Asla duyamayacağınız bu ses bir gün hayatınızı kurtarabilir! 'Odaklanmış ultrason, kuru yaprakları büyüteçle yakmak gibi'
Güncelleme Tarihi:
Hayatınızın son 20 yılının elinizin sürekli titremesi nedeniyle zehir olduğunu düşünün. Ardından da bu dertten sadece 44 saniyelik, kansız, bıçaksız bir operasyonla kurtulabildiğinizi... Kulağa inanılmaz geliyor, değil mi? Peki gerçek olduğunu söylesek? Ayrıntılar haberimizde...
Brenda Hric'in titremeleri o kadar yoğunlaşmıştı ki bir şeyleri döker saçarım korkusuyla insan içine çıkmaya bile çekinir olmuştu.
Sadece 44 saniye süren bir operasyon, Hric'in titreme sorununu ortadan kaldırdı.
CNN Health'e konuşan 80 yaşındaki kadın, "Elime baktım. Kıpırdamadığını görebiliyordum. 20 yıl sonra ilk kez parmaklarımın sabit durduğunu gördüm. Bence bu tam bir mucize. Tanrı'ya şükürler olsun!" ifadelerini kullandı.
Hric'in "mucize" diye nitelendirdiği bu tedavinin adı, odaklanmış ultrason.
Kafatası kemiğini açmadan, kan akıtmadan, herhangi bir kesiye bile ihtiyaç duymadan beyin ameliyatı yapmaya izin veren odaklanmış ultrason, Hric'in hastalığı olan esansiyel tremorun yanı sıra depresyon gibi birçok sorunun tedavisinde de umut ışığı oldu.
ABD merkezli Odaklanmış Ultrason Vakfı'nın kurucusu ve başkanı Dr. Neal Kassell, CNN'e yaptığı açıklamada, "Odaklanmış ultrason invazif olmayan bir tedavi teknolojisi. Biz odaklanmış ultrasonu 'asla duyamayacağınız ama bir gün hayatınızı kurtarabilecek en güçlü ses' olarak nitelendiriyoruz" dedi.
Teknolojideki gelişmeler ve ileri matematiksel hesaplamalardan yararlanılarak geliştirilen bu yeni yöntem sayesinde cilde herhangi bir kesi yapılmadan ve kafatası kemiği açılmadan beyin dokusunda yapılmak istenen işlem gerçekleştiriliyor. Yeni yöntemle yoğun bir şekilde bir noktaya odaklanmış ses dalgaları beynin hedeflenen noktasına gönderiliyor ve bu noktada lezyon (yara, doku değişikliği) oluşturuyor. İşlem manyetik rezonans (MR) cihazı eşliğinde yapıldığı için hedef noktada olan değişiklik de gerçek zamanlı şekilde görülebiliyor.
Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Akın SabancıMİLYONLARCA İNSANIN HAYATI DEĞİŞEBİLİR
Bir tür fonksiyonel beyin cerrahisi olan odaklanmış ultrason, esansiyel tremor yaşayan kişilerin yaşam kalitesini iyileştirmekte çok etkili.
Odaklanmış ultrason, özellikle Hric gibi ilaç tedavisine yanıt vermeyen ya da ilaçlara karşı hassasiyetini kaybetmiş hastalar için alternatif bir tedavi olarak görülüyor. Nitekim Hric de odaklanmış ultrason tedavisinin öncülerinden olan Virginia Üniversitesi'nde geçirdiği operasyonun ardından hayatının değiştiğini söyledi.
Esansiyel tremor, kontrol edilemeyen ritmik bir titremeye neden olan nörolojik bir bozukluk. Vücudun neredeyse tüm uzuvlarını etkileyebilen, özellikle de ellerde görülen tiremeler, yemek yemek, su içmek, yazı yazmak gibi en basit eylemleri bile fazlasıyla zorlaştırıyor.
Kassell, "Basitçe anlatmak gerekirse, hedef bölgedeki bir grup anormal nöron, kontrol edilemeyen sinyaller göndererek titremeye yol açıyor" dedi.
Genelde vücudun sadece bir yanında daha baskın olan titremeler özellikle 40 yaş ve üstü kişilerde görülüyor. 2021 yılında gerçekleştirilen bir araştırmaya göre, dünya genelinde yaklaşık 25 milyon kişi, esansiyel tremorun etkisi altında.
