Üç ihtimalli bir bilmece: Papa 1'inci Jean Paul neden öldü?

Vatikan'ın 29 Eylül 1978 tarihinde yayımladığı kısa bülteni okuyan herkes şoke olmuştu. Metinde Papa 1'inci Jean Paul'ün hayatını kaybettiği belirtiliyordu. Kişisel sekreteri olarak görev yapan bir rahip tarafından yatağında ölmüş halde bulunan Papa'nın ölüm nedeni de kalp krizi olarak açıklandı.

Ama iş bu kadarla kalmadı.

Birkaç gün içinde Papa'nın doğal yollarla ölmediğine dair söylentiler aldı yürüdü. Vatikan'ın yürütme organı olan Romana Curia'daki kardinaller üzerindeki "Bir açıklama yapın" baskıları arttı.

Bir İtalyan haber ajansının, Papa'yı yatağında bulan kişinin gerçekte Vatikan'ın açıkladığı kişi olmadığını ortaya çıkarması da merakı artırdı: 65 yaşındaki Papa'nın görevine başladıktan sadece 33 gün sonra hayata gözlerini yummasının açıklaması ne olabilirdi?

Ölümünün üzerinden 43 yıl geçen Papa 1'inci Jean Paul, bugün azizlik yolunda. Vatikan geçtiğimiz günlerde, Buenos Aires'te yaşayan ölümcül hasta bir kızın 2011'de aniden iyileşmesinin Jean Paul'ün müdahalesiyle olduğunu, bu nedenle merhum Papa'nın kutsanacağını duyurdu.

Ancak Jean Paul denince akıllara halen bu "mucizeden" çok şüpheli ölümü geliyor.

Aradan geçen yıllar boyunca bu konu üzerinde birkaç araştırma yapıldı. Araştırmacıların her biri farklı bir yaklaşımlar benimsedi. Bazıları olgulardan ziyade dedikodulara odaklanmayı seçti. Sonuçta Papa'nın mirası sırlar ve komplo teorileri kadar gerçeği ortaya çıkarma girişimleriyle de anılır oldu.

Dediğimiz gibi rivayetler muhtelif ancak tüm açıklamaların ortak noktası şu: Jean Paul kendisinden önceki ve sonraki papalara pek benzemiyordu. İtalya'nın dağlık taşrasında fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmişti. Hedefleri bir köy papazı olmaktan öteye geçmemişti. Papalık Meclisi'ndeki seçim süreci oldukça kısa (26 saat) sürmüştü ve halkın üzerinde iyi bir intiba bırakmıştı. Papalık makamı denince akla gelen şaşaadan uzak bir konuşma yapmış, oldukça basit bir dil kullanmıştı.

Papa olarak ilk gününde yaptığı açıklamada, "Asla böyle bir şeyi hayal edemezdim..." diyordu.

Ama sadece bir ay sonra papalık görevi sona erdi. 1600'lerin başından bu yana en kısa Papalık dönemine imza atan Jean Paul'ün ölümü Katolik dünyasını da bir bilinmezliğe sürükledi.

BİR ROMAN YAZARININ KOMPLO TEORİSİ

Neden Vatikan, Papa'nın na'şını bulan kişiyi yanlış açıklamıştı? Neden otopsi bile yapılmadan Jean Paul'ün bedeni mumyalanmıştı? Bu sorular yıllarca gündemden düşmedi. Ve bu tartışmaların üzerine, İngiliz polisiye yazarı David Yallop'ın kaleme aldığı bir kitap geldi.

Yallop, 1984'te yayımlanan "In God's Name" (Tanrı Adına) isimli kitabında, Katolik Kilisesi'nin bir cinayeti örtbas etmekte olduğunu öne sürdü. Onun teorisine göre Papa zehirlenmişti. Çünkü Vatikan derin devleti en üst seviyelerdeki yolsuzlukları açığa çıkarma niyetindeki Papa'yı vakit kaybetmeden susturmuştu.

