Sizin bağışıklık sisteminiz hangisi? 'General' T hücrelerini dengeleme rehberi...

Covid-19 pandemisiyle birlikte 2020 yılının en fazla konuşulan kelimelerinden biri bağışıklık oldu. Bir anda hepimiz bağışıklık sistemimizi "güçlendirmenin" yollarını aramaya başladık. Bir yandan da antikor, sitokin, T hücresi gibi yeni yeni kavramlarla tanıştık.

İmmünoloji uzmanı Dr. Heather Moday'e göre bunda şaşılacak bir şey yok. Zira, "Tüm dünyayı etkileyen bir pandemi ortaya çıkınca, insanlar da böyle şeylere dikkat etmeye başlıyor."

ABD'nin Pennsylvania eyaletinin Philadelphia şehrinde bulunan Fonksiyonel Tıp Enstitüsü'nde görev yapan Moday, yakın zamanda yayımlanan kitabı 'The Immunotype Breakthrough'da (İmmünotip Atılımı) bağışıklık sistemimizi mercek altına alıyor.

Bağışıklık sistemini "gerçek bir ölüm kalım meselesi" olarak nitelendiren Moday, bu sistemin her gün virüslerle ve diğer işgalcilerle karşı karşıya olduğunu ve vücudumuzu savunduğunu belirtiyor.

"Çoğu zaman ne siz neyle uğraştığınızın farkındasınız, ne de ben farkındayım" diyen Moday, şöyle devam ediyor:

"Hastalanmak normal bir şeydir. Asıl mesele hemen iyileşip iyileşemediğiniz... Ne sıklıkla hasta oluyorsunuz? Hastalığınız ne kadar sürüyor? Bu soruların cevapları size bağışıklık sisteminizin ne kadar güçlü olduğuna dair bir fikir verecektir."

"BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ KRİZİ"

Moday'e göre modern yaşam biçimlerimiz, bir bağışıklık sistemi krizine yol açıyor. Ancak bu sistemleri daha güçlü bir hale getirmenin de elimizde olduğunu belirten ABD'li uzman, "İnsanlar çoğu zaman kendilerine verilen bağışıklık sistemiyle yaşamak zorunda olduklarını, bu konuda ellerinden fazla bir şey gelmeyeceğini düşünüyor. Ne var ki, nerede olurlarsa olsunlar, bağışıklık sistemlerini iyileştirmek ellerinde" ifadelerini kullanıyor.

Kitabında da ifade ettiği üzere, insanlar bağışıklık sistemi sorunlarına göre dört gruba ayrılıyor ve kişi bu grupların hangisinde bulunduğunu bildiği takdirde, metabolizmasının hastalıklara karşı savunma kalkanını yeniden dengeleyebiliyor.

Üstelik konu sadece bir virüs ya da bakteri kapıp da hasta olmak da değil. Bağışıklık sistemimiz genel anlamda sağlık durumumuzu, yaşam süremizi, birçok insanın ölüm sebebi olan kalp hastalığı, akciğer hastalığı, diyabet, Alzheimer ve kanser gibi kronik hastalıkları geliştirme ihtimalimizi de belirliyor.

ENFLAMASYON NEDİR, NE İŞE YARAR?

Bu kilidi açan anahtar ise enflamasyon kavramını anlamak. Enflamasyon, bağışıklık sisteminin tamir tepkisinin bir parçası. Vücudumuzda bağışıklık sistemi hücrelerinin oluşturduğu ordu bir düşmana karşı harekete geçtiğinde, kızarıklık, şişkinlik, ateş gibi belirtiler ortaya çıkıyor. Veya mikropları hapsedip vücuttan atabilmek için balgam üretmeye başlıyoruz. Bütün bunlar aslında birer enflamasyon semptomu.

Moday, "Hepimizin vücudunda gün içinde sürekli enflamasyon tepkileri oluşuyor. Ama bu tepkiler çok kısa süre içinde ortadan kaybolduğu için semptomları hissetmiyoruz" sözleriyle, bunun insan hayatının en doğal unsurlarından biri olduğunu vurguluyor.

