21’inci yüzyılın dil öğrenim materyali: Dijital oyunlar (1)

Bu dönemde öğrencilere disket, CD/DVD gibi depolama aygıtlarıyla sunulan çok sayıda dil öğrenim materyali ve etkileşimli yazılımlar geliştirildi. 90’lı yılların sonlarından itibaren ise özellikle de Web 2.0 teknolojisinin yaygınlaşmasıyla çevrimiçi dil öğrenim etkinlikleri ön plana çıkmaya başladı. Çevrimiçi veya çevrimdışı bütün bu dijital uygulamalar ve etkinlikler 1999 yılından itibaren ‘e-öğrenim’ (E-Learning) kavramıyla ifade edildi. 2000’li yıllardan sonraki dönemde ise dil öğrenimi ve öğretimi süreçlerine etki eden iki önemli gelişme oldu: Taşınabilir cihazlarla ve dijital oyunlarla dil öğrenimi. Tablet bilgisayarların ve akıllı telefonların daha işlevsel hale gelmeleri ve yaygınlaşmaları sonucunda e-öğrenim materyallerinde ve etkinliklerinde bu donanımlar belirleyici oldu.

Oyun olgusunun yaşamın ve dil öğrenim sürecinin vazgeçilmez bir ögesi olduğu ve dil öğrenimi süreçlerinde çeşitli eğitsel oyunlara eskiden beri başvurulduğu biliniyor. Son 30 yılda bilgisayar, tablet, telefon, oyun konsolu ve sanal gerçeklik gözlüğü gibi farklı donanımlarda oynanabilen, alanyazında bilgisayar oyunları, dijital oyunlar, video oyunları veya elektronik oyunlar gibi kavramlarla ifade edilen dijital oyunlar da dil öğrenim ve öğretim materyalleri arasında yerini aldı. Dijital oyun alanındaki gelişmelerin bir sonucu olarak dijital oyunlarla dil öğrenimi (Digital Game Based Language Learning = DGBLL) bilgisayar destekli dil öğreniminin bir alt dalı olarak kabul edildi. Dijital oyunlarla dil öğrenimi bağlamında son yıllarda sıkça vurgulanan bir diğer kavram ise oyunlaştırma (Gamification) oldu. Oyunlaştırma, oyun mekaniğinin ve ögelerinin aslen oyun olmayan ortamlarda ve uygulamalarda kullanılmasıdır. Oyunlaştırılmış uygulamalar bilgisayar destekli dil öğrenim materyalleriyle eğitsel oyunlar arasında yer alan bir ara kategoridir. Dijital oyunlarla ve oyunlaştırılmış uygulamalarla öğrenme için Education, Information ve Entertainment sözcüklerinden türetilen ‘Edutainment’ ve ‘Infotainment’ kavramları da kullanıldı.