Kitapta kanıt ya da kaynak namına pek bir şey yoktu. Ancak böyle skandallar da Vatikan'a çok uzak değildi. Hatta o günlerde bir mason locası ile bir İtalyan bankerin de içinde bulunduğu gerçek bir bankacılık skandalıyla gündemdeydi Papalık. Yallop'ın teorisi bu skandalın da rüzgarıyla güç kazandı.

Yazarın dediğine göre, Papa'nın ölümü bu skandalın bir unsuruydu. Çünkü Jean Paul, perde arkasında şimdiden yolsuzlukla mücadele için adımlar atmaya başlamış, bu da Romana Curia'daki kardinallerin telaşa kapılmasına neden olmuştu. Yallop'ın kitabında Papa'nın ani ölümünden fayda sağlayacak altı kişinin de adı geçiyordu. Bunlardan bir tanesi de Vatikan Bankası'nın tepesindeki ABD'li Kardinal Paul Marcinkus'tı.

Kitapta Yallop, Papa'nın cansız bedeninin bulunduğu gün sabahın erken saatlerinde, afallamış haldeki Marcinkus'ın Vatikan'da görüldüğünü anlatıyor ve "Cinayeti işlemek için hem sebebi hem de fırsatı vardı" diyordu.

Papalık bu iddiaları "absürt" olarak nitelendirdi ama Yallop'ın açıklaması dünyada en az Vatikan'ın açıklaması kadar rağbet gördü. "In God's Name" toplam 6 milyon kopya sattı.

ÖLMEK İSTEYEN BİR PAPANIN ANLATTIKLARI

Katolik Kilisesi tarihine bakarsak, böylesi tartışmaların açığa kavuşturulmasının pek yaygın bir uygulama olmadığını görmemiz mümkün. Hatta bazı şeylerin biraz gizli kalması tercih ediliyor bile diyebiliriz.

Dolayısıyla Yallop'ın kitabının yarattığı gürültünün ardından Vatikan'ın attığı adım oldukça şaşırtıcı oldu.

Vatikan İletişim Ofisi'nde görevli Başpiskopos John Foley, 1987 yılında yine bir İngiliz olan gazeteci-yazar John Cornwell ile temas kurdu ve yalan yanlış bilgileri aydınlatacak kişi olmasını teklif etti.

Kendisi de dini eğitim almış bir Katolik olan Cornwell, Roma'ya giderek hikâyenin kilit oyuncularıyla görüşmeler gerçekleştirdi. Papa 2'nci Jean Paul'ün özel bir ayinine davet edilen ve böylece araştırması fiilen Papa tarafından da onaylanmış olan Cornwell, tarafların hikayelerini topladıkça ortaya şu çıktı: Yallop'ın teorisinde çok ciddi kusurlar vardı.

Vatikan'ın na'şı bulan kişinin kimliğini gizlemesinin sebebi aslında kurallara uyulmamasından doğan utançtı. Zira Papa'yı yatağında ölü bulan kişi konutta çalışan bir rahibeydi. Yani Papa'nın yatak odasına bir kadın girmişti.

Dahası Papa'nın gizli bir planı ya da Kilise'nin mali işlerini soruşturma gibi bir isteği de yoktu. Marcinkus'ın cinayetle bağlantısı olduğuna dair teori de kolayca yalanlanabilirdi. Çünkü Kardinal erken kalkan bir insandı ve sabah 6.30'da Vatikan'da olması çok sıradan bir durumdu.

Bu bağlamda bakıldığında Cornwell, tam olarak Vatikan'ın hayal ettiği şeyi yapmış ve karanlık noktalara ışık tutmuştu. Ancak Cornwell'in Papalık sözcüsü gibi çalıştığı da söylenemezdi. Onun yerine uzun mülakatlar sonucu elde ettiği dedikodularla bezenmiş yeni bir teori ortaya attı.

Cornwell'in anlatısına göre, Jean Paul'ün papalığı yokuş aşağı ilerleyen vitesi patlak bir kamyon gibiydi ve Vatikan'daki birçok kişi de yaklaşan felaketin farkındaydı. Romana Curia üyeleri yeni Papa'yı olgunluktan uzak, çocuksu ve "Reader's Digest kafalı" olarak nitelendiriyordu. Üstelik Jean Paul'de konumunun getirdiği yükünün altında eziliyordu.

