Suriye’de yeni dönem: Esad devrildi, muhalifler Şam’da... Esad Rusya’ya kaçtı

Suriyeli muhalif güçlerin 27 Kasım’da başlattığı sürpriz saldırı harekâtı 12 gün içinde başkent Şam’a ulaştı. Önceki gün başkenti birçok cepheden kuşatan Hayat Tahrir Şam (HTŞ) ve Suriye Milli Ordusu’nun (SMO) yanı sıra çeşitli rejim karşıtı grupların oluşturduğu muhalif güçlerin, Şam’ın güney banliyölerine girmesinin ardından rejim güçleri pek çok noktadan çekilmeye başladı. Önceki akşam saatlerinde başkentin birçok mahallesinde rejime karşı ayaklanan halk sokağa dökülürken, rejim güçleri de Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve uluslararası havalimanından çekildi. Dün öğle saatlerinde muhaliflerin kuşattığı bir diğer önemli kent olan Humus’un merkezinde de kontrol muhaliflere geçti.

‘YENİ BİR DÖNEM BAŞLIYOR’

Gecenin ilerleyen saatlerinde rejim lideri Beşar Esad’ın Şam’dan kaçtığı haberlerinin çıktığı sıralarda muhalif güçler kent merkezine girdi. Sabah erken saatlerde rejim Başbakanı Muhammed Gazi El-Celali, hükümetin muhaliflere devredilmesi konusunda anlaşmak için hazır olduğu mesajını paylaşırken, muhalifler de kısa süre sonra devlet televizyonundan Şam’ı kurtardıkları ve Esad rejimini devirdikleri açıklamasını yaptı. Muhaliflerin yaptığı açıklamada “50 yılı aşkın süredir Esad rejimi altındaki zulüm ve 13 yıldır devam eden suçlar, tiranlık ve zorunlu göçün ardından bugün bu karanlık sürecin bittiğini ve Suriye için yeni bir dönemin başladığını duyuruyoruz” ifadeleri kullanıldı.

SARAYINI YAĞMALADILAR

Muhalifler başkentte kontrolü ele geçirmelerinin ardından rejimin siyasi tutukluları tuttuğu ve işkencelerle gündeme gelen Sednaya hapishanesindeki mahkûmları da serbest bıraktıklarını açıkladı. Rejimin yıkılmasının ardından on binlerce kişi sokaklara dökülüp kutlamalar yaptı. Suriye kentlerinin yanı sıra Türkiye ve Ürdün başta olmak üzere dünya genelinde milyonlarca Suriyeli sığınmacının dağıldığı ülkelerde sevinç gösterileri yaşandı.

SOKAĞA ÇIKMA YASAĞI

Başkent Şam’da da insanlar sokaklara dökülürken, muhalif güçler, dün öğleden sonra saat 16.00’dan bu sabah saat 05.00’e kadar geçerli olmak üzere sokağa çıkma yasağı ilan etti. Yasağın asayişi sağlamak için yürürlüğe konduğu düşünülüyor. Dün sabah saatlerinden itibaren sokaklara dökülen insanlar bir yandan sevinç gösterileri düzenlerken diğer yandan Esad’ın Cumhurbaşkanlığı Sarayı ve İran’ın Şam Büyükelçiliği binaları muhalif güçler ve halk tarafından basılarak yağmalandı. Esad’ın konutuna giren halk buradaki eline geçirdiği her eşyayı yağmaladı. Tavandaki avizelerin bile söküldüğü görüntüler dikkat çekti.

ESAD RUSYA’YA SIĞINDI

Dün sabah saatlerinde Esad’ın ve üst düzey kurmaylarının akıbetiyle ilgili farklı senaryolar ortaya atıldı. Savunma Bakanı Ali Mahmud Abbas, Suriye İçişleri Bakanı Muhammed Rahmun, Dışişleri Bakanı Bessam Sabbağ ile iktidardaki BAAS partisinden üst düzey yöneticilerle birlikte Şam’ı terk eden rejim liderinin önce Moskova’ya gittiği öne sürüldü. Daha sonra Şam’dan ayrılan ve Humus üzerinde radardan kaybolan Suriye Hava Yolları’na ait 9218 uçuş numaralı İlyushin76 uçağında olduğu iddia edilen Esad’ın ölmüş olabileceği iddia edildi. Uçağın düşürüldüğü öne sürüldü. Ancak dün akşam saatlerinde Rus resmi haber ajansı TASS, Esad’ın Rusya’da olduğunu, insani gerekçelerle ailesi ve kendisine sığınma hakkı tanındığını yazdı.