Burada kritik olan nokta şu: Enflamasyon tepkisinin zamanla sakinleşmesi gerekiyor. Moday, "Mikroplar etkisiz hale geldikten sonra yangını kendi kendinize söndürebiliyorsanız, enflamasyon muhteşem bir şeydir" diyor. Ama yangın yanmaya devam eder ya da kontrolden çıkarsa, o zaman bir bozukluk ortaya çıkıyor, bu da çeşitli kronik hastalıkların temelini oluşturuyor.

SİGARA TÜKETİMİ, DİYABET, AŞIRI KİLOLAR…

Diyelim sigara içiyorsunuz... Bu kötü alışkanlık soluk borunuzda, akciğerlerinizde, ağzınızda ve yemek borunuzda hasara neden oluyor. Moday, "Bağışıklık hücrelerimiz sürekli bu hasarı tamir ettiğinden uzun vadede vücudumuzda çok fazla enflamasyon oluşuyor" diyor.

Aynı şekilde diyabet hastası olduğunuz takdirde de "çok yüksek kan şekeri, kan damarlarını tahrip ediyor ve sürekli bunu tamir etmek zorunda kalıyoruz. Benzer bir durum vücut kitle indeksi 30'un üzerinde olan obez kişiler için de geçerli. Moday, "Yağ başlı başına bir enflamatuar" diyor.

ENFLAMASYON KISIR DÖNGÜSÜ

Enflamasyon seviyemiz aynı zamanda, Covid gibi yeni bir virüsle karşılaştığımızda ne kadar hasta olacağımızı da belirliyor. "Eğer enflamasyon sizde kronikse, vücudunuz zaten hasar görmüş demektir. Vücudunuzun her yanındaki yangınları söndürmeye çalışıyorsunuz demektir" diyen Moday, bu durumda bağışıklık hücrelerimizin son bir gayretle harekete geçip aşırı tepki verdiğini bunun sonucunda da "sitokin fırtınası" denen aşırı tehlikeli durumun ortaya çıktığını belirtiyor.

Enflamasyonun kritik olduğu bir diğer nokta da romatoid artrit (iltihaplı romatizma), lupus, Tip 1 diyabet gibi otoimmün bozukluklar. Otoimmün bozukluğu bulunan bireylerde, bağışıklık sistemi vücudun kendi dokularına saldırmaya başlıyor. Moday bu durumu, "enflamasyon-otoimmünite-daha fazla enflamasyon şeklinde işleyen bir kısır döngü" olarak özetliyor.

Moday, "Eğer biz enflamasyon kaynaklarını kesersek, bağışıklık sistemimiz de işini yapabilecek hale gelir" ifadelerini kullanıyor.

ENFLAMASYONU NASIL AZALTIRIZ?

Alerji ve immünoloji alanlarındaki uzmanlıklarının ardından Ayurveda, akupunktur, geleneksel Çin tıbbı gibi başlıkları kapsayan bütünleyici tıp alanında çalışmalar yürüten Moday, fonksiyonel tıp eğitimi de almış. Fonksiyonel tıp, insan sağlığındaki sorunların çeşitli dengesizliklerden kaynaklandığını öngörüyor. Çeşitli biyokimyasal testlerle tespit edilen bu dengesizliklerin beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleriyle yeniden rayına oturtulması hedefleniyor.

Bu noktada Moday'in enflamasyon sorununa yaklaşımı da biraz daha geniş kapsamlı. Aşırı şeker tüketiminin, fazla oturmanın ve çok fazla alkol tüketmenin enflamasyonu artırabileceğini belirten Moday polifenol zengini gıdalarla beslenmenin yani çok farklı renklerde sebze ve meyveler tüketmenin de enflamasyonu azaltabileceğini söylüyor.

Moday'in bağışıklık söz konusu olduğunda en önemli tavsiyesi ise günde 8 saat uyumak. Nitekim aşılanmış kişilerin antikor tepkilerine bakılan araştırmalarda da yeterince uyku uyumayanların vücutlarındaki antikor miktarının, her gece 8 saat uyuyanlara kıyasla daha düşük olduğu gözler önüne seriliyor.

Moday, gıdalardaki tarım ilacı kalıntıları, plastik ürünleri yumuşatmak için kullanılan Bisfenol A (BPA) maddesi, kozmetiklerde bulunan ftalat ve paraben türü kimyasallar gibi toksinlerin "bağışıklık hücrelerimizi doğrudan güçsüz bıraktığını" ve bağışıklık bozukluğunda "önemli bir rol oynadığını" söylüyor.

