1086 sayfanın 16’sı Alevilik

Bu öğretim yılında okutulacak din kültürü ve ahlak bilgisi kitaplarını incelediğimizde 4’üncü sınıftan 7’inci sınıfa kadar ağırlıklı olarak Sünni İslam anlatılıyor. Hz. Muhammed’in hayatı, Kuran-ı Kerim ve İslam ibadeti ve inancının açıklandıktan sonra 7’nci sınıfta tasavvufi yorumlar içinde ilk olarak Alevilik- Bektaşilik’e 8 sayfa ayrılmış. Aynı bölüm 12’nci sınıf kitabında da 8 sayfa olarak yer alıyor. 10,11 ve 12’inci sınıf kitaplarında Atatürk’’ün İslam’a bakışı ile ilgili örnekler veriliyor. 12’nci sınıf kitabında ise birçok din ve mezhep ile yorum kısaca yer alıyor. Hürriyet’in bu yıl okutulan din kültürü ve ahlak bilgisi kitapları incelemesi şöyle:

İSLAM ANLATILIYOR

4. sınıf Bölümler: Din ve Ahlak hakkında neler biliyorum, Temiz olalım, Hz. Muhammed’i tanıyalım, Kur’an-ı Kerim’i tanıyalım, Sevgi, dostluk ve kardeşlik ile Aile ve din. Kitapta sık sık “Kuran-ı Kerim’de Allah’a dua etmemiz emredilir” gibi hatırlatmalar yapılıyor. Kuran, İslamda dostluğa yer veriliyor. Aile ilişkilerinde İslam’ın öğütleri ayrıntılı olarak aktarılıyor. Kitap 112 sayfa.

İBADET VE İSLAM

5. sınıf Bölümler: Allah inancı, İbadet konusunda bilinçlenelim, Hz. Muhammed ve aile hayatı, Kur’an-ı Kerim’in eğitici nitelikleri, Sevinç ve üzüntülerimizi paylaşalım, Vatanımızı ve milletimizi seviyoruz. Neden ve niçin ibadet yapılır, camiler, dua etmenin anlamı açıklanıyor. Hz. Muhammed, Kuran ile dini ve milli bayramlar var.Vatan ve millet kavramları da aktarılıyor. Kitap 140 sayfa.

İLAHİ KİTAPLAR VE AĞIRLIKLI İSLAM

6. sınıf Bölümler: Peygamberlere ve ilahi kitaplara inanç, Namaz, Son Peygamber Hz. Muhammed, Kur’an-ı Kerim’in ana konuları, İslamiyet ve Türkler.
Kuran’da adı geçen Peygamberler ile ilahi kitaplar anlatılıyor. Namaz fotoğraflarla aktarılıyor. Hz. Muhammed, Kuran, Türklerin Müslüman oluşu, Türkler’de İslam’ın yayılmasında etkili bazı isimler yer alıyor. Kitap 128 sayfa.

İLK KEZ ALEVİLİK

7. sınıf Bölümler: Melek ve ahiret inancı, Oruç ibadeti, Bir insan ve peygamber olarak Hz. Muhammed, İslam düşüncesinde yorumlar, Din ve güzel ahlak, Kültürümüz ve din. Meleklere iman, Kuran’a göre cin ve şeytan, ramazan, orucun kazandırdıkları var. Hz. Muhammed, İslam düşüncesinde din anlayışında yorum farklılıklarında tasavvufi yorumlar içinde Yesevilik, Kadirilik, Nakşibendilik, Mevlevilik ve son olarak da Alevilik-Bektaşilik açıklanıyor. (sf.68-76) 8 sayfa yer ayrılan Alevilik-Bektaşilik bölümünde Cem ve Cemevi, Razılık ve Kul Hakkının Sorulması, On İki Hizmet, Semah, Musahiplik (Yol Kardeşliği), Dua ve Gülbenkler ve Hızır Orucu başlıkları yer alıyor. Kitap 128 sayfa.