“ANLAŞARAK GİTTİ”

Bu arada dün öğleden sonra Rus Dışişleri’nden yapılan açıklamada, “Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad, Suriye topraklarında faaliyet yürüten silahlı gruplarla önceki gün doğrudan temas kurarak görüştükten sonra görevinden ayrılmayı ve ülkeyi terk etme kararını aldı. Suriye’den ayrılmadan önce ülke yönetimin kan dökülmeden devredilmesi talimatını verdi” ifadeleri kullanıldı.

SURİYE BAŞBAKANI CELALİ HTŞ İLE İŞBİRLİĞİ YAPIYOR

- Suriye’de silahlı muhalif güçlerin başkent Şam’da kontrolü sağlamasının ardından ülkeden ayrılmayan Başbakan Muhammed Gazi El-Celali, sabahın ilk saatlerinde yayınladığı mesajda halkın seçeceği herhangi bir yönetimle iş birliğine hazır olduğunu söyledi. Celali, paylaştığı video mesajda “Evimdeyim, hükümeti devretme konusunda destek vereceğim. Devlet kurumlarının korunması çağrısında bulunuyorum” ifadesini kullandı. Daha sonra Celali’nin silahlı muhaliflerin refakatiyle iktidarı devretmek üzere evinden ayrıldığı görüldü.

Muhammed Gazi El-Celali

COLANİ’DEN MESAJ

HTŞ Lideri Ebu Muhammed Colani de iktidar devrilene kadar devlet kurumlarının mevcut Suriye Başbakanı Muhammed Celali’nin gözetiminde kalacağını söyledi. Colani, Celali’nin de görevde kalmaya ve tüm hükümet işlerini düzenlemeye devam ettiğini açıkladı. Suriye Muhalefet Koalisyonu da iktidarın tam yürütme yetkisine sahip bir geçici yönetim organına devredilmesini sağlamak için çalışmalarını sürdüreceğini duyurdu. Koalisyon, Suriye hükümetini devirme mücadelesi aşamasından, Suriye’yi ortak bir şekilde inşa etme mücadelesi aşamasına geçtiğini belirtti.

PKK/YPG’DEN HTŞ’YE MESAJ

Terör örgütü PKK’nın Suriye uzantısı PYD/YPG’nin lideri ‘Mazlum Abdi’ kod adıyla bilinen Ferhat Abdi Şahin, Şam rejiminin yıkılışına ilişkin, “Otoriter rejimin çöküşüne tanık olduğumuz Suriye’de tarihi anları yaşıyoruz” açıklamasını yaptı. Terörist Şahin, söz konusu değişikliğin, tüm Suriyelilerin haklarını garanti altına alan, demokrasi ve adalete dayalı yeni bir Suriye’nin inşası için bir fırsat olduğunu belirtti. Önceki gün PYD’nin eşbaşkanı Salih Müslim, Suudi El Arabiya’ya konuşmuş ve “HTŞ ile diyaloğa hazırız” demişti.

İSRAİL SURİYE’DE İŞGALİNİ GENİŞLETTİ

- İsrail ordusu, Suriye’de Esad rejiminin devrilmesiyle işgal altında tuttuğu Golan Tepeleri ve Suriye toprakları arasındaki tampon bölgeye yeni kuvvetler konuşlandırdı. Ordunun hareketinin ardından İsrail-Suriye sınırına giden İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Esad rejiminin düşmesinin İsrail’in İran ve Hizbullah’a vurduğu darbelerin ‘zincirleme reaksiyonu’ olduğunu söyledi. İsrailli lider ayrıca Suriye ile İsrail arasındaki tampon bölgeyi ele geçirdiklerini ve bu bölgeye dair 50 yıllık anlaşmanın Esad rejiminin devrilmesiyle birlikte geçersiz olduğunu savundu. Öte yandan İsrail Genelkurmay Başkanı Herzi Halevi yaptığı açıklamada, “Bu geceden itibaren ana savaş cephesi Suriye’ye taşınacak. Suriye cephesinde savaşmaya başlayacağız ve kimsenin sınırlarımıza ulaşmasına izin vermeyeceğiz” dedi.