İÇİN İÇİN YANAN, YANLIŞ YÖNLENDİRİLMİŞ, HİPERAKTİF BAĞIŞIKLIK

Kendisine danışan hastaların tedavisi sırasında karşılaştığı örüntülerle dört ana bağışıklık bozukluğu tipi belirleyen Moday, kişinin yaşamında kendi bağışıklık tipine uygun değişimler yapmasının gerekliliğinin de altını çiziyor.

Yanlış Yönlendirilmiş bağışıklık bozukluğu tipinde, bağışıklık sistemi kişinin kendi sağlıklı dokularına saldırıyor. Zayıf bağışıklığa sahip olan kişilerde, sistem patojenler karşısında yeterince güçlü duramıyor. İçin İçin Yanan bağışıklık bozukluğunda, kişi kronik enflamasyonla yaşamaya çalışıyor. Hiperaktif bağışıklık tipinde ise bağışıklık sistemi, tepki vermemesi gereken şeylere de tepki veriyor. (Bu tiplerin ayrıntılarını aşağıda bulabilirsiniz.) Moday bir kişinin aynı anda birden fazla bağışıklık bozukluğunu yaşamasının mümkün olduğunun da altını çiziyor.

BAĞIŞIKLIK ORDUSUNUN GENERALLERİ T HÜCRELERİ

Moday'in her bir kategori için verdiği tavsiyeler, bağışıklık hücrelerini özellikle de T hücrelerini dengelemeyi amaçlıyor. Aşılanan ve enfeksiyon geçirmiş kişilerle yapılan çalışmalar sonucu, Covid'e karşı bağışıklıktaki rolü son dönemde sık sık gündeme gelen T hücreleriyle ilgili olarak Moday, "Bu hücreler ordudaki generaller gibidir, birçok önemli kararı onlar alır" diyor.

Bir saldırı anında T hücreleri kendilerine yardımcı olacak Thl hücreleri üretmeye başlıyor. Thl hücreleri yüksek seviyede enflamatuar özelliğe sahip. Vücudunda Thl miktarı olması gerekenden fazla olan kişiler, İçin İçin Yanan ya da Yanlış Yönlendirilmiş bağışıklık tipine sahipken, Zayıf bağışıklık grubundaki kişiler daha fazla Thl'ye ihtiyaç duyuyor.

Bu bağlamda düşünüldüğünde, bağışıklık sisteminin "güçlendirilmesi" her zaman daha iyi bağışıklık anlamına gelmiyor. Bazı durumlarda tam aksine aşırı çalışan bağışıklık sisteminin hızının kesilmesini sağlamak gerekiyor. Zayıf gruptakiler dışındakilerin, bağışıklık sistemini güçlendirmeye ihtiyacı olmadığını ifade eden Moday, diğer gruplar için yeniden yönlendirme ya da sakinleştirme müdahalelerine ihtiyaç olduğunu belirtiyor ve ekliyor:

"Bağışıklık sisteminizin neden o şekilde hareket ettiğini çözebilirseniz, dengesini de sağlayabilirsiniz."

SİZİN BAĞIŞIKLIĞINIZ HANGİSİ?

Gelelim Moday'in belirlediği dört temel bağışıklık bozukluğunun ayrıntılarına ve bu bozukluklardan birini ya da birkaçını yaşadığını düşünenlerin alabileceği önlemlere...

Yanlış Yönlendirilmiş Bağışıklık

Olası işaretleri: Lupus, romatoid artrit, multipl skleroz ya da tiroit gibi bir otoimmün hastalık ya da ailenizde bu hastalıklardan mustarip birilerinin olması.

Ayrıca açıklanamayan saç dökülmeleri, eklem ağrıları, eklem şişkinlikleri, kas zayıflığı ya da kas ağrıları.

Ne yapmalı? Moday'e göre bu gruptakiler bağırsak sağlığına odaklanmalı; bağırsaklardaki bakterileri beslemek için daha fazla lif ve kefir, kimchi, sauerkraut gibi doğal olarak fermente edilmiş gıdalar tüketmeli.

Moday, bir beslenme uzmanından da destek alarak, şeker, alkol, buğday, süt ürünleri, soya, yumurta, mısır, yer fıstığı ve işlenmiş gıdaları 30 günlüğüne tamamen kesmeyi de tavsiye ediyor.