"HEDEFİ 12'DEN VURMAYA ÇALIŞIYORUZ"
Odaklanmış ultrason, hedeflenen noktalara gönderilen ses dalgaları aracılığıyla hatalı beyin devrelerini düzeltip semptomları ortadan kaldırmayı amaçlıyor.
Uygulama öncesinde hastaların saçları tıraş ediliyor. MR ve CT taramalarıyla beynin bir haritası çıkarılıyor ve soruna neden olan bölge belirleniyor.
Odaklanmış ultrason uygulaması sırasında ses dalgaları bu bölgede odaklanıyor. Bunun sonucunda oradaki sıcaklık yükseliyor ve doku tahribatı yaşanıyor. Kullanılan dalgaların yoğunluğu hastanın durumuna göre belirleniyor.
Kassell, bu işlemin mantığının çocukken hepimizin yaptığı üzere, bir büyüteç yardımıyla güneş ışınlarını belli bir noktaya odaklayıp kuru yaprakları yakmaya benzediğini söyledi.
Hric'i tedavi eden Dr. Jeff Elias, "Öncesinde test atışları da yapıyoruz çünkü hedefi 12'den vurmak istiyoruz" dedi.
Bu teknolojinin öncülerinden olan ve 2011 yılında yürüttüğü klinik denemelerle odaklanmış ultrasonun ABD'de kullanım onayı almasının yolunu açan Elias, "Bu test atışlarının enerji düzeyi çok düşük oluyor zira operasyona başlamadan önce gerçekten istediğimiz noktayı tedavi edip etmediğimizi görmek istiyoruz" diye konuştu.
Elias, Hric'in titremelerini tedavi etmek için her biri 11 saniye süren 4 atış yaptıklarını belirtti. Bütün operasyonun 2 saatten az sürdüğüne de dikkat çeken Elias, bunun çoğunluğunun beyin haritası çıkarma ve hedef testiyle geçtiğini söyledi.
Odaklanmış ultrasonun iki farklı kullanımı var: Yüksek yoğunluklu kullanım (HIFUS), sıcaklık artışına sebep olarak (işlem sırasında sıcaklık 60 dereceye kadar çıkabiliyor) beyin dokusunda DNA yıkımına ve hücre ölümüne sebep olurken, düşük yoğunluklu kullanım (LIFUS) beyinde istenen bölgede küçük, gözle görülmeyecek geçici kabarcıklar oluşmasını sağlıyor. Bu sebeple de en kötü huylu beyin tümörü olan glioblastoma multiforme’de HIFUS’la tümörü öldürmek ve sonrasında da aynı hastaya LIFUS ile etkin kemoterapinin verilmesi planlanıyor. Uygulamanın diğer bir kullanım şekli de likit biyopsi olarak adlandırılan yöntem. Odaklanmış ultrason cihazı ile tümörden bazı maddelerin salınımını uyarmak ve hastanın kolundan alınan kan örneği ile kafatası açılmadan var olan beyin tümörünün cinsine yönelik biyopsi alınması söz konusu.
Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Akın SabancıDEZAVANTAJLARI NELER?
Toronto'da bulunan Sunnybrook Sağlık Bilimleri Merkezi'nden Dr. Nir Lipsman, genel olarak esansiyel tremor teşhisi alan ve ilaç tedavisine yanıt vermeyen herkesin odaklanmış ultrasona uygun olabileceğini belirtti.
Brown Üniversitesi Alpert Tıp Okulu'ndan Dr. Noah Philip ise klostrofobi nedeniyle MR çektiremeyen ya da vücudunda metal olmasına katlanamayan kişilerin bu tedaviyi alamayacağını söyledi.
Dr. Lipsman, odaklanmış ultrason tedavisinin titremeye yol açan beyin dokularını yok ettiği için faydaların kalıcı olmasının beklendiğini vurgularken "Ancak 1 yılın sonunda bazı hastalarda titremeler geri geliyor. Bunun sebebini bilmiyoruz" dedi.
Aslına bakılırsa bu nüksetme hali ilaç tedavisinde de görülüyor. Birçok esansiyel tremor hastasının odaklanmış ultrasona başvurma sebebi de bu. Diğer yandan Elias'ın 2022'de gerçekleştirdiği bir araştırma, bazı hastalarda operasyonun faydalarının 5 yıl sonra bile devam ettiğini ortaya koydu.
Odaklanmış ultrasonun olası yan etkileri nedeniyle beynin haritalandırılması ve test atışları çok önemli. Zira yanlış bir bölgenin hedef alınması ya da aşırı yoğun bir tedavi uygulanması durumunda, hastanın dengesi uzun vadede zarar görebiliyor.