BAYRAK DA DEĞİŞTİ

Esad rejiminin düşmesiyle birlikte Suriye bayrağı da değişti. Esad yönetimi, 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti döneminden miras kalan kırmızı-beyaz-siyah üç renkli bayrağı kullanırken, muhalifler ise bağımsızlık dönemine ait yeşil-beyaz-siyah üç renkli ve üç yıldızlı bayrağı tercih ediyordu. Suriye Arap Cumhuriyeti’nin ilk bayrağı olan bayrak, artık Suriye’nin yeni bayrağı olarak kabul ediliyor. Şam’ın yurtdışındaki birçok büyükelçiliğinde de yeni bayrak kullanılmaya başlandı. Bayrağın yeşil kısmı Râşidîn Halifeliği’ni, beyaz Emevileri ve siyah da Abbasileri sembolize ediyor. Yıldızlar ise ülkedeki ülkedeki üç ayrı bölgeyi temsil ediyor. Birinci yıldız Halep, Şam ve Deyrizoyr’u ikinci yıldız Cebel Dürzi’yi, üçüncü yıldız da Lazkiye bölgesini simgeliyor.

61 YILLIK BAAS ZULMÜ SONA ERDİ

- Muhaliflerin Şam’da kontrolü sağlamasıyla Baas Partisi’nin 61 yıllık kanlı iktidarı son buldu. Baas Partisi 1947’de Suriyeli öğretmen olan ve radikal Arap milliyetçiliğiyle taraftar toplayan Mişel Aflak tarafından kuruldu.

- Hafız Esad’ın da yer aldığı Baas destekçisi bir grup 1963’te iktidarı ele geçirdi. Mişel Eflak gibi sivil Baasçılar ile Esad gibi genç subaylar arasında çıkan görüş ayrılığı pan-Arap hareketinde bölünmeye yol açtı.

ÜLKEYİ ELE GEÇİRDİ

- Hafız Esad ise 1970’de kendi darbesini yaptı. 1973’de Suriye anayasası değiştirilerek Baas Partisi’ne “devletin ve toplumun lideri” olarak benzersiz bir statü verildi ve Baas kamu hayatının tüm alanlarına müdahil oldu.

- Muhalefetin bastırıldığı bir dönemde Sünni İslami gruplar ortaya çıkarken Baaslı siyasetçilere yönelik saldırı sonrasında rejimin Hama’ya kanlı baskını geldi. 1982’de rejimin Hama baskınında 10 bin ile 25 bin kişi katledildi.

RUSYA DESTEK VERDİ

- Babası Hafız Esad’ın ölümü üzerine 2000’de iktidara gelen Beşar Esad’ın reform vaatleri de boş çıktı. 2012’de yapılan anayasa değişikliği de bir uzlaşma ortamı yaratmazken, rejimin muhalifleri kanlı bir şekilde bastırmaya kalkması iç savaşı harladı.

- Esad savaşı kaybetmek üzereyken 2016’da Rusya’nın askeri müdahale yardımıyla muhalifleri Humus’tan çıkaran rejim, muhalifleri İdlib’e sıkıştırdı.

- Bu dönemde ülke haritası rejim, muhalifler ve terör örgütü PKK/YPG bölgeleri diye ayrılırken, muhaliflerin 27 Kasım’da başlattığı harekât Esad’ın ipini çekti.

