İran ile nükleer silah anlaşması çökebilir mi?

Netanyahu'nun sunumu, ABD Başkanı Donald Trump'ın anlaşmayla ilgili vermesi gereken kritik karardan sadece 11 gün önce gerçekleşti.

2015'te imzalanan anlaşmanın yol haritası kapsamında, 12 Mayıs'a kadar ABD'nin İran'a yaptırımlara devam edip etmemesi yönünde bir karar alması gerekiyor. ABD'nin dondurulmuş olan yaptırımları yeniden devreye sokması durumunda anlaşmanın tamamen çökmesi riski var.

ABD Başkanı Trump, Barack Obama'nın başkanlık döneminde imzalanan anlaşmayı defalarca 'tarihin en kötü anlaşması' olarak nitelemişti.

ABD'nin yanı sıra Almanya, Fransa, Rusya, Çin, İngiltere ve Avrupa Birliği'nin de imzacısı olduğu anlaşma, İran'ın nükleer faaliyetlerini kısıtlaması karşılığında ülkeye uygulanan uluslararası yaptırımların gevşetilmesini öngörüyordu.

TRUMP NEDEN ANLAŞMAYA İTİRAZ EDİYOR?

Trump yönetimi, İran'ın anlaşmaya uyup uymadığı konusunda Kongre'ye yapması gereken bilgilendirmeyi iki kez atladı. Ancak Beyaz Saray yönetimi dondurulmuş durumda olan yaptırımlara geri dönme seçeneğini de henüz kullanmış değil.

Trump Ocak ayında yaptığı bir konuşmada 12 Mayıs'a kadar anlaşmanın iyileştirilmemesi halinde ABD'nin yaptırımlara geri döneceğini söylemişti.

Netanyahu da dün yaptığı ve televizyonlardan canlı yayınlanan sunumunda anlaşmanın iyileştirilmesi gerektiğini, mevcut haliyle İran'ın nükleer güç olma yolunda ilerlemeye devam edeceğini savunmuştu.

Trump anlaşmanın 3 temel noktasına karşı çıkıyor:

Anlaşmaya göre nükleer faaliyetin sınırlandırılması sadece belli bir zaman dilimi geçerli.
İran'ın balistik füze programı anlaşma kapsamında değil.
Trump yaptırımların dondurulmasıyla İran'a 100 milyar dolarlık bir kaynak yaratıldığını ve Tahran'ın bu parayla 'Orta Doğu'da terör ve baskı politikası' izlediğini savunuyor.

İran, uluslararası yaptırımların dondurulması karşılığında uranyum zenginleştirme programını sınırladı.

ANLAŞMA NELERİ KAPSIYORDU?

Resmi adı 'Ortak Geniş Eylem Planı' (JCPOA) olan anlaşma, İran ile kısaca P5+1 olarak adlandırılan ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi ABD, Fransa, İngiltere, Rusya ile Çin'in yanı sıra Almanya arasında imzalanmıştı. İmzacılar arasında Avrupa Birliği de bulunuyordu.

Anlaşma kapsamında İran, nükleer reaktör inşasının yanı sıra silah yapımında da kullanılan zenginleştirilmiş uranyum üretimini 15 yıl boyunca kısıtlamayı kabul etmişti.

Tahran yönetimi ayrıca 10 yıl boyunca uranyum zenginleştirmekte kullanılan santrifüjlerin sayısını da kısıtlamayı taahhüt ediyordu.

Ülkedeki ağır hidrojenli su üretim tesisinin de modifiye edilmesi konusunda uzlaşı sağlanmıştı. Ağır hidrojenli su, nükleer bomba üretiminde kullanılan plütonyum üretiminin bir parçası konumunda bulunuyor.

Anlaşma 2016'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi.

İran'ın taahhütlerini yerine getirip getirmediğinin denetimi ise Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (IAEA) sorumluluğu oldu.

Trump nelerin düzeltilmesini istiyor?

ABD Başkanı Kongre'den anlaşmanın güncellenmesi yönünde adım atmasını istiyor. Aksi takdirde İran'a yönelik olarak uygulanan ancak dondurulmuş durumda olan yaptırımları yeniden devreye sokacağını ifade ediyor.