Cornwell'in Papa'nın sekreterleriyle yaptığı çok sayıda mülakatta öğrendiği üzere, Jean Paul sürekli "Neden beni seçtiler?" diye düşünüyor, bu görevde olmasının çok büyük bir hata olduğuna inanıyordu.

Bugün 81 yaşında olan ve Londra'da yaşayan Cornwell, Washington Post'a yaptığı açıklamada, "Çok başarılı bir Papa olmayacaktı" ifadelerini kullandı.

Cornwell'in kitabında Jean Paul'ün sekreterlerinden John Magee'nin aktardığı bir anekdot da yer alıyordu. Anlatılana göre, Papa bir gün teras bahçelerinden birinde yürürken elindeki çeşitli belgelerle dolu bir dosyayı aşağı düşürdü. Sayfalar dağılıp çeşitli binaların çatılarına düştü.

Papa bir anda çaresizliğe kapılıp "Aman Tanrım, aman Tanrım" diye hayıflanmaya başladı. Bunun üzerine Magee, Papa'ya gidip yatmasını önerdi. Nihayetinde Vatikan itfaiyesinin yardımıyla tüm sayfalar çatılardan toplandı ve sorun çözüldü. Ama bu esnada fetüs pozisyonunda Papa yatağında yatıyor ve en küçük bir olumsuzluğa bile dayanma gücü olmadığını dosta düşmana gösteriyordu.

Cornwell'in Jean Paul'ün ölümünün doğal yollardan olduğuna dair en ufak bir şüphesi bile yoktu. Ona göre Papa ya kalp krizinden ya da emboliden ölmüştü. Zaten geçmişte de dolaşım problemleri söz konusuydu. Ayak bilekleri sık sık şişiyordu. Ölümünden önceki gün de göğüs ağrıları olduğundan şikâyet etmişti.

Ancak Cornwell'in kitabının en tartışmalı noktası, Jean Paul'ün ölümüyle zihinsel sağlığının yerinde olmaması arasında kurduğu bağlantıydı. Kitapta Papa'nın yeğenlerinden biri olan Lina Petri'nin sözlerine de yer veriliyordu. Petri, stres altındaki Papa'nın kan sulandırıcı ilacını almayı ihmal etmiş olabileceğini söylüyordu. (Petri, Washington Post'a yaptığı açıklamada, amcasının ilacını alıp almadığını bilmesinin mümkün olmadığını söyledi.)

Kitabın özellikle vurgu yaptığı bir diğer detay da şuydu: Papa göğüs ağrısı olmasına rağmen personelinin doktor çağırma önerisini reddetmişti.

Sözün kısası, hikâyenin bu versiyonunda Papa bir komploya kurban gitmiyor, bilakis kendi trajik sonunu kendi hazırlıyordu. Cornwell, "Bütün kalbiyle dilediği sonun gelişini garantilemek için Papa'nın doktor çağırmayı reddetmesi ile diğerlerinin pervasızlığı yeterli oldu" ifadelerini kullanıyordu.

AZİZ İLAN EDİLMEYE UYGUN MU DEĞİL Mİ?

Yukarıda da dediğimiz gibi, Vatikan geçtiğimiz günlerde Papa 1'inci Jean Paul'ün 2011'de ortaya koyduğu bir mucize sonucu aziz ilan edileceğini açıkladı.

Katolik Kilisesi kurallarına göre bir kişinin aziz ilan edilebilmesi için bir dolu denetimden geçmesi gerekiyor. Bu denetimi yapan kişilere de postülatör adı veriliyor.

Postülatörlük oldukça zor bir iş çünkü çok hassas dengeler kurmayı gerektiriyor. Postülatör hem aziz ilan edilmesi gereken kişinin bu mertebeye layık olduğunu kanıtlamak için elinden geleni yapıyor, hem de aksi yönde kullanılabilecek argümanları önceden tespit edebilmek için kişi hakkında kapsamlı bir biyografi hazırlıyor. Ortaya aziz adayının yaşamının ve ölümünün her anını içeren, ciltler dolusu bir metin çıkıyor.

