Kaldırım edebiyatı

Yürüyüş rotamı bir sokak güneye çeviriyorum. Görkemli ''New York Halk Kütüphanesi'nin önünde insanlar kümelenmiş, kapıların açılmasını bekliyorlar. Hepsi çekik gözlü, Uzak Doğu'lu turistler bunlar. Kütüphane girişinin sağında-solunda iki mermer aslan, 'Fortitude' ve 'Patience', her zamanki gibi turistlerin ilgi odağı, önüne geçip New York hatırası resimler için poz veriyorlar.

Sıra çevreyi görüntülemede. Ziyaretçilerin gözleri yukarda, New York simgesi Empire State Building ile Chrysler gökdelenlerini fotoğraf karelerine yerleştirmeye uğraşıyorlar. Deklanşörleri sürekli şıkırdıyor. Kütüphane kapıları açılıyor, basamakları birer, ikişer atlayıp girişe yöneliyorlar.

Karşı köşede "Hümaniter ve Sosyal Bilimler Kütüphanesi" 15 milyonu aşkın Orta Çağ el yazma kitapları, kadim Japon yazılım tomarları, şiir, çocuk kitapları, aşk romanları, beyzbol oyuncuları kartlarıyla yerkürede benzeri olmayan bir sanat birikiminin ev sahibi. Oysa ana kütüphanenin uzantısı sayıldığı için üvey evlat muamelesi görüyor.

Bence ilginç bir sergi daha var, bu iki dev kütüphane buluşma mahalinde. ''Kütüphane Yolu'' diye isimlendirilen yerdeki serginin varlığından turistler şöyle dursun, New York'luların çoğunun da haberi yok.
"Kaldırım Edebiyatı" diye adlandırdığım için kimse gücenmesin, zira işin gerçeği bu.

1990'ların başında Halk Kütüphanesi ile New Yorker dergisi edebiyat uzmanları ve kütüphanecilerden oluşan bir juri ile tarih boyunca temayüz eden önemli söylemleri seçmeye girişiyor. Seçimler sonunda Greenwich Village'li kavramsal sanatçı Gregg LeFevre söylemleri bakır levhalara geçiriyor. İki yıl süren çalışmayı takiben levhalar kütüphane karşısında 41'inci sokaktan doğu yönünde Park Avenue'ye yolun iki tarafında kaldırımlara yerleştiriliyor. 1998'de "New York Şehri Sanat Komisyonu"nun "Seçkin Tasarım" ödülünü kazanan, 2003'de Belediye Başkanı Michael Bloomberg'ün 41'inci sokağı "Kütüphane Yolu" ilan etmesiyle bu projenin gerçekleşmesi 10 yılı kapsıyor.

41'inci sokak kaldırılımlarındaki levhaların sayısı 69. 20 yüzyıl süresince 11 ülkeden 34 erkek, 11 kadın yazardan söylemler var. Kabartmalı yazılar konuya göre desenlerle süslenmiş. Levha ölçüleri tek tip, 53cmX30cm. Aralarındaki mesafe iki metre kadar. Not defterime beğendiğim söylemleri aktarıyorum.

Rene Descartes "İyi kitapları okumak geçmis asırlardaki en iyi erkeklerle sohbet yapmaya benzer" demiş. Kelimeler paltolu, dönemin modası yüksek şapkalı dokuz erkek figürü ile süslü, yanlarında iyi giyimli kadına sırt çevirmişler. Ünlü filozof acaba kadınları niye dışlamış?

Garson Kanin "Herkesin akıllı olmasını istiyorum. Cahil insanların dünyasında yaşamak çok tehlikeli", Georges Braque "Gerçek kalıcıdır, sadece sahtekarlık icat edilir",  Thomas Jefferson "Basının özgür, her insanın okuma iktidarına sahip olduğu yerde herkes emniyettedir", John Ruskin "Tüm kitaplar iki sınıfa bölünmüştür. Saatlik kitaplar ve tüm zamanların kitapları olarak", Muriel Rukeyser "Kainat hikayelerden yapılır, atomlardan değil". Gertrud Stein, eşcinsel sevgilisi Alice B. Toklas'a sesleniyor ama okumak imkansız. Zorlanıyorum ama anlaşılmaz kelimeleri sökmeyi başarıyorum. Gertrud kelimeleri tersinden yazmış "Bu alelacele yazılmış, manasız bir nutuk değildir" diye başlayı tüm levhayı kaplıyor.

Tavuk desenli iki destek arasında bir dizi kitap dizaynı ve E.B. White'ın söylemi: "Hangisi daha fazla düş kırıcıdır, edebiyat mı,tavuk larmı?" Ernest Hemigway'dan Albert Camus, Mark Twain, Dylan Thomas adlarını geçiyorum.

Elde defter-kalem kaldırımlardaki yazıları okumaya çalışırken yanımdan geçenlerin de dikkatini çekiyor. İnsanlar başı yukarda yürüyor, ben tam tersine. Ofis binamın kapısına geliyorum: Bizim ofiste kaldırım edebiyatından kısmetini almış. Tom Stoppard'ın "Gece ve Gündüz" piyesinden bir cümle:
"Bilgi ışıktır. Kendi içinde bilginin herşeyi ışıktır" diyor. Levhaya basmadan binaya giriyorum.