Stres hastalıklara yardım ve yataklık yapıyor

STRES öldürmüyor ama AİDS gibi çok ciddi bir tehlike. Neden mi? Çünkü tıpkı AİDS gibi bağışıklık sistemini zayıflatıp insanları her türlü hastalık karşısında savunmasız bırakan stres, AİDS'ten çok daha yaygın. Ve birçok hastalığın da etkisini arttıran bir illet.

Ayrıca stresten korunmak için cinsel ilişkide, kan alıp verirken dikkat etmek yeterli değil; çok ciddi bir nefis terbiyesi gerekiyor.

Uzmanlar ‘stresinizle yaşamayı öğrenmelisiniz’ derken, özel terapiler, grup çalışmaları, metodlar geliştirmeye devam ediyorlar. Özellikle büyük şehirlerin gergin havasında yaşayan insanların streslerini kontrol etmeleri gerektiği vurgulanıyor. İş yerimde huzursuzum. Evde karımla da aram iyi değil. Çok sigara içki içiyorum. Geceleri uyuyamıyorum... Stres yani!

Olur olmaz her duruma ‘stres’ deyip işin içinden çıkıyoruz.

Uzmanlara göre ‘stres tek başına bir hastalığa sebep olmuyor ama hastalıkları hızlandırıyor ve arttırıyor’ diyorlar. Mesela HIV virüsü taşıyan insanlar eğer aileleri ve çevreleri tarafından itilirserse, strese girip diğer HİV taşıyıcılarından 2 veya 3 kere daha hızlı AİDS'e yakalanıyorlar.

Aynı şekilde, ünlü Jama dergisi (Journal of the American Medical Association) ilk kez stresle enfeksiyon hastalıkları arasındaki doğrudan ilişkiyi ortaya koydu. Stres, insanın bağışıklık sistemini dumura uğratarak bulaşıcı hastalıklara karşı savunmasız hale getiriyor.

Bu arada migren gibi, astım gibi, aşırı kilo veya hipertansiyon gibi ‘stresin doğrudan etkileri’ da cabası.

Stresin ‘modern çağın bir belası’ olduğu kesin ama bireyler üzerindeki etkileri farklı. Bir kere çevre çok önemli. Mesela gürültü, stresin bir numaralı sebebi. Ama ‘iyi kullanılırsa’ etkisi asgariye indirilebiliyor. Mesela İsveç'te havalimanlarının ‘imajı’ düzeltilince çevre halkının şikayeti çok azalmıştı. Gürültüye tahammül eder hale gelmişlerdi.

Bir doktorun dediği gibi ‘stresin iyisi kötüsü yoktur, stresini iyi tanıyıp idare eden veya edemeyen insanlar vardır.’ Ama aynı doktor ekliyor ‘stres arttırıcı bazı durumların olduğu da doğru...’ (bakınız ‘Stres ölçeği’ tablosu)

Stresinizi, strese sebep olan sorunlarınızı, bu sorunları arttırıp eksilten dış şartları ... iyi kullanmayı öğrenmek, başka çare yok.

Stresin 3 evresi

I.ALARM EVRESİ

Bir tehdit karşısında vücut derhal ‘savaşa hazırlık yapmak üzere’harekete geçer.

1.Beyin

Stres acı duygusunu azaltır. Hafıza ve düşünme yetisi güçlenir.

2.Gözler

Daha iyi görmek için göz bebekleri küçülür.

3.Akciğerler

Oksijen tüketimi artar.

4.Karaciğer

Stoktaki glikojen şeklindeki şeker, glükoza dönüşür.

5.Kalp

Kan basıncı artar, kalp atışı hızlanır.

6.Böbreküstü bezları

Adrenalin ve noradrenalin salgısı artar.

7.Dalak

Kaslara oksijen taşımak üzere alyuvarlar organizmaya dağılır.

8.Bağırsaklar

Hazım, enerjiyi kaslar kullansın diye, yavaşlar.

9.Saçlar

Saçlar ve vücut kılları dikilir.

II.DİRENÇ EVRESİ

Alarm evresinden bir iki dakika sonra vücut başka güçleri de devreye sokar.

10.Beyin

Beynin öğrenme ve hafıza bölümü harekete geçer.

11.Bağışıklık

Vücudun bağışıklık sistemi yavaşlar böylece enerji başka alanlarda kullanılır.

12.Karaciğer

Yağ skokları, her an hazır, yakıt haline dönüşür.

13.Böbreküstü bezleri

Korteks, metabolizmayı düzenleyen kortizol salgılar.

III.TÜKENME EVRESİ

Uzun süre kavgaya kazırlanan organizma yorulur ve ağır ağır savunma kalkanlarını indirmeye başlar.

14.Beyin

Kortizol nöronlar için öldürücü bir tehlikeye dönüşür. İnsanda yorgunluğa, sinirliliğe ve depresyona sebep olur.

15.Bağışıklık sistemi

Savunma hücrelerinin yok olması organizmayı zayıflatır ve saldırılara açık hale getirir.

16.Bağırsaklar

Bağırsak cidarı hassaslaşır.

17.Kan dolaşımı

Kan basıncının artışı ve kalp atışının hızlanışı damarların elastikiyetinin azalmasına sebep olur.

Stres ölçeği

İki Amerikalı araştırmacı 5 bin tıp dosyasını inceleyerek ve 400 kişiye sorular yönelterek, insanlarda strese sebep olan 42 olayı belirledi. Sonrada bu olayların ‘ne ölçüde strese sebep olduğu’ ölçülerek bir stres ölçeği oluşturuldu. Uzmanlar bu ölçek konusunda 3 uyarı getiriyor:

1) Bu sadece istatistik bir veridir, tıbbi bir ölçek değildir

2) Ölçek kişilerin özel psikolojik durumlarını dikkate almaz

3) Amerikalılar üzerinde yapılmış bir çalışmadır

Eşin ölümü 100

Boşanma 73

Yaralanma, hastalık 53

Evlilik 50

İşsiz kalma 47

Eşine geri dönme 45

Emeklilik 45

Hamilelik 40

Cinsel sorunlar 39

Çocuğun evden ayrılması 29

İş değişikliği 25

Taşınma 20

Uyku düzeni değişikliği 15

Stres, mekanik terimi

Türkçe'ye de İngilizce'den gelen ‘stress’ Latince ‘stingere’ fiilinden türemiştir. ‘Sıkmak, sıkıştırmak, bağlamak’ anlamına gelir. İngiltere'de stres 18. yüzyıla kadar ‘birşeyden yoksun kalmak, yokluğunu hissetmek, zor bir imtihan vermek’ anlamında kullanılırdı. Bu tarihten sonra mesela bir köprüye veya bir demir putrele binen yük, baskı anlamını aldı. Yakın zamanda da, metalleri deforme eden stres ‘insan ilişkilerindeki baskı, bireylerin duyduğu sıkıntı’ anlamına kullanılmaya başlandı.