Vatikan'ın Jean Paul'e dair değerlendirmeyi hazırlaması için görevlendirdiği kişi Stefania Falasca. 58 yaşındaki Falasca, biyografinin yazım aşamasında daha önce hiç görülmemiş belgeleri incelemiş, Papa hakkındaki doktor raporlarını ve geçmişe dönük sağlık belgelerini değerlendirmiş.

Washington Post'a yaptığı açıklamada amacının Jean Paul'ün hayatının gerçeklerini korumak olduğunu belirten Falasca, kendisinden öncekilerin anlattığı hikayeleri ise hafif bir küçümsemeyle "kara edebiyat" ve "tabloid çöpü" olarak nitelendirdi ve ekledi: "Bu 20'nci yüzyılın en uzun ömürlü sahte haberi."

Bu görüşü Vatikan da benimsiyor. Hatta Papalık'ın resmi haber ajansı, Falasca'nın 2017'de özetlenerek İtalyanca bir kitap haline getirilen çalışmasının konuyu "tartışmaya yer bırakmayacak şekilde" kapattığını bildirdi.

Falasca'nın çalışmasında Papa'nın ölümü öngörülememiş ve önlenemez bir trajedi olarak anlatılıyor. İncelediği belgeler arasında yer alan doktor raporlarında, Jean Paul papa olduktan sonraki bir ay içinde yapılan rutin checkup'larda herhangi bir ciddi sağlık sorununa rastlanmadığı belirtiliyor.

Bir kalp krizi ihtimaline dair işaretler ise Papa'nın geçmişine bakıldığında görülebiliyor: Ailesinde birçok kişi ani ölümlerle hayata veda etmiş. Kendisi de ölmeden üç yıl kadar önce gözündeki bir kan pıhtısı nedeniyle hastanede tedavi edilmiş.

Oggi il lavoro sulle fonti e la ricerca storica hanno rimosso la fumettistica sulla morte di #PapaLuciani durata oltre quarant’anni e ancora alimentata dai fuochi fatui degli irriducibili dell’indocumentabile che hanno finito per inghiottirne la vita e la consistenza magisteriale pic.twitter.com/rAfYJtZTcz

— Stefania Falasca (@falasca_s) October 18, 2021

Papalık bünyesinde çalışan bir doktor, Jean Paul'ün en olası ölüm sebebinin kalp krizi olduğunu belirtmiş. Geçmişte Papa'yı tedavi etmiş olan bir başka doktor ise meselenin daha önce gözündeki problem sayesinde ortaya çıkan dolaşım problemleri olduğuna hiçbir şüphesi olmadığını ifade etmiş.

Aynı zamanda kiliseyle bağlantılı İtalyanca yayımlanan bir gazete olan Avvenire'de köşe yazarı olan Falasca, bu farklı görüşlere çalışmasında yer veriyor ancak hangisinin daha olası olduğuna dair herhangi bir yorumda bulunmuyor.

Ancak Falasca kitapta yukarıda verdiğimiz açıklamaları hedef almaktan da geri durmuyor. Cornwell'in ana kaynağı olan sekreterleri eleştiren Falasca, bazı çelişkili açıklamaların altını çiziyor, bu kaynakların güvenilmez olduğunu ya da kendi itibarlarını korumak için böyle konuştuklarını öne sürüyor.

Falasca ayrıca Jean Paul'ün daha önce Venedik'teki din adamlarının başı olduğu dönemde bu göreve uygun olup olmadığına dair küçük bir kitlenin şüpheleri bulunduğunu belirtiyor. Ancak Papalık konumunda geçirdiği bir aylık sürede çok yetkin olduğunu söyleyen kardinallerin ve bir rahibenin görüşlerine de yer veriyor. Söylenenlere göre Papa, öldüğü ana kadar üzerine düşen görevleri kararlılıkla yapıyor, diyaloğu ve barışı destekliyordu.

Falasca'ya göre ömrü vefa etseydi, 1'inci Jean Paul tarihe geçen bir Papa olabilirdi, "ama ölümü hayatı boyunca yaptığı her şeyin önüne geçer hale geldi".