Lipsman, "Hastalarda karşılaştığımız en yaygın riskler bazen tedavi edilen kolda ya da dudak çevresinde görülen geçici uyuşukluk ve karıncalanma. Bunların çok büyük bir kısmı zamanla kayboluyor" dedi.
Bir diğer yaygın ancak çoğunlukla geçici yan etki de hastanın uygulamanın ardından ayakta durduğunda hafif dengesizlik yaşaması. Lipsman, "Ancak bu operasyon için hastalara narkoz ve yatış vermiyoruz" diye konuştu.
Kesi olmadan kansız ameliyat, işlem sonucunun hemen alınabilmesi, genel anesteziye gerek olmaması gibi faydaların yanı sıra ileri yaş grubunda olan veya ameliyat olmasına engel olabilecek ek hastalıkları bulunan kişilere bile uygulanabilmesi ve her hastaya ayrı dozda ve sürede "terzi biçimi tedavi" verilebilmesi de önemli avantajlar. Diğer yandan doğru hedefleme yapılmaması durumunda kalıcı denge problemleri yaşanması mümkün. Tabii bu yeni bir tedavi olduğu için uzun dönem sonuçlarını da henüz bilmiyoruz.
Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Akın Sabancı10 SENE İÇİNDE YAYGINLAŞMASI BEKLENİYOR
Odaklanmış ultrason bugün dünyanın farklı yerlerinde farklı aşamalarda kullanılıyor. Onaylanmış tedavilerin yanında klinik denemeler de sürüyor. Operasyonun başka nörodejeneratif hastalıkların yanı sıra beyin, meme, akciğer, prostat gibi organlardaki tümörlere karşı kullanımı da deneniyor.
Kassell, ultrason tedavisinin etkilerini uygulama esnasında birebir görmenin mümkün olduğunu, buna karşın radyasyonun etkilerinin haftalar hatta aylar sonra görüldüğünü söyledi.
Lipsman ve meslektaşları 2020 yılında bir çalışmada, bu teknolojiyi depresyon ve obsesif kompulsif bozukluğa karşı denedi ve olumlu sonuçlar elde etti. Ancak bu denemeler henüz tedavi aşamasına gelmiş değil.
Lipsman, uygulamada en büyük sorunlardan birinin kişinin kafatasının kalınlığı olduğunu belirterek, "Kemiğin yoğunluğu ultrasonun etkisinde önemli bir belirleyici. Nadir de olsa bazı hastalarda ne kadar uğraşırsak uğraşalım beyinde etkili bir lezyon oluşturamıyoruz. Kafatası ultrasonun geçişine izin vermiyor. Bu teknik kısıtlamayı aşmak için çalışıyoruz" ifadelerini kullandı.
Belki her derde deva değil ama uzmanlar "tıbbın gizli zenginliği" olarak nitelendirdikleri odaklanmış ultrasonun bir gün standart tedaviye dönüşeceğini umduklarını belirtiyor. Kassell, "Ben 10 sene içinde odaklanmış ultrasonun her yıl milyonlarca hastada kullanılan bir ana akım tedavi olacağına inanıyorum. Yaygın olarak kabul edilecek" diye konuştu.
Odaklanmış ultrason 2016 yılında tek taraflı 2020 yılı itibariyle de çift taraflı esansiyel tremorda kullanılmaya başladı. Bunun yanı sıra; 1) İlaçla tedavi olmayan Parkinson hastalarında uygulandı. Etkili olduğu, uzun dönem sonuçlarının gösterildiği çok sayıda makale yayımlandı. 2) İlaçla kontrol altına alınamayan epilepsi hastalarında yöntemin kullanıldığı bir çalışma 2022 yılında yayımlandı. 3) Bilinen en kötü huylu beyin tümörü olan glioblastoma multiforme’nin onkolojik tedavisi (kemoterapi ve radyoterapi etkisini artırmak) ile ilgili kullanımı mevcut. Ameliyat yerine bu yöntemle tümörün yok edilmesi ile ilgili olumlu sonuç alınmış hayvan çalışmaları var. 4) Küme tipi baş ağrısı yaşayan 66 yaşında bir erkek hastada uygulandı ve olumlu sonuç alındı.
Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Akın SabancıCNN International'ın "A sound you can’t hear but may one day change your life" başlıklı haberinden derlenmiştir. Fotoğraflar iStock'tan alınmıştır.