10 soruda çocuk ve aşk

Nasıl davranmanız gerektiğini Davranış Bilimleri Enstitüsü’nden uzman psikolog Ayşen Kayahan’la konuştuk.

Çocuklar kaç yaşında âşık olur?
- Çocuklar kendi cinsiyetlerini fark ettikleri dönemde karşı cinslerini de merak etmeye başlarlar. Bu genellikle 3-7 yaş arasında gerçekleşir. Sıklıkla bu dönemde çocuklar, âşık olduklarını söylerler. En sık okul öncesi 4-6 yaş ve ilköğretim başlangıcında bu hisler ortaya çıkar.

Âşık olduğunda ne hisseder? 
- Aşk, bireylerin kendilerince yüklediği farklı anlamlar nedeniyle kişiye özgü ve biriciktir. Yetişkinler için çoğu zaman cinsellik, bu durumun en önemli parçasıdır. Çocuk âşkıyla yetişkin aşkı bu noktada birbirinden ayrılır. Çocuğun âşkı, saf, birden, geçici ve değişkendir. Aslında duydukları hissin temelinde sevgi yatar. Bir çocuk, o gün ilk kez görüp sadece birkaç saat oynadığı çocukla ertesi gün evlilik hayalleri kurabilir. Aslında, “Âşık oldum” gibi cümleler, evlilik hayalleri kurma, onların bir duygu yoğunluğu içinde olmaktan çok büyüklerini model alma ve taklit etme davranışı içinde olduklarına işaret eder.

Bu duyguyu nasıl ifade ederler? 
- Çocuklar çevreden âşkla ilgili öğrendikleri kalıpları kullanarak duygularını ifade eder. Bu kalıpların içinde âşk sözcükleri içeren cümleler ve yetişkinlerden gördükleri fiziksel kalıplar (öpmek, el ele tutuşmak gibi) da yer alır. Ayrıca, âşklarını oyunlarında da ifade ederler. Örneğin, evcilik, gelin-damat olma oyunları oynayarak kendilerini olmak istedikleri rollere koyarlar.

Onu ayıplamayaın

Size gelip âşık olduğunu söylediyse nasıl davranmalı?
- Çocuğun âşık olduğunu paylaşması, söylediği kişiye güven duyduğu anlamına gelir. Burada yapılmaması gereken; onu bu davranışından dolayı kınamak, ayıplamak, dalga geçmek, âşık olduğu diğer çocukla görüşmesine engel olmaktır. Bu tepkiler gösterildiğinde, çocuk güveninin boşa olduğunu ve anlaşılamadığını düşünecek, anlattıkları, paylaşımları azalacaktır. Bu durum, tekrarlandığında temel bir güven problemine, ileri yaşlarda aileyle özel duygu ve düşüncelerini paylaşmamaya zemin hazırlar. Dolayısıyla, bu yaşlarda yaşanan âşkın, ergenler ya da yetişkinler arasında yaşanan âşktan oldukça farklı, ailelerin en çok çekindiği cinsel ilişki fikrinden uzak olduğu unutulmamalı ve kabullenici bir tavır içinde olunmalıdır. Bazen bu durumu göğretmenler fark edebilir. Eğer çocuğun davranışı problem haline gelmişse öğretmen, aileyle hareket etmeli, durum çocukla, yine onu utandırmadan ve suçlamadan konuşulmalıdır.

Kendisinden büyük birine âşıksa?
-Çocuklar anne- babalarına ya da başka yetişkinlere de âşık olabilir ve evleneceklerini söyleyebilirler. Zamanla bunun olanaksız olduğunu öğrenirler, bu da gelişimin bir parçasıdır. Cinsel kimliğin de olgunlaşmaya başlamasıyla, gelişimsel basamakları tamamlayarak büyürler. Aileler, öncelikle böyle durumların başlarına gelebileceğinin farkında olmalı ve durumu anormal karşılamamalı. Çocuğun duyguları çok yoğunsa durumun uygun olmadığı suçlayıcı olmayan bir dille çocuğa anlatılmalı.