"Eğer sorun bu yiyeceklerden herhangi birinden kaynaklanıyorsa, bağışıklık sisteminin sakinleşebilmek için bol bol zamanı olacaktır" diyen Moday 30 günün sonunda gıdaları yavaş yavaş beslenmeye dahil ederek vücudun tepkilerinin gözlemlenmesi gerektiğini de sözlerine ekliyor.

İçin İçin Yanan Bağışıklık

Olası işaretleri: Diyabet ya da yüksek kan şekeri, kalp damar hastalıkları.

Kalp krizi geçirdiyseniz, tansiyonunuz yüksekse, beden kitle indeksiniz 30'un üzerindeyse, eklemlerinizde iltihap ya da şişkinlik varsa.

Ne yapmalı? Moday, bu gruptaki kişilerin enflamasyon azaltmaya odaklanması gerektiğini belirtiyor. Bunun için de atılacak adımların başında şekeri ve ayçiçeği, mısır, kanola gibi "endüstriyel" tohum yağlarını beslenmeden çıkarmak geliyor.

Moray ayrıca antienflamatuar balık yağlarının tüketiminin artırılmasını tavsiye ediyor. (Bunun için doğrudan yağlı balık yemek de balık yağı takviyelerine başvurmak da olası seçenekler.) Aynı şekilde zerdeçalın etken maddesi "curcumin" içeren takviyeler almak ya da zerdeçala mutfakta daha fazla yer vermek de Moday'in tavsiyelerinden. Zira araştırmalar curcumin maddesinin enflamasyonu birçok seviyede aşağı çektiğini gösteriyor.

Aşırı kilolu kişiler için ise ilk öncelik sağlıklı bir kiloya inmek.

Hiperaktif Bağışıklık

Olası işaretleri: Mevsimsel alerjiler ya da gıda alerjileri, egzama ve çeşitli döküntüler, astım veya kronik öksürük.

Küfe hassasiyet, mantar enfeksiyonları geçirmeye yatkınlık.

Ne yapmalı? Bu kişilerin bağışıklık sistemi neyin dost neyin düşman olduğunu ayırt edemiyor. O nedenle bağışıklık sistemini sakinleştirecek adımlar atılması gerekiyor.

Moray, bunu yapmanın yollarından birinin A vitamini ve karotenoid tüketimini artırmak olduğunu söylüyor. Karotenoid, balkabağı, pancar, mango, yumurta sarısı, karaciğer, tavuk ve hindi etleri ile morina balığının karaciğerinden elde edilen balık yağında bulunuyor.

Bir diğer kritik madde de kuersetin. Başta soğan ve elma olmak üzere birçok üründe bulunabilen kuersetin, vücutta antihistamin vazifesi görüyor.

Onun dışında evin havasındaki kirliliği ortadan kaldırmak için sık sık camları açmak da bir başka tavsiye.

Zayıf Bağışıklık

Olası işaretleri: Sık sık soğuk algınlığı ya da üst solunum yolları enfeksiyonları, idrar yolu enfeksiyonları geçirmek. Sık sık uçuk çıkarmak. Soğuk algınlıklarının haftalarca sürmesi. Seyahatlerde ishal olmak ya da gıda zehirlenmesi geçirmek. Genel olarak halsiz hissetmek.

Ne yapmalı? Moday, bağışıklık sistemini besleyen betaglukanlar açısından zengin maitake ve shiitake mantarlarının tüketilmesini ya da mantar karışımlarından elde edilen gıda takviyelerinin kullanılmasını öneriyor.

Ama hepsinden önemlisi uyku. Moday, "Uyku kaliteniz yükseldiği anda bağışıklık sisteminiz hızla toparlanmaya başlar" diyor.

Uyku hormonu olarak da bilinen melatonin salgısını artırmak için gece yatmadan 1 saat önce elektronik cihazların bir kenara bırakılması, geceleri mavi ışığı kıran gözlükler takılması, yatak odasındaki elektronik ışıkların üzerine film çekilmesi ve karanlık yapıcı perdeler kullanılması da uyku kalitesini artırmaya yardımcı unsurlardan.

The Telegraph'ta yayımlanan "How to work out your ‘immunotype’ and why it could be the secret to better health" başlıklı yazıdan derlenmiştir.