Savaş, isyanlar, krizler... Dünya korkularıyla yüzleşti!

 Savaş enerji ve gıda krizini gündeme getirirken, Üçüncü Dünya Savaşı bile konuşulur oldu. Türkiye ise Rusya-Ukrayna krizinde arabulucu rolüyle öne çıktı. İşte 2022’e iz bırakanlar.

YILIN OLAYI

RUSYA UKRAYNA’YA SALDIRDI

Eski Sovyetler Birliği coğrafyası 21’nci yüzyılın en kanlı savaşlarından birine sahne oldu. 24 Şubat’ta Rus birlikleri, Ukrayna’ya taarruz başlattı. İlk başlarda başkent Kiev’e yaklaşan Rus güçleri, hem Ukrayna’nın kararlı direnişi hem de Batı’nın artan askeri yardımları ile durduruldu. Moskova da, sonrasında ana siyasi hedefi Ukrayna’nın güney ve doğusundaki dört bölgeyi ilhak etmek olarak ilan etti. BM’ye göre sivil can kaybı 6700’ün üstünde. Kiev, savaşta Rusya’nın en az 99 bin askerini kaybettiğini, Moskova ise Ukrayna’nın en az 61 bin asker kaybettiğini ileri sürdü. Ukrayna’daki savaşın yayılma olasılığı Üçüncü Dünya Savaşı endişelerini arttırdı.

YILIN ARABULUCUSU

TÜRKİYE BAŞARDI

Ukrayna’nın işgaline açıkça karşı çıksa da Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımlarına katılmayan ve Moskova ile iletişimi sürdüren Türkiye, savaşın en şiddetli haftalarında tarafları aynı masada buluşturdu. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun memleketi Antalya’da Rus ve Ukraynalı mevkidaşları işgalin ilk ayında bir araya geldi. İlerleyen günlerde iki ülkenin müzakere heyetleri İstanbul’da toplandı. Bir ateşkes sağlanamasa da görüşmelerde, esir takası ve sivillerin çatışma bölgesinden tahliyesi gibi önemli kazanımlar elde edildi. Türkiye özellikle savaşın en yoğun yaşandığı Mariupol’de sıkışıp kalan sivillerin güvenli bölgelere geçişi için yoğun girişimde bulundu.

YILIN UMUDU

TAHIL ANLAŞMASI HAYATA GEÇTİ

Geride kalan yılın belki de en önemli diplomasi girişimi Türkiye’nin arabuluculuğunda imzalanan tahıl koridoru anlaşması oldu. İki büyük tahıl üreticisi arasındaki savaş gıda fiyatlarında sert yükselişi tetiklerken, İstanbul’da kurulan ortak koordinasyon merkezinin gözetiminde Boğazlar’dan geçen 600’den fazla gemi, 14.5 milyon ton tahıl ürünü taşıdı. Böylece küresel gıda fiyatlarındaki artış dizginlendi. 27 Temmuz’da imzalanan ilk anlaşmanın süresinin bitmesine günler kala çekileceğini açıklayan Rusya, Ankara ve Kiev’in sevkıyatları tek taraflı sürdürmesi üzerine anlaşmaya geri döndü ve uzatmaya onay verdi.

YILIN İSYANI

MAHSA AMİNİ’NİN ÖLÜMÜ İRAN’I KARIŞTIRDI

Kürt kökenli 22 yaşındaki üniversite öğrencisi Mahsa Amini’nin, Eylül ayı başında Tahran’ı ziyareti sırasında, kurallara uygun örtünmediği gerekçesiyle İrşad Devriyeleri (Ahlak Polisi) tarafından gözaltına alınması, gözaltındaki üçüncü gününde de hayatını kaybetmesi isyanın fitilini ateşledi. Önce Kürt nüfusun yoğun yaşadığı eyaletlerde başlayan isyan, daha sonra ülke genelinde bir kadın hareketine, son olarak da rejim karşıtı ayaklanmaya dönüştü. Kadınların başörtülerini çıkararak sokaklarda gezdiği ve örtünme zorunluluğuna tepki olarak saçlarını kestiği görüntüler yıla damga vurdu. İran’da gösteriler hala devam ederken, rejiminin gözaltına alınanlara yönelik hızlı ve keyfi idam kararları ile infazları dünyadan büyük tepki çekiyor.

YILIN EN ÇOK KONUŞULANI

TWİTTER’IN YENİ SAHİBİ ELON MUSK

Sadece teknoloji dünyasının en ünlü isimleri değil, aynı zamanda dünyanın en zenginleri arasında da yer alan Elon Musk, şüphesiz 2022’nin en çok konuşulan kişilerinden biri oldu. Musk, 27 Ekim’de 44 milyar dolara (821 milyar TL) Twitter’ı satın aldı. İlk icraatı da yüksek maliyetleri gerekçe göstererek, 7500 personelden yaklaşık yarısını işten çıkarmak oldu. En tartışılan kararlarından biri ABD Kongresi’ne baskında rolü olduğu gerekçesiyle eski ABD Başkanı Donald Trump’ın askıya alınan Twitter hesabını Twitter’da düzenlediği anket sonucunda yeniden faaliyete geçirmesiydi. Son olarak “Üst yönetici olarak devam edip etmemesini” yine Twitter’dan bir anketle kullanıcılara sordu. Katılımcıların yüzde 57.5’i ayrılması gerektiği yönünde oy kullandı. Elon Musk, uygun biri bulunduğunda görevinden ayrılacağını açıkladı.