İLK KEZ HIRİSTİYANLIK BUDİZM VE YAHUDİLİK

8. sınıf Bölümler: Kaza ve kader, Zekat, Hac ve Kurban ibadeti, Hz. Muhammed, Kuran’da akıl ve bilgi, dinler ve evrensel öğütler. Kaza ve kader, emek ve rızk, zekat, hac ve kurban anlatılıyor. İçki, uyuşturucu, kumarın zararları aktarılıyor. Yaşayan dinlerin anlatıldığı bu bölümde Hinduizm ve Budizm, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam yaklaşık 1.5 sayfa anlatılıyor. Kitap 118 sayfa.

ATEİZM ANLATILIYOR

9. sınıf Bölümler: İnsan ve din, Temizlik ve ibadet, Hz. Muhammed’in hayatı, Kur’an, laiklik ve din, İslamiyet ve Türkler. İnanmanın biçimleri, Tek, çok Tanrıcılık ve Tanrıtanımazlık açıklanıyor. Hz. Muhammed, Kuran, örf ve adet ile ahlaki değerlerin dinle ilişkisi, Atatürk, laik, din ve vicdan özgürlüğünün güvencesi, Türklerin müslüman oluşu, İslamda etkili Türk şahsiyetler anlatılıyor. Kitap 104 sayfa.

ATATÜRK’ÜN İSLAM ANLAYIŞI

10. sınıf Bölümler: Allah inancı, İnanç-İbadet ilişkisi, Kur’an’a göre Hz. Muhammed, Kur’an ve yorumu, Haklar, Özgürlükler ve Din, Atatürk ve Din, İslam ve bilim. Allah’ın varlığının dellileri, ibadet, tövbe, Kuran, meleklere, kitaplara, Peygamber’e iman anlatılıyor. Namaz, oruç, zekat, hac, kurban, haklar ve özgürlükler var. Yaşama, sağlık, eğitim hakkı, düşünce özgürlüğü, ibadet hakkı gibi kavramlar yer alıyor. Atatürk’e göre dinin vazgeçilmez bir kurum olduğu açıklanıyor. Kitap 120 sayfa.

HANEFİLİK, ŞAFİİLİK, CAFERİLİK, HANBELİLİK

11’inci sınıf Bölümler: İnsan ve kaderi, İslam’da ibadetlerde ilkeler ve ibadetin faydaları, Hz. Muhammed’in örnekliği, İslam düşüncesinde yorumlar, Aile ve din, Atatürk ve Cumhuriyet dönemi din hizmetleri, İslam ve estetik. Ecel ve ömür, afet, sağlık ve rızık, İslam’da ibadetin faydaları açıklanıyor. Haricilik, şia, mu’tezile, maturidilik, eş’arilik anlatılıyor. Hanefilik, Malikilik, Şafiilik, Hanbelilik, Caferilik yarımşar sayfa açıklanıyor. Atatürk ve din hizmetleri, estetik, Kuran ve güzellik dışında mimari, edebiyat, musiki de yer alıyor. Kitap 116 sayfa.

BÜTÜN DİNLER KISACA

12’nci sınıf Bölümler: Dünya hayatı ve ahiret, Tövbe ve bağışlama, Hz. Muhammed’i anlama, İslamda tasavvufi yorumlar, barış, Atatürk ve din öğretimi, Yesevilik, Kadirilik, Mevlevilik, Nusayrilik ile Alevilik-Bektaşilik de var. Cem ve Cemevi, Cemin yapılışı, Semah, dua ve gülbenkler, Muharrem ayı ve aşure (sf.51-58) bölümlerine yer veriliyor. Yahudilik, Hıristiyanlık, İslamiyet’le birlikte Hint dinleri Hinduizm, Budizm, Caynizm, Sihizm de var. Çin ve Japon dinleri Taoizm, Konfüçyanizm ve Şintoizm de anlatılıyor. Kitap 120 sayfa.

