çerçeve sayesinde, cam düşmez.

 * Yaz aylarında elektrik tellerinin aşağı doğru sarkması, kış aylarında da gergin halde durması genleşme ve büzülmeye örnektir.

 * Toprak oluşumu da genleşme ve büzülmeye en güzel örnektir. Ayrıca toprak oluşumu genleşme ve büzülmenin olumlu yönlerinden biridir. Kayalar arasına sızan sular, ısının etkisiyle genleşme ve büzülmeye maruz kalırlar. Bunun sonucunda da kayalar parçalanırlar. Bu olay sürekli devam ettiğinde de toprak oluşmaya başlar.

 *Dişlerinizin çatlaması da genleşme ve büzülmenin olumsuz yönlerinden biridir. Aşırı sıcak veya soğuk bir yiyecek yediğinizde ya da içtiğinizde dişleriniz diğer maddeler gibi hızlı şekilde genişleyemediğinden çatlayabilir. Bu bilgiyi dikkate alarak, aşırı sıcak/soğuk yiyecek-içeceklerden uzak durun.

 Sıvılarda Genleşme ve Büzülme

 *Ocakta yemek pişerken veya çaydanlıkta su kaynatılırken, yemeğin ve suyun taştığını görmüşsünüzdür. Bu olay, sıvıların da genleştiğine örnektir. Isı alan sıvı genleşmiş ve hacmi artmıştır.

 *Termometrelerde cıva kullanılır. Cıva da sıvı madde olduğundan ısı aldığında genleşir ve hacmi artar. Bu sayede cam boru içerisinde yükselir, siz de ortamın sıcaklığını öğrenmiş olursunuz. Ortam sıcaklığı düştüğünde de cıva büzülür ve hacmi küçülür.

 Su da bir sıvı olmasına rağmen diğer sıvılar gibi ısı verdiğinde hacmi azalmaz. Su, ısı verdiğinde de hacmi artar. Bu sadece suya özgü bir özelliktir. Ayrıca sıvıların katılardan daha çok genleştiğini aklınızda tutun.

 Gazlarda Genleşme ve Büzülme

 *Nevşehir bölgesinde kullanılan balonları görmüşsünüzdür. Bu balonlar havanın ısıtılması sonucunda şişiyorlar ve havalanıyorlar. Havanın ısıtılması durdurulduğunda da balon büzülüyor.

 *Deodorant şişeleri aşırı ısıya maruz kaldıklarında patlarlar. Bunun nedeni ısıya maruz kalan gazın genleşip, içinde bulunduğu kaba basınç yapmasıdır.

 * Uzun süre yol alan araçların lastikleri, ısınarak genleşirler. Uzun süre bekleyen veya soğuk havaya maruz kalan lastikler ise büzülürler.

 *Gök gürültüsünün oluşması da ısının madde üzerindeki etkisine örnektir. Yıldırım veya şimşek çaktığında hava ısınır ve gök gürültüsünün oluşmasını sağlar.