YILIN FELAKETİ

PAKİSTAN’DA SEL

ÖNCEKİ yıl dev orman yangınları ve hortumlar göze çarparken, bu yıl Pakistan devasa bir sel felaketi yaşadı. Pakistan, Haziran-Eylül arasındaki Muson döneminde, son 30 senedeki yıllık ortalama yağış miktarının 5-6 katına maruz kaldı. Sellerle gelen yıkımda, 1400’den fazla kişi hayatını kaybetti, 13 bine yakın kişi yaralandı. Sel bölgesinde iç deniz büyüklüğünde su birikintileri oluşurken 1 milyon 800 bine yakın ev hasara uğradı, bunlardan 600 bin kadarı tamamen yıkıldı. Yaklaşık 7 bin kilometre yol zarar görürken 269 köprü yıkıldı, demiryolu ulaşımı hasar gördü. 33.5 milyon insan sellerden etkilenirken, milyarlarca dolarlık ekonomik kayıp meydana geldi.

YILIN KRİZ HATLARI

ENERJİ, TEDARİK, İLAÇ KRİZLERİ

PANDEMİ ile başlayan tedarik zinciri krizi, bu yıl Rusya-Ukrayna savaşının eklenmesiyle daha da derinleşti. 2020 ve 2021 yıllarında kısıtlamalar nedeniyle birçok sektörde yavaşlayan üretim, sonuçları itibariyle bu yıl adeta bir tsunami dalgası gibi karaya vurdu. Ukrayna’ya başlattığı askeri harekât nedeniyle, Batı ülkelerinin Rusya’ya yönelik ekonomik yaptırımları zirveye ulaştı. Rusya’ya olan enerji bağımlılığı nedeniyle Avrupa, kışı soğuk geçirme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. ABD’ye olan LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) bağımlılığı arttı. Avrupa’nın Kuzey Akım boru hatlarıyla Rus doğalgazına bağımlı sanayisi de büyük tehlikeye girdi. Yine Avrupalı ilaç üreticilerinin artan maliyetler nedeniyle jenerik ilaç üretimini durdurabileceği yönündeki açıklamalar ilaç krizini gündeme getirdi.

 

YILIN MÜZAKERESİ

İSVEÇ VE FİNLANDİYA NATO’YA BAŞVURDU

Rusya saldırganlığından endişe eden İsveç ve Finlandiya, NATO’nun kapısına dayandı. Ancak “terör yuvası” oldukları gerekçesiyle Türkiye, bu ülkelerin birliğe katılımına itiraz etti. Çözüm için ABD Başkanı ve NATO Genel Sekreteri’nin devreye girmesiyle Haziran ayında Madrid’de bir Üçlü Muhtıra imzalandı. Türkiye’nin kaygılarını gidermeye yönelik anlaşma ve İsveç’te yeni iş başına gelen Ulf Kristersson hükümetinin pozitif yaklaşımına rağmen Ankara ilerlemeden memnun değil. Bazı terör suçlulularının iadesine rağmen, Ankara henüz iki ülkenin katılımına yeşil ışık yakmadı.

YILIN VEDASI

2’NCİ ELİZABETH HAYATA VEDA ETTİ

İngiltere tarihinin “en uzun süre tahtta kalan hükümdarı” olan Kraliçe, 70 yıllık görev süresi sonrasında 96 yaşında hayata veda etti. Kraliçe, 8 Eylül’de İskoçya’nın Aberdeenshire kasabasındaki Balmoral Şatosu’nda 96 yaşında gözlerini yumdu. Windsor Kalesi’ne defnedildiği 19 Eylül tarihine kadar ülkede 10 gün devam eden yas süresince Birleşik Krallık halkı, kraliçelerine saygılarını sundu. Kraliçe Elizabeth’in son yılları, torunu Prens Harry’nin eşi Meghan ile Kraliyet Ailesi’nden ayrılması ve izleyen tartışmalarla geçmişti. Harry dahil tüm Kraliyet Ailesi üyeleri, son görevlerini yerine getirirken, dünya liderleri de cenaze töreninde hazır bulundu. Yerine “III. Charles” unvanını alan oğlu Galler Prensi Charles ‘Kral’ olarak geçti.

