Ukrayna krizinin şifreleri

1. KRİZİN KÖKENİ NEREYE DAYANIYOR?

Ukrayna krizinin temelleri 30 yıl önce Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar gidiyor. Sovyetlerin dağıldığı süreçte Baltık devletlerinin Rus yörüngesinden çıkmasını engelleyemeyen Moskova yönetimi, dağılma sürecinde Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) anlaşmasının ortağı olan Ukrayna ve Belarus’u kendi ekseninde tutmak üzerine bir siyaset gerçekleştirme isteğindeydi. Dönemin Rusya lideri Boris Yeltsin’in BDT ile ortaya çıkan yeni oluşumun bir “Slav birliği” olacağını vurgulaması, Moskova’nın Ukrayna ve Belarus’a olan bakışını ortaya koyuyordu.

2. İKİ CEPHE ARASINDA NASIL SORUNA DÖNÜŞTÜ?

Bağımsızlık ilanından sonraki 5 yılda Rusya’nın uydu devleti olmayı sürdüren Ukrayna, Rusya’nın ülkede konuşlandırdığı nükleer silahlar nedeniyle Batı ve Rusya arasında ilk kez bir soruna dönüştü. Ukrayna’nın kontrolündeki 1240 stratejik nükleer başlıkla 3 bin taktik nükleer mühimmat taşıyıcı füzeleriyle birlikte Rusya’ya teslim edilerek, Ukrayna nükleer silahtan arındırılmış ülke ilan edildi. Rusya’nın Ukrayna üzerindeki ekonomik ve siyasi etkisi 2014 yılına kadar devam etti. 2014 yılında Rus yanlısı Viktor Yanukoviç hükümetinin AB ile işbirliği anlaşmasını askıya alması üzerine, ABD ve AB’nin de desteklediği ve hükümetin düşmesiyle sonuçlanan protesto gösterileri, Batı bloğuyla Rusya’yı Ukrayna üzerinde tekrar karşı karşıya getirdi. Rusya’nın Kırım yarımadasını ilhakı ve ardından Donetsk ile Donbas bölgelerinin Ukrayna’dan bağımsızlık ilan etmesi krizi derinleştiren temel etmenler oldu.

3. NEDEN BUGÜN ALEVLENDİ?

Temel sebep, Moskova yönetiminin Ukrayna’yı tekrar kendi eksenine çekme politikasını sürdürmesi. 2015 yılında Ukrayna, Rusya, Almanya ve Fransa dörtlüsü, bölgede güvenlik ve istikrarı sağlamak adına Minsk anlaşmalarını imzalasa da Rusya, Ukrayna’daki Batı yanlısı yönetimi yıpratma emelini devam ettirdi. Moskova, 2019 yılında Donbas’taki ayrılıkçılara pasaport dağıtarak Rus vatandaşı yapmaya başladı. Rusya’nın bölgeyle ekonomik entegrasyon süreci başlatması, bu adımların Donbas’ın ilhak edilmesi hazırlığı olarak yorumlandı. Kiev’in ayrılıkçı bölge sınırına asker yığmaya başlaması ve bölgede sıcak temaslar oluşmasının ardından 2021’in bahar aylarında Rusya da Ukrayna sınırına askeri yığınak yapmaya başladı. Gerilim, ABD ve NATO müttefiklerinin Karadeniz bölgesinde düzenlediği askeri tatbikatlar ve Ukrayna’ya tedarik edilen modern silahlarla had safhaya ulaştı.

4. SICAK ÇATIŞMAYA DÖNÜŞÜR MÜ?

Ukrayna ve Rusya’daki bağımsız siyasi gözlemcilere göre Moskova ile Kiev arasındaki gerilim bir savaşa yol açmayacak. Ayrıca ne ABD, ne de başka bir Batılı devlet Ukrayna yüzünden Rusya ile çatışmaya girmeyecek. Beyaz Saray’dan liderler zirvesinden önce yapılan “Sıcak çatışma önceliğimiz değil” açıklaması da bu görüşü destekler nitelikte. Öte yandan Ukrayna’nın açık talebine rağmen NATO’ya alınması konusunda somut bir karşılık bulamaması, Batı’nın Rusya’yla sıcak temasa girmeyi tercih etmeyeceğine işaret ediyor.

5. UFUKTA ÇÖZÜM VAR MI?

Bu gergin ortamda ABD Başkanı Joe Biden ve Rusya lideri Vladimir Putin’in önceki gün gerçekleştirdikleri Ukrayna zirvesi, yakın zamanda bir çözüm olacağı sinyalini vermedi. Biden’ın Rus mevkidaşına Ukrayna’ya olası bir müdahalede “ciddi ekonomik yaptırımlar” uygulanacağı tehdidine rağmen, Ukrayna’nın olası NATO üyeliği konusunda taviz verileceğini ima etmesi, NATO cephesinde tepki ile karşılandı. Çin ile rekabet nedeniyle ABD’nin dış politikada rotasını Asya-Pasifik’e çevirmesi, krizde ibrenin Rusya’ya dönmesiyle sonuçlanabilir.