DİJİTAL OYUNLARLA DİL ÖĞRENİMİ
Dijital oyunlarla yabancı dil öğrenimi 80’li yıllardan itibaren gündeme gelmiş olmasına karşın son 20 yılda tüm dünyada çok hızlı bir gelişme sergiledi ve bu gelişme eğilimi günümüzde de devam ediyor Son yıllarda yapılan yabancı dil öğrenimi çalışmalarının ağırlıklı olarak dijital oyunlarla dil öğrenimi alanında gerçekleştirilmesi de  bu alanın öneminin tüm dünyada anlaşıldığını gösteriyor. Bu dönemde dijital oyunlarla öğrenmenin önemini gösteren başka çarpıcı gelişmeler de yaşandı. Avrupa Birliği Eğitim Komisyonu’nun 2014’te hazırladığı ‘Report on new modes of learning and teaching in higher education’ raporunda dijital oyunlarla, taşınabilir cihazlarla ve sanal gerçeklik donanımıyla öğrenme gibi yeni teknolojilerin bütün branşlar için büyük potansiyele sahip olduğu vurgulandı. Dünya Ekonomik Forumu’nun 2015 yılında hazırladığı ‘New Vision for Education Unlocking the Potential of Technology’ başlıklı raporunda da dijital oyunların eğitim sürecindeki yeri ve önemi özel olarak vurguland. Dijital oyunlarla dil öğrenimi çok önemli olmakla birlikte göreceli olarak yeni bir alan olduğundan birçok ülkede veya bölgede öğrencilere, öğretmenlere, eğitim kurumlarına, araştırmacılara ve materyal geliştiricilere bu alanda kuramsal bilgi ve destek sağlamak amacıyla oyun enstitüleri veya benzer kurumlar kuruldu. Örneğin 2005 yılında Kanada Oyun Araştırmaları Kurumu CGSA (Canadian Game Studies Association), 2007 yılında Birleşik Krallık oyun enstitüsü SGI UK(Serious Games Institute) kuruldu. Avrupa Ciddi Oyunlar Ağı SEGAN (Serious Games Network EU) Avrupa Birliği Eğitim Komisyonunun desteğiyle 2012’de kuruldu. 2015 yılında SGA (Serious Games Association Asia) Singapur’da ve SGS (Serious Games Society) İtalya’da kuruldu. Oyun enstitülerine farklı ülkelerden birçok örnek verilebilir. Bu oyun enstitüleri düzenledikleri çalıştaylarla, yayınlarıyla ve web sayfaları üzerinden öğrencileri, öğretmenleri, velileri, araştırmacıları ve ilgi duyan herkesi dijital oyunlarla öğrenme konusunda bilgilendiriyor.
Yine son 10 yılda sadece eğitimde dijital oyun uygulamalarına ilişkin bilimsel çalışmaları yayımlamak üzere çok sayıda yeni bilimsel dergi yayın hayatına başladı. Bu dergilere örnek olarak Loading… (2007), Uluslararası Ciddi Oyunlar Dergisi (International Journal of Serious Games) (2014)ve Uluslararası Oyunlarla Öğrenim Araştırmaları Dergisi (International Journal of Game-Based Learning, 2011) gibi birçok bilimsel dergi göstermek mümkün. Yine bu dönemde sadece dijital oyunlarla öğrenme konulu çalışmaların sunulduğu sempozyum serileri düzenlenmeye başladı (Örn. ECGBL Konferansları (The European Conference on Games Based Learning, 2007-2021). IBM ve Adobe gibi küresel ölçekte önemli bilişim firmaları da dijital oyunlarla öğrenme konusunun önemini ve potansiyelini açıklayan strateji belgeleri (white paper) yayımladılar. Ayrıca bazı üniversitelerde (eğitsel) dijital oyun tasarımı bölümleri/kürsüleri açılmış veya dijital oyunlarla dil öğrenimi çeşitli bölümlerde seçmeli ders olarak sunulmaya başladı.

Dijital oyunlar 4 gruba ayrılıyor. 

1) Küçük oyunlar, 

2) Eğlencelik oyunlar, 

3) Ciddi oyunlar ve 

4) Oyunlaştırılmış uygulamalar. 

Küçük oyunlar bulmaca, scrabble, adam asmaca, öğrenme kartları, sözcük bulma/oluşturma vb. gibi geleneksel oyunların dijital ortamlara uyarlanmış şeklidir. Eğlencelik oyunlar ise gençlerin büyük ilgi gösterdiği ve sakıncaları üzerinde zaman zaman çokça tartışılan, eğitim amacı gütmeyen eğlence amaçlı macera oyunlarıdır. Ciddi oyunlar ise İngilizce ‘Serious Games’ olarak adlandırılan eğitsel oyunlardır ve bu eğitsel oyunlar, mekaniği ve işitsel-görsel içerikleriyle eğlencelik macera oyunlarıyla benzerdir ancak eğitsel içerikleriyle de (senaryosuyla) eğlencelik oyunlardan tamamen farklılık gösteren bir oyun kategorisidir. Oyunlaştırılmış uygulamalar ise biçimi, yapısı ve mimarisi açısından oyunlarla benzerlik göstermeyen ancak içinde bazı oyunsal öğeler barındıran, etkileşimli bilgisayar destekli dil öğrenimi uygulamalarıdır.

KÜÇÜK OYUNLARLA DİL ÖĞRENİMİ
Günümüzde piyasada bulunan dijital oyunların büyük bölümü küçük oyunlar kategorisine girmektedir ve bunların bir kısmı oyun, bir kısmı ise oyunlaştırılmış uygulama niteliğindedir. Sözcük dağarcığı, dilbilgisi vb. çoğunlukla tek veya sınırlı sayıda dil yetisinin geliştirilmesine veya pekiştirilmesine yönelik olan bu küçük oyunların hemen hemen bütün dijital donanımlarla uyumlu olması, ücretsiz olması gibi avantajları vardır. Yapılan bilimsel çalışmalarda bu küçük oyunların öğrenmeye olumlu katkı sağladığı ve öğrencilerin bu dijital oyunları geleneksel ders materyallerine tercih ettikleri belirlenmiştir.

