Yaptırım başlıyor

ABD’nin, ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı İran’a yönelik kapsamlı yaptırımları yürürlüğe giriyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın, 8 Mayıs’ta Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan nükleer anlaşmadan çekilme kararının ardından açıkladığı İran’a yönelik ambargoların ikinci aşaması, doğrudan Tahran’ın petrol ve enerji ticaretini hedef alıyor. Bugünden itibaren İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC) ve ona bağlı İran Petrol Ticaret Şirketi (NICO) ile İran Ulusal Tanker Şirketi’nin (NITC) uluslararası faaliyetleri kısıtlanırken bu kuruluşlar veya bağlı şirketlerden petrol veya petrokimya ürünleri satın alınması da dâhil olmak üzere petrol ile ilgili işlemlerin engellenmesi amaçlanıyor. Yabancı finansal kuruluşların İran Merkez Bankası ve İran’la bağlantılı mali kuruluşlar ile işlemlerine yaptırım getirilirken İran’a sigorta sağlanması da yasaklanıyor.

YÜZDE 34 AZALDI

Resmi rakamlara göre, İran’ın yaklaşık 150 milyar varil ham petrol rezervi ve 33.5 trilyon metreküp doğalgaz rezervi bulunuyor. İran, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi ülkeler arasında, Venezuela ve Suudi Arabistan’ın ardından en büyük üçüncü petrol rezervine sahip. İran Petrol Bakanlığı’nın istatistiklerine göre, nisanda günlük 2.87 milyon varil ham petrol ihraç eden Tahran, ihracatın yaklaşık yarısını 1.4 milyon varille Çin ve Hindistan’a yaptı. Bu dönemde 2,87 milyon varilin yüzde 60’ı Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore’ye ihraç edilirken geri kalanı Avrupa Birliği (AB), Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) gönderildi. Tarihin yaklaşmasıyla Tahran’ın petrol ihracatında nisandan eylül ayının sonuna kadar günlük 970 bin varil kayıpla yüzde 34 düşüş gözlendi. Yaptırımların kazananı petrol ve doğalgaz arzını arttıracak Suudi Arabistan, Rusya ve ABD olacak.

TÜRKİYE’YE MUAFİYET

Dün akşam Fox News kanalına röportaj veren ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, yaptırımları bir kez daha savunarak, “İran’ı izole etmek için daha fazlası yapılmalı” dedi. Pompeo, İran’dan petrol ithalatını kayda değer şekilde düşürmekle birlikte sıfırlayamayan ve petrol ithalatı için geçici muafiyet tanınacak 8 ülkenin adını vermekten yine kaçındı. AA’nın haberine göre, Türkiye’nin petrol ithalatçısı TÜPRAŞ’ın, ambargodan kademeli olarak muaf tutulması yönünde ABD ile anlaştığı belirtiliyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez geçen cuma günü, “Türkiye’nin muafiyet gösterilecek ülkeler arasında olduğunu biliyoruz” açıklamasını yapmıştı. Hindistan, Güney Kore ve Japonya’nın da geçici süre ile yaptırımlardan muaf tutulduğu belirtiliyor.

BU POLİTİKA İŞE YARAYACAK MI

1979’da ABD ile yaşanan rehine krizinden sonra İran’a baskı yöntemi olarak düşünülen yaptırımların rehine krizinin çözümüne katkı sağlayıp sağlamadığı tartışmalı bir konu. Dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter, yaptırımlarla yeni rejimin kanadını kırmak ve rehine krizini bitirmek istiyordu. Kurtarılamayan rehineler Carter’ın halk desteğini gün geçtikçe eritmesine rağmen, güçlü yaptırımlar altındaki İran, rehineleri Carter’a vermeyi ısrarla reddetti. İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu Ayetullah Humeyni, rehineleri 21 Ocak 1981’de, ‘yeni’ ABD Başkanı Ronald Reagan göreve geldikten ve Carter’ın görevi bittikten saatler sonra serbest bıraktı.

ABD’NİN ŞARTLARI NELER?

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından İran’la yeni bir anlaşma yapılması gerektiğini vurgulayarak 12 maddelik şart ortaya atmıştı. Şartlar arasında İran’ın balistik füze üretimine son vermesi, uranyum zenginleştirmeyi durdurması, Hamas ve Hizbullah gibi gruplara desteğini çekmesi, Suriye’nin tamamından çekilmesi ve ABD ve müttefiki ülke vatandaşlarını serbest bırakması şartları yer alıyor.

‘İRAN’IN ORTADOĞU’DAKİ FAALİYETLERİNİ ETKİLEMEZ’

ABD, İran’a karşı hazırlanan en büyük yaptırım paketinin İran’ı nükleer müzakereler konusunda yeniden masaya oturmaya zorlayacağı görüşünde. ABD Kongresi için rapor hazırlayan Ortadoğu uzmanı Kenneth Katzman, “ABD’nin İran’a yönelik yaptırım politikası İran ekonomisi ve stratejik karar alma konusunda önemli etkilere sahip olsa da, İran’ın bölgedeki yayılmacı faaliyetleri konusunda etki göstermedi. 2012-2015 arasında, uluslararası toplum İran’a karşı baskı yapılması konusunda görece birleştiğinde, İran’ın ekonomisi yılda yüzde 9 oranında küçüldü, ham petrol ihracatı günde 2.5 milyon varilden 1.1 milyon varile geriledi. Buna karşın İran bu dönem içinde bölgedeki silahlı gruplara desteğini ve balistik füze çalışmalarını devam ettirdi” dedi. İran Amerikan Ulusal Konseyi Başkanı Cemal Abdi de, “Bu yaptırımlar İran rejimine zarar vermeyecek” dedi.

ABD’NİN İRAN’A KARŞI ÖNEMLİ YAPTIRIMLARI

1979: İran’da şah rejiminin devrilmesinin ardından İranlı öğrenciler ABD Büyükelçiliği’ni bastı. 444 gün boyunca 60’tan fazla ABD vatandaşını esir alan öğrenciler ilk yaptırım dalgasının başlangıcına neden oldu. ABD ülkede İran ürünlerini yasakladı, yurtdışındaki 12 milyar dolarlık İran malvarlığı donduruldu.

1984: Dönemin ABD Dışişleri Bakanı, İran’ı resmen terör destekçisi devlet olarak tanımladı. Kapsamlı yaptırımlar açıklandı.

1996-1997: Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton, İran ile ABD arasındaki tüm ihracat ve ithalatı yasakladı.

2010: ABD Kongresi, İran’ın nükleer faaliyetlerinin engellenmesi amacını taşıyan tek taraflı yaptırımları onayladı.

2017: Trump yönetimi göreve geldikten sonra mayıs ayında nükleer anlaşma nedeniyle İran’ın yaptırım muafiyetlerini onayladı; Haziran’da ise gönülsüz bir şekilde İran’ın nükleer anlaşmaya uyduğunu onadı. Trump, ilk kez ekim ayında nükleer anlaşmayı onaylamak yerini anlaşma hakkında çekinceleri olduğunu bildirerek konyu Kongre’ye gönderdi.

2018: Trump, şubat ayında İran’ın yaptırım muafiyetini onaylasa da Kongre anlaşmayı düzeltmediği müddetçe tekrar yaptırım muafiyeti onayı vermeyeceğini açıkladı. 8 Mayıs’ta ABD’yi anlaşmadan çeken Trump daha sonra iki aşamalı yaptırım planını gündeme getirdi.