Soru ve cevaplarla: Kırım

Güneydeki Kırım bölgesinin ise Ukrayna ve Rusya’ya bağlı kuvvetler arasındaki mücadelenin adresi olacağı korkusu var.

Kırım’da kamu binalarını işgal eden kimliği belirsiz kişiler “Kırım Rusya’dır” yazılı bayraklar çekti. Kiev’e bağlı gruplar ve ayrılıkçılar da sokaklarda karşı karşıya geliyor.

Kırım neden önemli?
Kırım, Rusya yanlılarının çoğunlukta olduğu bir bölge. Rusya’ya duyulan yakınlık ayrılıkçı fikirleri de tetikleyebilir. Karadeniz’e uzanan Kırım yarımadasında 2.3 milyon kişi yaşıyor. Nüfusun çoğu kendisini Rus olarak tanımlıyor ve Rusça konuşuyor.

Bölge, 2010 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ağırlıklı olarak Viktor Yanukoviç’e oy verdi. Bölge halkının çoğu Yanukoviç’in darbe mağduru olduğunu düşünüyor. Kırım parlamentosundaki ayrılıkçılar, bölgenin Ukrayna’dan bağımsız olmasını halk oyuna sunma arayışındaydı. Rus basını, parlamentonun referanduma gitmek istediğini ve referandum tarihinin de 25 Mayıs olarak belirlendiğini yazıyor.

Kırım ‘Ukraynalı’ mı?
Rusya, Kırım’ı ilhak ettiği 1783’ten bu yana son 200 yılın büyük bir bölümü bölgede hâkim güç oldu. Fakat daha sonra Moskova, dönemin Sovyet lideri Nikita Kruşçev tarafından Rusya’dan Ukrayna’ya devredildi. Bölgedeki bazı Ruslar, bu karar tarihi bir hata olarak anıyor.

Bölgedeki diğer önemli azınlık grubu Müslüman Tatarlar da o dönem Ukrayna’da çoğunlukta olduklarını ve Sovyet lider Joseph Stalin tarafından, İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi işgalcileriyle işbirliği yaptıkları iddiasıyla 1944’te göçe zorlandıklarını söylüyor.

2001 yılında yapılan nüfus sayımına göre Ukraynalılar Kırım’da nüfusun yüzde 24’ünü, Ruslar yüzde 58’sini, Tatarlar ise yüzde 12’sini oluşturuyor.

Tatarlar, 1991’de Sovyetler Birliği’nin çökmesinden sonra bölgeye geri dönmeye başladı. Bu da, Tatarlar ve Ruslar arasında arazi haklarıyla ilgili çıkan tartışmalar nedeniyle gerginlik yaratıyor.

Kırım’ın yasal statüsü nedir?
Kırım yasal olarak Ukrayna’nın bir parçası olarak görülüyor. Rusya da 1994’te Ukrayna’nın toprak bütünlüğü için hazırlanan genelgeye ABD, İngiltere ve Fransa ile beraber imza atmış, destek çıkmıştı.

Kırım, Ukrayna içinde kendi parlamentosunu belirleyen özerk bir cumhuriyet. Fakat Kırım Cumhurbaşkanlığı konumu 1995 yılında yürürlükten kaldırılmış, kısa bir süre sonra ise Rusya yanlısı ayrılıkçı bir isim çoğunluğun oyunu alarak Cumhurbaşkanlığı’na getirilmişti. Günümüzde ise Kırım’ın Kiev tarafından atanan bir cumhurbaşkanı temsilcisi ve bir başbakanı var.

Rusya ne yapabilir?
Rusya’nın Kırım kenti Sivastopol’da büyük bir donanma üssü var. Bu üste Karadeniz filosu konuşlanmış durumda. Bazı Ukraynalılar Rusya’nın askeri gücünü harekete geçirmesinden endişe ediyor.

Anlaşma uyarınca Rus askeri personeli, Ukrayna’nın onayı olmadan herhangi bir teçhizatı veya askeri aracı üsten çıkaramaz. Ukrayna Cumhurbaşkanı vekili Oleksandır Turçinov, Rus ordusunun Kırım’daki üslerinden çıkması durumunda bunun ‘askeri müdahale’ olarak değerlendirileceğini söyledi.

Rus heyetlerin yarımadada Rus pasaportu dağıttığı haberleri geliyor. Rusya savunma yasaları, ülke dışındaki ‘Rus vatandaşlarının korunması’ için askeri harekâta onay veriyor. Rusya’nın bölgeyi işgal için bu yasayı bir bahane olarak kullanacağına dair endişeler var.

Daha önce ne olmuştu?
Rusya daha önce benzeri bir gerekçe ile 2008 yılında Gürcistan’ın Güney Osetya bölgesine asker göndermiş, Rus birlikleri bölgede kontrolü tekrar ele geçirmeleri için Gürcü birliklerini yönlendirmişti.

Rusya, Gürcistan’da olduğu gibi AB ve NATO’nun Ukrayna’yla flörtünden rahatsız oluyor. Sonuçta da NATO, Rusya Gürcistan’la çatışmaya girdiğinde Tiflis’in yardımına gitmedi.

Fakat Kırım, Güney Osetya’dan, Ukrayna da Gürcistan’dan daha büyük. Kırım’ın nüfusu, Rusya yanlısı Güney Osetya’ya kıyasla daha bölünmüş halde. Bu da Ukrayna’ya olası bir Rus müdahalesini riski kılıyor.

Kırım Savaşı'nda amaç neydi?
Kırım tarihi boyunca çok savaş sahne oldu, çok kez de el değiştirdi.

Kırım’ın adı en çok 1853-1856 yılları arasında İngiltere, Fransa, Osmanlı İmparatorluğu, Sardinya Krallığı ve Rusya’nın dâhil olduğu Kırım Savaşı’yla anıldı.
İngiltere, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Rusya’yı Balkanlar, Avrupa ve Akdeniz’den uzak tutma amacını gütmüş, savaşı Rusya kaybetmişti.