İran ‘değişim’ dedi... Türk doktor İran cumhurbaşkanı oldu

İran’da Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin mayıs ayında helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından önceki gün gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunda reformist kanadın adayı İran Türkü Mesud Pezeşkiyan oyların yüzde 53.7’sini alarak ülkenin 9’uncu cumhurbaşkanı oldu. Muhafazakâr aday Said Celili ise yüzde 44.4’te kaldı. Cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turuna katılım oranı ise yüzde 49.8 olarak açıklandı. İlk turda katılım rekor seviyede düşük çıkmış, yüzde 40’da kalmıştı.

İRAN HALKINA SESLENDİ

Pezeşkiyan, seçim sonuçlarının belli olmasının ardından sosyal medya hesabından ilk mesajında İran halkına seslendi. “Bu birlikteliğimizin başlangıcı. Önümüzdeki zorlu yolu, birliktelik ve güven olmadan aşamayız” diyen Pezeşkiyan, “Elimi size uzatıyorum ve sizi bu yolda yalnız bırakmayacağıma şerefim üzerine yemin ediyorum” ifadelerini kullandı. Muhafazakar aday Celili ise “Halkın seçtiği herkes saygındır ve ona karşı saygı korunmalıdır” derken yeni cumhurbaşkanına tüm imkanlarla yardımcı olunması gerektiğini vurguladı.

MUHAFAZAKÂRLAR BÖLÜNDÜ

Geçen hafta yapılan ilk turda Pezeşkiyan oyların yüzde 42.5’ini, Celili yüzde 38.6’sını almış, bir diğer muhafazakâr aday olan Muhammed Bakır Kalibaf ise yüzde 13.8 ile üçüncü olunca yarış dışı kalmıştı. Kalibaf, Celili’ye desteğini açıklamış olsa da ülkedeki muhafazakâr kesim arasındaki farklılıklar buna izin vermedi. Seçim sonucuna bakıldığında Kalibaf’ın destekçilerinin önemli bir kısmının Pezeşkiyan’a oy verdiği düşünülüyor. İran’da bir reformist adayın seçimde ipi en önde göğüslemesi en son 1997’de yaşanmış, 2005 yılına kadar ülkeyi yenilikçi cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi yönetmişti.

TEBRİK YAĞDI

İran’daki seçim sonuçlarının resmileşmesinin ardından yeni Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’a tebrik yağdı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Pezeşkiyan’ı tebrik ederek kendisini Bakü’ye davet etti. Kremlin’den yapılan açıklamada, Rus lider Vladimir Putin’in Mesud Pezeşkiyan’ı tebrik ettiği belirtildi. Putin, Pezeşkiyan’a gönderdiği mesajda Batı’nın sert yaptırımlarının hedefi olan iki ülkenin uluslararası meseleleri yapıcı bir şekilde çözme konusunda koordineli çalışabileceğini vurguladı. Pezeşkiyan’ı tebrik eden liderler arasında Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Pakistan Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari, Katar Emiri Şeyh Temim bin Hamad Al Sani, Venezuela Dışişleri Bakanı Yván Gil, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdülaziz ile oğlu Veliaht Prens Muhammed bin Selman yer aldı.

KİMDİR BU PEZEŞKİYAN: TEBRİZLİ KALP CERRAHI

İran’ın Batı Azerbaycan eyaletinde Kürtlerin çoğunlukta olduğu Mahabad kentinde Türk bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.

- Soyadı, Farsça’da ‘Doktorlar’ anlamına gelen Mesud Pezeşkiyan, 1980-1988 yıllarında yapılan İran-Irak savaşında hem muharip hem de doktor olarak görev yaptı. 1994’de kalp cerrahı olan Pezeşkiyan, aynı yıl bir trafik kazasında eşi Fatma Mecidi ve bir oğlunu kaybetti.

ÇOCUKLARINI TEK BAŞINA BÜYÜTTÜ

- Geriye kalan iki oğlunu ve kızını tek başına yetiştirdi ve bir daha evlenmedi. Pezeşkiyan’ın kişisel kaybı ve adanmışlık hikâyesi, ülkede birçok kişinin sempatisini kazanmasını sağladı.

- Pezeşkiyan’ın siyasi hayatı, eski reformist Cumhurbaşkanı Hatemi döneminde 1997 yılında Sağlık Bakanı Yardımcısı olarak atanmasıyla başladı.

- Daha sonra 2001’de Sağlık Bakanı olarak atandı, 2005’e kadar bu görevde kaldı. 2008’de Tebriz Milletvekili olarak parlamentoya giren Pezeşkiyan, o tarihten günümüze kadar beş dönemdir vekillik görevini sürdürüyordu.

TÜRK KİMLİĞİNİ ÖNE ÇIKARIYOR

- Pezeşkiyan’ın zaferi, İran Türkleri arasında da büyük bir sevinç yarattı. İran medyasına verdiği bir röportajda, “Ben Türküm. Annem de babam da Türk. Türklüğümle gurur duyuyorum. Evde çocuklarımla Farsça değil, Türkçe konuşuyorum” diye konuşmuştu.

- Pezeşkiyan, 1981-1989 yılları arasında cumhurbaşkanlığı yapan şimdiki dini lider Ali Hamaney’in ardından ülkenin ikinci Türk cumhurbaşkanı oldu. İki isim arasındaki temel fark ise Hamaney’in Türk kimliğini Pezeşkiyan kadar yüksek sesle dile getirmemesi.

- Öte yandan son olarak Tebriz milletvekili olan Pezeşkiyan’ın İran’ın Türk kentlerinde çok sevildiği biliniyor. İran medyası, ülkedeki Türklerin, Kürtlerin, gençlerin, kadınların ve değişim isteyenlerin kendisinden beklentisinin yüksek olduğunu aktardı.

- Mevcut yönetimin İran’da Fars olmayan diğer etnik kimliklere yönelik ayrımcı politikalarını eleştiren Pezeşkiyan, seçim kampanyasında etnik kimlik haklarını öne çıkarmıştı.

VAATLERİ NELERDİ

‘En muhafazakâr reformist’ olarak adlandırılan Pezeşkiyan, seçim döneminde verdiği vaatlerle öne çıkmış, birçok konuda politika değişikliği sinyali verse de çizgisinin; ülkenin bir numaralı otoritesi olan dini lider Ali Hamaney’in yolu olduğunu ifade etmişti. İşte Pezeşkiyan’ın öne çıkan vaatleri:

- İNTERNET: İnternet yasaklarının normalleştirilmesini eleştirdi. İnternet yasaklarını kaldıracağını söyledi.

- BAŞÖRTÜSÜ: Zorunlu başörtüsü uygulamalarını yanlış bulduğunun altını çizdi. “Kadınlara zorla başörtüsü taktıramayız” diyerek bir düşüncenin zorla hayata geçirilemeyeceğini ifade etti.

- EKONOMİ: İran’a yönelik uluslararası izolasyonun sona ermesi gerektiğini ve ekonomik kalkınma için yabancı yatırımın şart olduğunu belirtti. Batı ile ilişkilerin geliştirilmesinden yana.

- BATI İLE İLİŞKİLER: Dış politikada da değişim sinyalleri vererek, Batı dünyası ile yakın ilişkileriyle tanınan eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’i dış politika danışmanı olarak atadı.

- YURTDIŞINA GÖÇ: Avrupa ile karşılıklı saygı ve eşitliğe dayalı bir ilişki geliştirmek istediklerinin altını çizen Pezeşkiyan, yurt dışına giden İranlıların ülkelerine dönmesini de hedeflerinden biri olarak duyurdu.