BU TEORİLERİN HANGİSİNE İNANACAĞIZ?

1'inci Jean Paul'ün papalığı zamanında Vatikan'da görevli olan birçok kişi şu an hayatta değil. Bir kısmı da ya çok yaşlı ya da böyle bir meselede konuşma konusunda fazlasıyla ürkekler. Durum böyle olunca da olayın bazı kritik boyutları yoruma açık hale geliyor.

Örneğin Jean Paul'ün ölüm konusundaki tavrını ele alalım. Cornwell, Papa'nın moralsiz halini çok doğru bir biçimde yansıttığını savunuyor. Papa'nın sekreterleriyle yaptığı uzun konuşmaları da aktaran Cornwell, kaynaklarının ikisinin de Papa'nın ölmeye hazır olduğunu söylediğini belirtiyor.

Hatta bu sekreterlerden biri olan Diego Lorenzi'nin, "Bu dünyada kalmak istemiyordu" sözlerini aktarıyor.

Ancak Papa'nın memleketi Canale d'Agordo'da bazı kişiler Jean Paul'ün bu bakış açısını daha farklı yorumluyor. Onlara göre Papa ölümden bahsederken aslında yıllardır yapmakta olduğu bir şeyi yapıyor ve ölümlülüğüyle barışmaya çalışıyordu.

Çünkü Jean Paul erkeklerin 60 yaşlarını bile göremedikleri yoksul bir bölgede yetişmişti. Bebek ölümleri oldukça yaygındı. Ölen bebekler arasında onun kardeşi de vardı. Dahası hepsi Albino ismini taşıyan üç ağabeyi de erken yaşta ölmüştü.

İleride papa olacak çocuk da göbek kordonu boynuna dolanmış halde doğmuştu. O nedenle ilk günler hayatta kalması zor görünüyordu. Ama o yaşadı, üstelik Papa olana kadar ölmüş ağabeylerinin ismini taşıdı ve Albino Luciani olarak anıldı.

Papa olduktan sonra katıldığı etkinliklerden birinde annesinin kendisine bir kez, "Seni doktor doktor gezdiriyordum, bütün gece uyumadan başında bekliyordum" dediğini anlatmıştı.

Günümüze gelirsek... Papa'nın ölümüyle ilgili merakın artık eskisi kadar kuvvetli olmadığını söyleyebiliriz. Zaten daha Falasca'nın kitabının yayımlandığı dönemde, konu gündemden düşmüştü. Cornwell ise kitabının kamuoyunun algısını değiştiremediğini belirterek, "Kabul edelim ki Papa'nın öldürüldüğünü söylediğinizde çok daha iyi bir hikâye anlatmış oluyorsunuz" ifadelerini kullandı.

Canale d'Agordo'daki Jean Paul'e adanmış küçük müzenin ziyaretçileri ise Papa'nın birilerinin kötü emellerine kurban gittiğini düşünüyor. Zira geçen 40 küsur yılda öldürülen papa söylemi popüler kültüre girdi, hatta "The Godfather" filmlerinin üçüncü bölümüne bile konu oldu.

Müzenin direktörü Loris Serafini, "Bu sarsılmaz bir mit. İnsanlar Papa'nın kötü insanları karşısına almış tertemiz bir adam olduğunu söylüyor" diye konuştu.

Müzenin çok küçük bir kısmı Papa'nın ölümüne ayrılmış durumda. Duvardaki yazıda yaşanmış olması muhtemel olanlar birkaç cümleyle özetleniyor: Jean Paul'ün bedeni bir rahibe tarafından bulundu. Ölüm nedeninin kalp krizinden ziyade akciğerinde pıhtı  emboli olması daha olasıydı.

Ancak müzenin kütüphane kısmında yukarıda anlattığımız tüm senaryolara dair kitaplar tek bir rafta yan yana duruyor.

Serafini ise Papa'nın aziz ilan edilmesiyle kamuoyunun ilgisini yeniden tazeleneceğini belirterek, "Bu iş daha bitmedi" dedi.

The Washington Post'ta yayımlanan "John Paul I was pope for just 33 days. The story of his death is still evolving." başlıklı haberden derlenmiştir.