‘Milli Eğitim’e siyah çelenk

Alevi Dernekleri Federasyonu üyesi bir grup, zorunlu din dersini protesto etmek ve yeni öğretim yılındaki sorunları dile getirmek için İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne siyah çelenk bıraktı. Cağaloğlu’ndaki binanın önünde toplanan yaklaşık 50 kişi, ‘Mezhepçi eğitime karşı demokratik mücadele’ yazılı bir pankart açtı. “Zorunlu din dersi istemiyoruz” diye slogan atan grup adına yapılan basın açıklamasını ise Alevi Dernekleri Federasyonu Genel Başkanı Rıza Eroğlu okudu. Eroğlu, “İktidarınızı rahatsız etmeye devam edeceğiz ve bedeli ne olursa olsun çocuklarımızı din dersleri eğitimine göndermeyeceğiz” dedi.Özkan ARSLAN / DHA

Eylem yapacağız

Fevzi Gümüş (Alevi Bektaşi Federasyonu Genel Başkanı): Geçmişten beri din kitaplarında etnik ve dinsel ayrımcılık yapıldığını, eğitim araçlarında ayrımcı politikaların sona erdirilmesi gerektiğini belirten eylemler yaptık. Zorunlu din eğitimi hâlâ problemlidir, bir an önce bu uygulamaya son verilmeli. 12 Ekim’de Ankara’da zorunlu din dersi kaldırılması için eylem yapacağız.

İzzettin Doğan (Cem Vakfı Başkanı): Hükümetin uygulamasında birçok dini gruplar gözardı edilmekte, sözde İslam adına herkes peşinen Müslüman kabul edilerek Sünni İslam’ın yorumu kitaplarda okutuluyor. Müfredat tümüyle yeniden gözden geçirilip, din kültürü manasını taşıyan kitaplar olmalı.

Işık Tüzün (ERG Savunu ve Eğitim Programları Koordinatörü): En az sayfa sayısı kadar önemli olan, öğretim programlarının ve ders kitaplarının Alevilik ve diğer inançlara nasıl yaklaştığıdır. Örneğin Alevilik’e sayfalarca yer verse de cemevinin bir ibadet yeri olduğunu reddeden ders kitapları nesnel ve çoğulcu olarak değerlendirilemez.

Ahmet Özer (Eğitim-Bir-Sen Genel Başkan Vekili): Araştırmada önemli bir bulgu olarak zikredilen 12’inci sınıfta Alevilik konusuna ilişkin olarak ayrılan konuların 9 sayfa olarak ifade edilmesi doğru bir yaklaşım değil. Salt sayfa sayısına bakarak yeterli bilgi verilmiyor demek hakkaniyetli bir yaklaşım olmaz. Önemli olan sayfa sayısı değil ders içi ve dışında öğretmenin uyguladığı öğretim stratejileri ve uygulamalarıdır.

İçerik Sünni İslam ağırlıklı

AİHM’nin ‘Zorunlu din dersi kaldırılsın’ kararının ardından Hürriyet’in yaptığı incelemeye göre bu yıl 4. sınıftan 12. sınıfa kadar zorunlu okutulan din dersi kitaplarında Alevilik, Bektaşilik’le birlikte sadece 7. sınıf ile 12. sınıfta tanıtılıyor. 8. ve 12. sınıfta Hıristiyanlık ve Yahudilik anlatılırken, 9. sınıfta ateizme de yer veriliyor. Bu yıl haziran ayında yayınlanan ve ders kitapları konusunda en kapsamlı araştırma olan ‘Ders kitaplarında İnsan Hakları III Projesi: Tarama Sonuçları’ başlıklı çalışma da bunu doğruluyor. ‘Biz Kimiz?, Ders Kitaplarında Kimlik, Yurttaşlık, Haklar’ başlıklı araştırma, Tarih Vakfı koordinatörlüğünde Avrupa Birliği’nin mali desteği ile İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi ortaklığında yapıldı. Raporun yazarı ve Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Doç. Dr. Kenan Çayır, 1.5 yıl süren ve 2012-2013 eğitim yılında okutulan 245 ders kitabının incelenmesi sonucunda AİHM'nin haklı olduğunu anlattı.