YILIN ŞOKU

ESKİ JAPONYA BAŞBAKANI SUİKASTE KURBAN GİTTİ

Dünya 8 Temmuz’da Japonya’nın eski başbakanı 68 yaşındaki Şinzo Abe’nin suikastıyla sarsıldı. Nara şehrinde bir siyasi etkinlikte konuşma yapan Abe, ev yapımı bir silahla yakın mesafeden sırtından vurularak hayatını kaybetti. Olay yerinde yakalanan 41 yaşındaki fail Tetsuya Yamagami, Abe’yi “annesinin hayatını mahveden tarikatlardan biriyle yakından bağlantısı olduğu için öldürdüğünü” söyledi. Suikast ülkedeki tarikat sorununu tartışmaya açarken, Abe için düzenlenen şaşaalı cenaze töreni de eleştiri konusu oldu.

YILIN ÖNE ÇIKANLARI

DRONLAR, FÜZELER, SAVUNMA SİSTEMLERİ

2022’nin en önemli olayı Ukrayna-Rusya arasındaki savaş olunca, silah sistemleri ve bunlara harcanan paranın miktarı da senenin öne çıkan konusu haline geldi. BAYKAR yapımı Bayraktar insansız hava araçları (İHA), Ukrayna’nın cephede kazandığı başarıların sembolü oldu. Öyle ki Ukraynalı askerler Bayraktar adına şarkılar besteledi. İHA’lar Rusya’nın İran’dan aldığı iddia edilen kamikaze dronlarla düzenlediği saldırılarla da gündemdeki yerini korudu. ABD başta olmak üzere Batı’nın Ukrayna’ya sağladığı askeri destek milyarlarca doları aştı. Batı’dan gönderilen tanksavar Javelin’ler ve roketatar HIMARS’lar Ukrayna ordusuna savaşın en kritik cephelerinde kazanımlar sağlarken, yıl ABD’nin bu ülkeye gelişmiş hava savunma sistemi Patriot’ları da göndereceği haberiyle kapandı.

YILIN DEVREDENİ

İKLİM KRİZİ SÜRÜYOR

İKLİM krizi, dünya nüfusunun 8 milyarı aştığı 2022 yılının küresel sorunlarından biri olmayı sürdürdü. Yaz aylarında, özellikle Batı Avrupa ülkelerini kavuran aşırı sıcaklar ve kuraklık milyonlarca insanın hayatını olumsuz etkilerken, Amerika, Güneydoğu Asya ve Avustralya ise büyük fırtınalar ve sel felaketleriyle boğuştu. Bu yıl Mısır’da düzenlenen COP27 İklim Zirvesi’nde ise Ukrayna’daki savaşın yarattığı enerji krizinin de etkisiyle çözüm odaklı adımların uzağında kalındı. İklim krizinin kamuoyunda en çok yer almasını sağlayansa iklim aktivistlerinin dünyaca ünlü sanat eserlerine saldırarak gerçekleştirdikleri tartışmalı protestolar oldu.

YILIN SÜRPRİZİ

TRUMP UMDUĞUNU BULAMADI

ABD’de 2024 Başkanlık Seçimi öncesinde merakla beklenen Ara Seçimler sürpriz sonuçlarıyla tüm kamuoyunu şaşırttı. Artan enflasyon ve anketlerde Başkan Joe Biden’a olan güvenin azaldığı bir ortamda gidilen Ara Seçimlerde, beklenenin aksine Cumhuriyetçi “kırmızı dalga” gerçekleşmedi. Özellikle 2024 yılında aday olacağını açıklayan eski ABD Başkanı Donald Trump adına bir referandum gibi görülen Ara Seçimlerde Demokratlar Senato’da, Cumhuriyetçiler ise Temsilciler Meclisi’nde çoğunluğu sağladı. Trump’ın kritik eyaletlerde desteklediği adayların çoğunlukla kaybetmesi ise Cumhuriyetçi Parti’nin yıldızı parlayan Florida Valisi Ron DeSantis ve Trump arasında başkanlık adaylığı için olası bir çekişmeye işaret olarak yorumlandı.

YILIN ATIŞMASI

TÜRK-YUNAN GERİLİMİ

2020 yazında Doğu Akdeniz’de yaşanan Oruç Reis krizinin ardından, 2021 yılında Türk-Yunan ilişkilerinde nispeten daha ılımlı bir atmosfer hâkimdi. Ancak 2022 yılında ilişkiler yine gerildi. Yunanistan’ın gayri askeri statüdeki Ege adalarını silahlandırmayı sürdürmesi üzerine Türkiye, şubat ayında uluslararası anlaşmalar gereği adaların egemenliğinin tartışmaya açılacağını açıkladı. 13 Mart’ta Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’la görüştükten sonra Mayıs ayında ABD Kongresi’ne hitap eden Yunan Başbakanı Kiriakos Miçotakis’in Türkiye’ye F-16 satılmamasını istemesi gerginliği artırdı. Görüştüğü her lidere adeta Türkiye’yi şikâyet eden Miçotakis’in tutumu ve Yunan kurmayların Türkiye’ye yönelik provokatif açıklamaları sonrası Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Benim için artık Miçotakis diye biri yok” ve “Bir gece ansızın gelebiliriz” sözleri, Türk-Yunan ilişkilerinin 2022 yılındaki özeti oldu.