Kanlı Pazar'ın 50. yıldönümü: Kuzey İrlanda'nın Derry kentinde neler yaşanmıştı?

O gün tarihe Kanlı Pazar diye geçti.  Kuzey İrlanda'daki bu olay en karanlık günlerden biri olarak kabul ediliyor.

30 Ocak 1972 sabahı, Derry'nin Cregaan bölgesinde 15 bin kadar kişi vatandaşlık hakları yürüyüşüne katılmak için toplandı.

Beş ay önce, Ağustos 1971'de, Kuzey İrlanda'da şiddet ve bombalı saldırıların artmasından sonra, kolluk güçlerine insanları yargılama süreci olmadan gözaltında tutma yetkisi veren yeni bir yasa geçirilmişti. Hükümet bunun düzeni sağlamanın tek yolu olduğuna karar vermişti.

Kuzey İrlanda Vatandaşlık Hakları Birliği'nin organize ettiği yürüyüş için Derry'de binlerce kişi buluşmuştu. Kuzey İrlanda hükümeti bu tür eylemleri yasaklamıştı. Yürüyüşün kontrol altında tutulması için askerler konuşlandırıldı.

NELER YAŞANDI?

Yürüyüş, yerel saatle öğleden sonra 3'te başladı ve istikamet kent merkeziydi. Ancak askerlerin kurduğu barikatlar protestocuları engelliyordu.

Eylemcilerin çoğu, bunun yerine Bogside'daki Özgür Derry Koşesi'ne (Free Derry Corner) doğru yönlendirildi. Özgür Derry Köşesi, Bogside'da 1969-1972 yıllarında, milliyetçi Katolikler tarafından ilan edilen özerk bölgenin başladığı yerdi.

Gençlerden oluşan gruplar ve ordu arasında çatışmaların ardından, Paraşütçü Alayı'ndan askerler gözaltı yapmak için harekete geçti. Saat 16.00 öncesinde taşlar atıldı ve askerler de plastik mermiler, göz yaşartıcı gaz ve tazyikli suyla müdahale ederek cevap verdi. İki eylemci vuruldu ve yaralandı.

16.07'de paraşütçüler, mümkün olduğunca çok sayıda eylemciyi gözaltına almak için müdahaleye başladı. 16.10'da askerler ateş açmaya başladı. Ordu'nun sunduğu kanıtlara göre 21 asker silahını ateşledi ve 108 gerçek mermi atıldı.

İLK TEPKİ NE OLDU?

Ateş açılması Derry ve ötesinde yaygın bir öfkeye yol açtı. Dublin'deki İngiltere Büyükelçiliği, kızgın bir kalabalık tarafından yakıldı. Kanlı Pazar'dan bir gün sonra hükümet Lord Widgery başkanlığında bir soruşturma açıldığını duyurdu.

Widgery Soruşturması'nda askerler ve İngiliz makamları büyük ölçüde aklandı, ancak askerlerin ateş açılması bu raporda "pervasızlık sınırında" bir hareket diye tarımlandı.

Soruşturma sonuçları kurban aileleri tarafından kınanırken, yeni bir soruşturma açılması için yıllar süren bir kampanyaya başladılar.

Başbakan Tony Blair, Yargıç Lord Saville'in liderliğinde yeni bir soruşturma başlatıldığını belirtti. 1998'de başlayan soruşturmanın raporu 2010'da tamamlandı. İngiliz hukuk tarihinin en uzun süren soruşturması oldu ve 200 milyon sterlin dolayında para harcandı.

Soruşturmada sonucunda, ölen ve yaralanan hiç kimsenin tehdit oluşturmadığı ve vurulmalarını meşru kılacak herhangi bir şey yapmadıkları bulundu.

Askerlerin ateş açmasından önce sivillere uyarı yapılmadığı ve askerlerin hiçbirinin molotof kokteyli ve taş atanlara misilleme olarak ateş açmadıkları belirtildi.

Soruşturmada, "cumhuriyetçi milislerin de ateş açtığı" vurgulanırken, ilk ateşi ordunun açtığı kaydedildi. Dönemin Başbakanı David Cameron da ölümleri "gayri adil ve gayrimeşru" olduğunu söylemişti.

SAVILLE'DEN SONRA NE OLDU?

Saville raporunun yayımlanmasının ardından Kuzey İrlanda Polis Hizmetleri (PSNI) bir cinayet soruşturması başlattı. Tamamlanması yıllar aldı ve dedektifler bulgularını 2016'nın sonlarına doğru savcılığa sundu.

125 bin sayfadan oluşan dosyayı inceleyen savcılar 14 Mart'ta Asker F adıyla anılan askerin James Wray ve Willeam McKinney cinayetlerinden soruşturulacağını açıkladı.

Asker F'ye Patrick O'Donnell, Joseph Friel, Joe Mahon ve Michael Quinn'i de öldürme girişimi suçlaması yöneltildi. 2 Temmuz 2021'de ise Asker F'nin savcılığın aldığı karar uyarıynca yargılanmayacağı duyuruldu.

Savcılık yazılı açıklamada, geçtiğimiz günlerde bir başka mahkemedeki Asker A ve Asker C'nin Joe McCann cinayetinden soruşturulmasında kullanılan kanıtların geçersiz sayılması kararının ardından yapılan "dikkatli değerlendirmenin" ardından böyle bir hükme varıldığı belirtildi.

Kanıtların, elde edildiği koşullar nedeniyle geçersiz sayıldığı vurgulanmıştı. Kanlı Pazar kurbanlarından birinin dava açılmaması kararına yaptığı itiraz şu anda usul yönünden inceleniyor.