MÜFREDAT TEK TARAFLI

Dernekler katılmalı

Doç. Dr. Kenan Çayır: “Bu bizim hazırladığımız 3’üncü rapor. 2002 ve 2009 yıllarında da aynı araştırmayı yaptık. 3 çalışmamızda da ders kitaplarında insan hakları ihlallerini inceledik. Bunun için farklı kriterler ele aldık. Ders kitaplarındaki insan haklarını, nasıl bir vatandaşlık kurgusu olduğunu, ülkede yaşayan farklı grupları ötekileştirip ötekileştirmediğine baktık. Daha önceki 2 araştırmada hep kötü örnekleri inceledik, bu yıl iyi örneklere de baktık. En iyi durumda olan 12. sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı. Hükümetin bugün söylediklerine yakın içeriği burada bulmak mümkün. Yani farklı din ve mezhepler hakkında bilgi var. Eleştirel düşünmeye yönelten sorular da bulunuyor hatta. Alevilikle ilgili sadece 7 ve 12. sınıfta bilgiler var. Alevi çeşitliliği, Alevilik ile ilgili sorunları yansıtan perspektif yok. Bir din kültürü kitabından söz edeceksek çeşitliliği yansıtan, Diyanet’in Alevilik tanımından biraz daha uzaklaşıp, toplumdaki tanıma uygun bir yaklaşım olması lazım. Alevi derneklerinin katılımıyla yazılması lazım.

Ötekileştirici ifade

AİHM haklı, kitapların içeriğini gerçek anlamda din kültürü ve dinler tarihi kitabına çevirmek lazım. Din, insanların hayatını etkiliyor. Herkesin sosyolojik veya tarihsel anlamda dinler hakkında bilgilenmesi lazım. Fakat, bazı ufak sınıflarda, hatta 6. sınıfa kadar tek taraflı İslam eğitimi var. 4. sınıftan itibaren kitapları incelediğimizde bunlara evrensel anlamda dinler tarihi, din kültürü kitabı demek zor. Çünkü bir din kültürü, dinler hakkında bahseden kitabın örneğin ‘İslamiyet’e, Kuran’a göre’ ifadesi kullanılması gerekiyor. Kitaplar ‘Dinimize göre.., Peygamberimize göre...’ diye başlıyor. Siz zaten o kitabı okuyan, zorunlu olarak bu dersi alan herkesi Müslüman olarak varsayıyorsunuz, bu çok net. Din dersi kitaplarında ötekileştirici ifadeler de var. Ateizm anlatılırken, ‘Sanki Tanrı yokmuş gibi davranırlar’ gibi ifadeler yer alıyor. Yani inançsızlığa, öteki dinlere karşı daha nötr tavır yok. Sünni İslam yorumunun ön plana çıkan tek perspektifli bir boyutu var. Engellilere yönelik acıma, hayır işleme, yardım etme gibi şeyler bile var. Başörtülü kadınlar da yok. Evrensel anlamda bir din kültürü ve dinler tarihi içeriği maalesef yok.”

350 İYİ ÖRNEK

AB Türkiye Delegasyonu’nun Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı Hibe Programı kapsamında yürütülen proje ile 2012-2013’te 245 kitap incelendi. Rapor, Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2004’te başlattığı müfredat reformu sonrasında ders kitaplarında insan hakları konusunda iyileşmeler olduğunu ama bazı temel sorunların devam ettiğini ortaya koydu. Kitaplar, tam 1.5 yıl boyunca geniş bir ekip tarafından tarandı. Bu araştırmada, öncekilerden farklı olarak sadece kitaplardaki sorunlar değil, evrensel insan hakları standartları açısından ‘iyi örnekler’ olarak nitelendirilebilecek metinler ve görseller hakkında da veri toplandı. Farklı branşlardan kitaplar tek tek ele alındı.

3300’ünde ihlal var

Kitapların inceleyen tarama ekibi, daha önce İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde verilen Sosyolojik Perspektifler dersinde bir dönem boyunca tarama ölçütleri ile kitapları çalışmış öğrenciler ve Tarih Vakfı’nda daha önceki projelerde çalışmış 2 araştırmacıdan oluştu. Herhangi bir verinin gözden kaçmaması için birkaç aşamalı bir kontrol sistemi kuruldu. Araştırma sonucunda 3650 civarında ihlal ve iyi örnek raporlandı. Bunlardan 350’si iyi örnek, 3300’ü ihlal içeriyor.