CİDDİ OYUNLARLA DİL ÖĞRENİMİ
Son yirmi yılda küçük dijital oyunlardan teknik ve içerik olarak farklı, eğlencelik macera oyunları gibi uzun senaryolu ve birden fazla dil yetisinin gelişimine yönelik, geniş kapsamlı içerikler ve etkinlikler sunan oyunlar, bir başka deyişle ‘ciddi oyunlar’ da dil öğrenim ve öğretim materyalleri içinde yerini almaya başladı. ‘Ciddi oyun’ kavramı İngilizce ‘Serious Game’e karşılık kullanılan bir terimdir ve Türkçede henüz yaygınlaşmadı.  Küçük oyunlar çoğunlukla sözcük öğrenme, dilbilgisi  gibi tek bir yetiye yönelik iken ciddi oyunların kapsamlı senaryosu dinleme anlama, okuma anlama, sözcük öğrenme, yazma gibi birçok yetinin geliştirilmesine ve kültür aktarımına yönelik oyun etkinliklerine olanak sağlıyor. Bu türdeki ilk eğitsel dijital oyun örnekleri 2002’de Amerikan ordu birimlerince geliştirilen ve günümüzde de piyasada olan ‘America’s Army’, Amerikan ordu personelinin Arapça öğrenmesi amacıyla 2003’te geliştirilmiş olan ‘The Tactical Language and Culture Training System’ ve çevre eğitimi amacıyla MIT (Massachusetts Institute of Technology) tarafından geliştirilmiş olan arttırılmış gerçeklik oyunu ‘Environmental Detectives’tir. Ciddi oyunlarla yapılan dil öğrenimi çalışmalarında son derece başarılı sonuçlar elde edilmiş ve öğrencilerin dil öğrenimi sürecinde geleneksel materyallerdense bu oyunlarla oynayarak öğrenmeyi tercih ettikleri belirlendi.

 
EĞLENCELİK MACERA OYUNLARIYLA DİL ÖĞRENİMİ
Eğlence amaçlı oyunlar alan yazında ‘Commercial Off-The-Shelf (COTS) Adventure Games’ olarak adlandırılıyor. Yapılan kuramsal ve uygulamalı bilimsel çalışmalar eğlencelik macera oyunlarının diğer branşların öğretilmesinde olduğu gibi yabancı dil öğrenimi ve öğretimi açısından da büyük potansiyele sahip olduğunun anlaşıldığını gösteriyor. Bir araştırmacı ‘Sims’ simulasyon oyunun bir yabancı dil öğretim kitabının içeriğine eş değer bir dil içeriğine sahip olduğunu belirlemiş ve bu oyunu oynayarak Almanca öğrenme deneyimlerinden olumlu örnekler verdi. Bir başka çalışmada ‘Sam and Max Hit the Road’ ve ‘The Monkey Island’ gibi iki boyutlu, ‘Battlefiled 2142’, ‘The Elder Scrolls’ ve ‘World of Warcraft’ gibi üç boyutlu oyunların, ‘Second Life’ ve ‘Sims’ gibi simülasyon oyunlarının yabancı dil öğrenimi için potansiyelleri irdelendi. Warcraft oyununun yabancı dil öğrenimine yönelik potansiyelini analiz eden araştırmacılar, oyun senaryosunda oyunculara İngilizce işitsel-görsel metinler aracılığıyla toplam 9 bin 500 görev verildiğini ve bunların 363’ünde yabancı dil öğretimi müfredatında yer alan 36 bin 856 sözcük ve çeşitli dizimsel yapıların yer aldığını belirlediler. Eğlencelik oyunlarla yabancı dil öğrenimi üzerine yapılan ve oyun öğelerinin (senaryo, oyun türü, işitsel-görsel özellikler, etkileşim vb.), oyuncu özelliklerinin (yaş, cinsiyet, oyun tercihi, oyun dili, oynama sıklığı vb.) ele alındığı uygulamalı tez, makale, bildiri vb. çok sayıda bilimsel çalışmada bu oyunların hedef dilde sözcük dağarcığı, okuma, yazma, dinleme anlama ve dilbilgisi yetilerinin geliştirilmesine olumlu katkı sağladığı sonucu rapor edildi.

PROF. DR. YUNUS ALYAZ KİMDİR?
Uludağ Üniversitesi öğretim üyesidir. Yüksek lisans çalışmasını Uludağ Üniversite’sinde, doktora çalışmasını Hacettepe ve Klagenfurt üniversitelerinde bilgisayar destekli yabancı dil öğretimi üzerine yaptı. Dilbilim ve bilgisayar destekli dil öğrenimi üzerine 48 makale ve bildiri, 7 kitap çalışması yapmış, ulusal ve uluslararası 9 interdisipliner projede koordinatör ve araştırmacı olarak yer aldı. Bu projelerde yabancı dil öğrenimi için bir Almanca, bir İngilizce öğrenim oyunu ve üç eğitsel dijital oyun prototipi geliştirildi. Araştırmacı, Uludağ Üniversitesi’nde dil teknolojisi, taşınabilir cihazlarla ve dijital oyunlarla dil öğrenimi derslerinin yanı sıra yabancı dil öğrenimi için sanal gerçeklik uygulamaları geliştirme çalışmalarını sürdürüyor.