Åžili darbesinde ABD'nin sürpriz ortağı
Güncelleme Tarihi:
ABD'de gizlilikleri kaldırılan yeni belgeler, Soğuk Savaş döneminde Latin Amerika'da birçok darbede parmağı olan Washington’un Şili'deki askeri darbe sırasında Brezilya'nın desteğini aldığını ortaya çıkardı.
Washington merkezli bağımsız bir araştırma kuruluşu olan "Ulusal Güvenlik Arşivi" tarafından yayımlanan belgelere göre, ABD eski başkanlarından Richard Nixon, 1971 yılında Beyaz Saray'da Brezilya Devlet Başkanı Emilio Garrastazu Medici ile yaptığı görüşmede Şili'deki sosyalist yönetimin devrilmesi konusunu da gündeme getirdi. Nixon da cevaben "Brezilya ve ABD'nin bu alanda yakın bir işbirliği göstermesinin çok önemli" olduğu yanıtını verdi.
Amerikan basınında ve yabancı ajanslarda yer alan habere göre, 9 Aralık'ta yapılan toplantıda Medici Brezilya ordusunun da yardımıyla Şili askeri güçlerinin bir darbe düzenleme olasılığını gündeme getirdi.
Belgelere göre Nixon görüşmede ayrıca, "Yeni Allendelerin, yeni Kastroların ortaya çıkmasını engellemeye ve bu siyasi eğilimlerin hangi noktada tersine dönebileceğini bulmaya çalışmalıyız" dedi.
 |
Dönemin ABD Başkanı Nixon, 1971'de Beyaz Saray'a davet ettiği Brezilya Devlet Başkanı Emilio Garrastazu ile görüşmüştü. |
Belgelere göre, Medici, askerlerin darbe yapmaya güçlerinin yeteceğini ve Brezilya'nın da "bu yönde çalıştığını" söylüyor.
Nixon da bunun üzerine Şili’nin istikrarsızlığa sürüklenmesi gerektiğini söylüyor ve Washington’un Allende’nin düşürülmesi konusunda gizlice çalışabileceğini anlatıyor.
Yayımlanan belgelere göre, Nixon, "Brezilya ve ABD'nin bu konuda sıkı iÅŸbirliÄŸinin çok önemli olduÄŸunu" belirtiyor, Medici'nin "ihtiyaçlarını bildirmesini" istiyor,Â"Para veya baÅŸka gizli destek isterseniz veririz" diyor.
ŞİLİ DARBESİ
Şili'nin sosyalist devlet başkanı Salvadore Allende, 11 Eylül 1973 tarihinde General Augusto Pinochet önderliğindeki güçler tarafından devrildi.
Önce Şili hava kuvvetleri başkanlık sarayı La Moneda'yı bombaladı, daha sonra ise kara birlikleri saraya girdi. Darbe sırasında başkan Allende öldü. Darbeyi yapan cunta tarafından intihar ettiği açıklanmış olsa da ölümü hakkında tartışmalar sürüyor.
Yıllar sonra ABD'nin onayı ve desteği ile yapıldığı ortaya çıkan bu darbeyle, dünyanın seçimle başa gelen ilk sosyalist hükümeti devrilirken, yerine Pinochet önderliğinde 17 sürecek bir diktatörlük kuruldu.
Daha sonra açıklanan belgeler ABD'nin, Soğuk Savaş döneminde Küba'nın ardından Şili'de de sosyalist bir yönetimin başa gelmesinden rahatsız olduğunu ortaya koydu.
Dönemin ABD Başkanı Nixon'un ulusal güvenlik danışmanı Henry Kissinger'in 5 Kasım 1970 tarihinde raporunda Allende'nin iktidara gelmesi "bu yarımkürede karşılaştığımız en büyük sorunlardan biri" olarak tanımlanıyordu.
ABD Allende'yi devirmek için öncelikle ekonomik araçları kullandı. Allende'nin başa gelmesinin ardından ABD'nin Şili'ye 1964-1970 yılları arasında yaptığı 1 milyar dolarlık yardım da kesildi. Bu yardımın kesilmesi, Şili ekonomisinin ana gelir kaynağı olan bakır fiyatlarının gerilemesiyle birleşince ciddi ekonomik sorunlar da baş gösterdi.
Danışmanı Kissinger arasında 9 Ekim 1973 tarihinde yapılan telefon görüşmesinde Nixon, darbenin başarıya ulaşmış olmasındaki mutluluğu dile getiriyor ve "darbenin başarılı olması için gerekli koşulları yarattıklarını" söylüyordu.