SÜNNİLİĞİN FOLKLORİK KOLU GİBİ

“...Bu çerçevede son yıllarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi kitaplarında (özellikle 12. sınıf programında) Yahudilikten, Budizme, Alevilikten Nusayriliğe kadar farklı inanç ve mezheplerden bahsedilmeye başlanması olumlu bir adım olarak görülebilir. Örneğin 12. sınıf MEB Kitabı’nda Alevilik- Bektaşilik, Cem ve Cemevi, Cemin Yapılışı, Semah, Musahiplik, Dua ve Gülbenkler, Muharrem Ayı ve Aşure gibi konulara 9 sayfa ayrılmış. Ne var ki kitaplarda ‘Alevilik-Bektaşilik’ sürekli birlikte ve çoğu zaman Sünni inancının homojen folklorik bir kolu gibi sunulur:
‘Hz. Ali’yi seven, sayan ve ona taraftar olan kişiye Alevi denir. Aleviler; Allah’ın birliğine inanan, Hz. Muhammed’i son peygamber olarak kabul eden, kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim olan, Hz. Muhammed’i ve onun ehl-i beytini seven Müslümanlardır’ (DKAB 12, MEB, 55).55).32 ...Alevilik hakkındaki bu tür genel geçer ifadeler hem Türkiye’deki Alevilik olgusunu hem de bu konudaki tarihsel birikimi aktarmaktan uzak. Bu, daha çok Sünni İslam’ı temsil eden Diyanet İşleri Başkanlığı’nın tanımı gibi duruyor. Ayrıca 12’inci sınıfa gelinceye kadar kitaplarda iletilen ‘tek doğru ve meşru yaşam biçimi Sünni İslam’a dayalı Müslümanlıktır’ mesajı, farklı inançların bu sınıfta ele alınmasını da sembolik düzeye indirgiyor. ...Kitaplarda Hıristiyanlık yanında Ateizm’e karşı önyargılı bakış açısı içeren birçok ifade var.

‘Müslümanlara göre’ denilmeli

...Aleviler, Sünnileşme kaygısıyla zorunlu din dersine karşı çıkıyorlar.
...Kitaplar, Türkiye’de yaşayan herkesi Müslüman sayan bir dille yazılır. Örneğin zorunlu olarak okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi kitapları öğrencilere sürekli ‘dinimiz’, ‘inancımız’ şeklinde hitap eder. Birkaç örnek sıralamak gerekiyorsa:
‘Dinimizde emredilen ibadetler doğru olarak samimiyetle ve bilinçli bir şekilde yerine getirilirse insanları kötülüklerden uzaklaştırır’ (DKAB 11, Tutku, 39). ‘İnancımıza göre Yüce Allah... (DKAB 11, Tutku, 17).. ‘Sonuç olarak bizler, Kur’an-ı Kerim’in emirlerine, Peygamberimizin öğütlerine uyalım’ (DKAB 7, Netbil, 124)... ‘Bu nedenle insanların, inançlarını öğrenecekleri temel kaynak Kur’an’dır’ (DKAB 7, MEB, 78)
...Bu örnekler, Türkiye’de bu dersi almak zorunda olan herkesi inançlı Müslüman varsayar. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin zorunlu olarak okutulmasına yönelik eleştiriler ve açılan davalar karşısında MEB, bu dersin tek bir dini vaaz eden bir ders olmadığını, aksine Din Kültürü dersi aktaracak bir Din Kültürü dersinin okutulmasının birçok faydası olabilir. Ama böyle bir kitabın ikinci tarama raporunda İştar Gözaydın’ın belirttiği gibi teolojik/ ilahiyatçı anlayışla değil, din araştırmaları yaklaşımıyla yazılması gerekir. Bu çerçevede Din Kültürü ders kitabında tek biri dini empoze edici bir anlayış olmamalı ve yansız ifadeler kullanılmalı. Örneğin, ‘dinimiz’ yerine ‘Türkiye’deki Müslümanlara göre..’ ya da ‘İslamiyet’e göre..’ denilse sorun halledilebilir. Herkesi inançlı sayan ‘dinimiz’ türü ifadeler de müfredata yeni dahil edilen seçmeli din derslerinde kullanılabilir. Ancak zorunlu bir derste herkesi Müslüman varsayan ifadeler, hem Türkiye’deki farklılıkları görmezden gelmeye hem de makbul vatandaşlığın sınırlarının ‘devlet kontrolündeki bir’ Sünni İslamlık temelinde çizilmesine yol açar...

BİTTİ