‘EY DOKTOR BURAYA KADAR’

- Suriye’de halk hareketi 15 Mart 2011’de ülkenin güneyinde Deraa’da bir grup öğrencinin okul duvarına ‘Ey doktor sıra sende’ yazmasıyla başladı. Arap baharında liderlerin devrildiği günlerdi. Aslında göz doktoru olan ve babasının halefi görülen kardeşi Basil’in trafik kazasında ölmesi üzerine iktidara gelmek zorunda kalan Beşar Esad’a yönelikti bu sözler. O zamandan bu yana geçen 13 yılda ulusal uzlaşı adına pek bir adım atmayan Beşar Esad, İran ve Rusya gibi hamilerinden destek gelmeyince çareyi ülkeyi terketmekte buldu.

DÜNYA NASIL TEPKİ VERDİ 

- Beşar Esad rejiminin devrilmesiyle 13 yılı aşkın süredir devam eden iç savaşın ardından Suriye yeni bir döneme girerken, dünyadan da Suriye’deki tarihi gelişmelere ilişkin açıklamalar geldi.

BIDEN: NİHAYET ESAT REJİMİ ÇÖKTÜ

ABD Başkanı Joe Biden: ”Nihayet Esad rejimi çöktü. Moskova’da olduğu raporları geliyor. Rejimin çöküşü temel bir adalet eksikliğinin sonucudur. Uzun süredir acı çeken Suriye halkı için daha iyi bir gelecek inşa etmek adına tarihi bir fırsat. Esad’ın hesap vermesi gerekiyor.”

TRUMP: RUSYA KORUYAMADI

AB’nin Seçilmiş Başkanı Donald Trump: “Esad gitti. Ülkesini terk etti. Onun koruyucusu (Vladimir) Putin liderliğindeki Rusya artık onu korumakla ilgilenmiyor... Rusya ve İran şu anda zayıflamış durumdalar; biri Ukrayna ve kötü ekonomi yüzünden, diğeri ise İsrail ve savaştaki başarısı yüzünden.”

AB: OLUMLU BİR GELİŞME

AB Dış İlişkiler Temsilcisi Kaja Kallas: “Esad diktatörlüğünün sona erişi uzun süredir beklenen olumlu bir gelişme. Bizim önceliğimiz bölgede güvenliği temin etmek. Suriye ve bölgedeki tüm yapıcı ortaklarla çalışacağım.”

MACRON: SURİYE’YE SAYGILAR

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron: “Barbar devlet sonunda çöktü. Suriye halkına, onların cesaretlerine ve sabırlarına saygılarımı sunuyorum.”

TAHRAN: DİYALOG ŞART

İran Dışişleri Bakanlığı: “Askeri çatışmaların bir an önce sona erdirilmesi, terörün önlenmesi ve tüm Suriye halkını temsil eden kapsamlı bir hükümetin oluşturulması için Suriye toplumunun tüm kesimlerinin katılımıyla ulusal diyalogun başlatılması gerekiyor.”

BM: HTŞ Terör LİSTESİNDEN ÇIKARILABİLİR

BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen: “Belirli koşulların sağlanmasıyla HTŞ terör listesinden çıkarılabilir.”

ABD: TÜRKİYE İLE ANGAJMAN İÇİNDEYDİK

Üst düzey bir ABD yetkilisi, isminin gizli kalması koşuluyla gazetecilere açıklamalarda bulundu. ABD’li yetkili; ABD’nin, Suriye’deki gelişmelere ilişkin Türkiye’yle tam angajman içinde hareket ettiğini, bunların yapıcı etkileri olduğunu ifade etti. Suriye’deki gelişmeler ışığında halihazırda temel odak noktasının “yeni bir Suriye” ve Esad rejiminden uzaklaşma olduğunu dile getiren yetkili, herkesin daha iyi bir Suriye için yoğun çaba sarf etmesi gerektiğine işaret etti. Yetkili, Türkiye ve ABD’nin bu süreçte tam angajman içinde hareket ettiğini kaydetti. Bu çerçevede ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin, CIA Direktörü Bill Burns ve ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın Türk mevkidaşlarıyla görüşmeler yaptığını bildiren yetkili, bu görüşmelerin yapıcı etkileri olduğunu söyledi.