İran’dan nükleer ültimatom: Avrupa’ya 30 gün süre

TAHRAN yönetimi, 2015 yılında imzaladığı nükleer anlaşma kapsamında verdiği ‘bazı taahhütleri’ dün itibarıyla geri çektiğini açıkladı. ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin birinci yıl dönümünde açıklanan kararın, ABD’nin anlaşmadan çekilmesine tepki olarak alındığı ve İran’ın nükleer anlaşma kapsamında durdurduğu ve ulusal çıkarlarına zarar veren bazı faaliyetlerine tekrar başlayacağı bildirildi. İran Güvenlik Konseyi, “Mevcut durumda zenginleştirilmiş uranyum ve ağır su depolama konusundaki sınırlandırmalara uyma zorunluluğu görmemekteyiz” açıklamasını yaptı. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 1968 tarihli ‘Nükleer Silahların Sınırlandırılması Anlaşması’nın (NPT) ihlal edildiği yönünde çekincelerinin olması durumunda, İran’ın NPT’den de çekilebileceği bildirildi.

‘ARAK’ TEHDİDİ

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, nükleer anlaşmanın taraflarına İran’ın çıkarlarını koruyacak önlemler alması için 60 gün süre verdi. Ruhani, Avrupalıların, özellikle petrol ihracatı ve bankacılık işlemleri konusunda İran’ın ‘menfaatlerini elde etmesine’ yardımcı olacak bir yol bulamaması halinde daha sert adımlar atılabileceğine dair de uyarılarda bulundu. İran dün itibarıyla nükleer reaktörlerde kullanılan düşük zenginlikli uranyum ve hidrojenli su stoklarını güçlendirmeye başladı. ABD’nin tek taraflı olarak yürürlüğe soktuğu yaptırımların Avrupalı ortaklar tarafından telafi edilmemesi durumunda, anlaşma kapsamında inşaatı durdurulan Arak ağır su reaktörünün de yapımına devam edileceği bildirildi.

Halihazırda İran, sadece nükleer santrallar için elverişli ancak nükleer silahlar için yeterli olmayan yüzde 3.67 seviyesinde uranyum zenginleştiriyor. P5+1 ülkeleriyle 2015 yılında imzalanan anlaşma öncesi duruma dönülmesi durumunda, ABD-İran arasında süregiden ‘askeri harekât’ söylemlerine geri dönülebilir. İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Ali Ekber Salihi ise dört gün içinde uranyumu yüzde 20 zenginleştirme faaliyetine başlamaya hazır olduklarını duyurdu.

RUHANİ’DEN MEKTUP

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, anlaşmaya taraf olan ABD dışındaki ülkeleri bilgilendirerek, anlaşmadan tamamen çekilmek gibi bir planlarının olmadığını vurguladı. İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif de Avrupa Birliği (AB) ve uluslararası toplumun, ABD’nin baskılarına karşı koyacak güçte olmadığını ifade ederek, “Bu yüzden İran, nükleer anlaşma kapsamında gönüllü şekilde uyguladığı bazı taahhütleri yerine getirmemeyi çıkarlarına uygun görmüştür” diye konuştu.

KARŞI HAMLE

İran'ın son hamlesinin ardından ABD Başkanı Trump, İran'ın çelik, alüminyum, bakır ve demir sektörlerini hedef akan yeni yaptırımları içeren başkanlık kararnamesini dün imzaladı. Kararname hakkında Trump, "Bugün İran'ın petrol-dışı en önemli ihracat gelirlerinin kaynağı olan demir, çelik, alüminyum ve bakır sektörlerine yaptırımlar getiren başkanlık kararına imza atıyorum" ifadelerini kullandı

ABD UÇAK GEMİSİ SEVK ETMİŞTİ

İran’ın sürpriz kararı, ABD’nin Akdeniz’de olağan görevde USS Abraham Lincoln uçak gemisini ve bir bombardıman görev gücünü Ortadoğu’da Merkez Kuvvetler Komutanlığı (CENTCOM) görev alanına sevk etmesinden iki gün sonra geldi. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton, USS Abraham Lincoln’un sevkinin ‘tedirgin edici bir dizi işaret ve uyarılar üzerine alındığını’ açıklamıştı.

İran’ın nükleer anlaşmadan ‘kısmen’ çekiliyor olmasına giden süreçte dikkate alınması gereken bir diğer öncü gelişme de ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun Berlin temaslarını iptal ederek önceki gün Bağdat’a sürpriz bir ziyaret gerçekleştirmesi oldu. Iraklı yetkililerle yaptığı görüşmede Pompeo’nun, ülkesinin İran’a yönelik yaptırımlarından Irak’ın muaf tutulma meselesinin ele alındığı ve bölgedeki son güvenlik gelişmelerinin değerlendirildiği belirtilmişti.

KARAR DÜNYAYI İKİYE BÖLDÜ

İran’ın ‘kısmi çekilme’ kararının ardından Rusya ve Çin, Tahran'ın yanında yer alıp ABD’yi suçlarken, İsrail, İngiltere, Almanya ve Fransa’dan karara tepki geldi. Tepkiler şöyle:

ABD: Reuters'a konuşan Beyaz Saray yetkilileri, İran’a ‘çok yakında’ yeni yaptırımlar getirileceğini bildirdi. Dışişleri Bakanı Mike Pompeo da İran'ın açıklamasının bilinçli olarak muğlak yapıldığını savunarak, "Ne yapacaklarını göreceğiz. ABD bunu gözlemlemek için bekleyecek ve neticede iyi bir karar alacağız" dedi.

İNGİLTERE: Başbakan Theresa May, sözcüsü aracılığıyla endişeli olduklarını belirtti. May, Tahran yönetimini anlaşma kapsamında verdiği sözleri tutması ve ortalığı kızıştıracak adımlar atmaması konusunda uyardı.

ALMANYA: Hükümet Sözcüsü Steffen Seibert, diğer E3 (Avrupa üçlüsü: Almanya, İngiltere ve Fransa) ülkeleriyle kararını değerlendireceklerini söyleyerek, İran’dan gerginliği artırabilecek adımlardan kaçınmasını talep etti.

İSRAİL: Başbakan Netanyahu, “İran’ın nükleer silah elde etmesine izin vermeyeceğiz. Hayatlarımızı elimizden almaya çalışanlarla savaşmaya devam edeceğiz” dedi.

ÇİN: Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Geng Shuang, “Çin, nükleer anlaşmayı İran’ın ‘sıkıca uygulamasını’ takdir etmiştir” dedi ve tansiyonun yükseltilmemesi çağrısında bulundu.

RUSYA: Dışişleri Bakanı Lavrov, İran’ın nükleer anlaşmadaki taahhütlerini kısmen durdurmasının ABD’nin BMGK kararlarına uymayarak anlaşmadan çıkmasından kaynaklandığını bildirdi.

BM: Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreter sözcülerinden Farhan Haq, İran nükleer anlaşmasının bölgesel ve uluslararası barış ve güvenliğe katkı sağladığını belirterek, anlaşmanın korunmasını umut ettiklerini söyledi.