Akranına âşıksa?
-Çocuklar, âşık oldum yerine, bu heyecanı bazen de “Ben Ayşe ile evleneceğim”, “Biz evleneceğiz” şeklinde ifade edebilirler. Onlar bu konuşmaları çoğunlukla rahatsızlık duymadan anne babalarına, masumca aktarırlar. Bu durumda çocuğu dinlemek, gereksiz sorgulamalarda bulunmadan, eleştirmeden, alay etmeden anlatmasını desteklemek onları rahatlatacaktır. Konuşmasını, duygularını paylaşmasını desteklemek ve nötr kalmak yeterli olacaktır. Evliliğin büyüyünce gerçekleşeceği, o zamana kadar da fikirlerin değişebileceği gerçeğini anlamakta zorlanabilir ama kısaca açıklanmalı.

Erkekler daha rahat

Bu durumda ailelerin en sık yaptığı hatalar neler?
-Kınamak, ayıplamak, dalga geçmek, gülmek, alay etmek, sırrını başkalarına söylemek, âşık olduğu diğer çocukla görüşmesine engel olmak en sık yapılan hatalardır. Aileler durumu çok anormal olarak etiketleyebilirler. Bu şekilde çocuğa sert ve yanlış çıkışlarda bulunabilirler. Kesinlikle çocuğu utandıracak, küçük düşürecek ve suçlayacak bir dilden uzak durulmalıdır. Çocuğun paylaşımını engelleyecek, güvenini kıracak tavırlar sergilememek gerekir.

Beş yaş âşkıyla ergenlik aşkı arasındaki fark nedir?
- Beş yaş âşkı genelde çocukların karşı cinsi merak etmesi, birbirlerini ve yetişkinleri taklit etmesi şeklinde ortaya çıkar. Ergenlik aşkıysa hormonlarla ilişkilidir. Cinsel dürtüler ve istekler ergenlik döneminde geliştiği için, karşı cinse duyulan aşkın içinde fiziksel faktörler de yer alır. Ayrıca, ergen ailesiyle zayıflayan bağlılık duygularını karşı cinsle yaşadığı ilişkilerde deneyimleyerek yaşatmaya çalışıyor olabilir.

Daha çok kızlar mı, erkekler mi aşık olur?
- Kız ve erkekler arasında belirgin bir fark gözlenmez. Gelişimsel olarak iki cins de birbirine benzer seviyelerde ve özelliklerde ilerler. Fakat duygularını ifade etmede, erkek çocukları kız çocuklarına oranla daha rahat davranabilir. Burada kültürel ve çevresel faktörler etkilidir. Örneğin, Türk kültüründe erkek çocuğuna kız arkadaşı olup olmadığı kız çocuğuna göre daha rahat sorulur. Bu nedenle erkekler bu konuda duygularını daha rahat ifade ediyor olabilir.

Bu konuyu çocukla anne mi baba mı konuşmalı?
Çocuk konuyu kiminle konuşuyor, sırlarını kiminle paylaşıyorsa ve bu tür konuşmaları yapmaya kim daha yetkin ve yatkınsa çocukla o kişi konuşabilir. Bazen yaptığınız açıklamaları tam olarak algılayamasalar da onların yanında olduğunuzu, yargılamadan sorunlarına birlikte çözüm bulmaya çalıştığınızı görmeleri kendilerini güvende hissetmelerine neden olur. Çocukların aşk denemesi temiz ve durudur. Yetişkinler arasında yaşanabilecek cinselliği içermez. Ellerini, gözlerini, saç rengini, kıyafetini, oyuncağını beğenerek o kişiyi yaşamında özelleştirir. Onun okulda yemek yerken yanında oturmasını, birlikte oyun oynarken elini tutmasını, grup oyunlarında yanında yer almasını, ona bakmasını, alışkın olduğu okul ortamlarının dışında bir araya gelmeyi, mesela evine gelmesini, doğum gününe davet etmesini ister. İstek ve ihtiyaçları da masumdur.