Soru ve cevaplarıyla "Arjantin nasıl dibe vurdu?"

Arjantin kayda değer ekonomik bir güç müydü?

Kesinlikle.. Arjantin özellikle 1930'lu yıllarda başlayan et ürünleri ve canlı hayvan ihracatında dünyada bir numaraya oturdu. Arjantin'de 30'lu yıllarda kişi başına düşen milli gelir Fransa'yı yakaladı. 1940'lı yıllarda ise Arjantin'de ekonomi kötüye gitmeye başladı. İlk önce uluslararası platformda izolasyona uğradı. Ardından iktidara gelen cunta rejimleri ve iç çatışmalar Arjantin ekonomisini tepetaklak yaptı.

80'li yıllarda ise ekonomik krize giren hükümet bütçe açıklarını kapatmak için sürekli para basma yolunu tercih etti ve hiper-enflasyon dönemi başladı. Enflasyon bir ara aylık yüzde 200'lere tırmandı.

Arjantin bu krizi nasıl atlattı?
Liberal ekonominin en büyük savunucularından "El Turco" lakaplı Carlos Menem 1989 yılında Devlet Başkanı seçildi. Hızlı bir özelleştirme ve liberal ekonomiye geçişin ardından Arjantin ekonomisi büyümeye başladı. Ancak Menem'in ekonomik programı, kamu açıkları nedeniyle aksadı.

Geniş yetkilerle Ekonomi Bakanlığı'na getirilen DomingoCavallo, Arjantin Peso'sunu Amerikan Doları'na sabitledi. Bu radikal değişim piyasalarda güveni tesis etti ve ekonomi yeniden büyümeye geçti. Amerikan Doları'na güven ülkede dolarizasyona yol açtı. Tüm ticaret dolar üzerinden yapılmaya başladı. Dünyadaki gelişmelerin de desteğiyle Arjantin çok büyük dış sermaye aldı. Bu durum Arjantin ekonomisinin hızla büyümesine yol açtı. 1991-94 yılları arasında Arjantin her yıl ortalama yüzde 7.7 oranında büyüdü.

Ekonomi nerede tökezledi?

Arjantin para birimi Peso'nun Amerikan Doları'yla eşit tutulması, para değerinin ekonomiyle bağlantısını kopardı.

Bu yöntem, hiper-enflasyonu sona erdirmeye yaramıştı... Ancak istikrar geldikten sonra da Dolar-Peso eşitliğinde ısrar edilmesi Peso'nun aşırı değerlenmesine neden oldu. Arjantin hükümeti para politikasını kontrol etme gücünü elinden kaybetti. Ve Arjantin parası, dolara eşit olması nedeniyle ABD ve İngiltere'deki ekonomik gelişmelere endeksli hale geldi. ABD ve İngiltere'deki faizlerdeki en küçük oynamalar bile Arjantin'i doğrudan etkisi altına aldı.

1995'te Meksika'daki ekonomik krizi ve ardından patlayan Uzakdoğu krizi Arjantin'de alarm çanlarının çalmasına yol açtı.

1999 yılında Bezilya'nın yaptığı develüasyon bir anda Arjantin ihraç ürünlerinin dünya piyasalarında çok pahalı olmasına neden oldu.

Dünyadaki tarım ve hayvan ürünlerindeki fiyat düşüşü de Arjantin ekonomisini vurdu.
Dolar üzerinden büyük bir borcu bulunan Arjantin bir anda ihracatındaki büyük düşüş nedeniyle döviz temin edemez oldu. Böylece Arjantin uluslar arası alanda borcunu ödeyemez bir ülke haline geldi. Ülke sanayisi de iç borçlanma yoluyla kamu ihtiyacını karşılamayınca kriz patladı. Ve işsizlik oranı yüzde 30'lara kadar yükseldi.

Arjantin'in kurtuluş şansı var mı?

Arjantin'in karşısında iki seçenek var. Birincisi develüasyon... Arjantin Peso'sunun Amerikan  Doları eşitliğinin kalıdrılarak ülke para biriminin dalgalanmaya bırakılması. Bu durumda Peso büyük bir değer kaybına uğrayacak ve ülkenin ihracat kalemleri dolar üzerinden ucuzlayacağı için döviz geliri artacak.

Ancak develüasyon Arjantin'in Peso cinsinden dış borcunu artıracak. Bu da mali sistemin çökmesi anlamına geliyor. Bankalar batacak. Hükümet, develüasyonun kollektif bir intihar olacağını savunuyor.

Alternatifi nedir?

İkinci seçenek ise,  ülkenin tam dolarizasyona gitmesi. Yani para birimi Peso'yu tedavülden kaldırarak para birimini dolara çevirmesi. Uluslar arası güven yeniden tesis edilir. Ayrıca, Peso ortadan kalkacağı için devalüasyona uğrayacak bir para birimi de kalmaz.
Ancak para biriminin değiştirilmesi, Arjantin'in gerçek olmayan bir değerde para birimiyle yaşaması anlamına geliyor. Böylece ülke ekonomisi hızla küçülmeye devam eder... Şu anda ülke ekonomisi yıllık ortalama yüzde 10 civarında küçülüyor.

Yabancı ekonomistlerin kurtuluş reçetesi ne?

Uluslar arası ekonomistler Arjantin'e bu iki seçeneği birden uygulmasını istiyor. Önce Peso'nun dalgalanmaya bırakılmasını ardından gerçek değerini bulmasından sonra da dolara endekslenmesini tavsiye ediyorlar... Bu tartışmalar sürerken, Arjantin dış borçlarını ödeyemez bir duruma geldi. 1990'lardaki mucize çözümler ise ufukta gözükmüyor.