Irak'ın yapısı ve önemli tarihler

Osmanlı İmparatorluğu'nun ardından İngiliz mandasına giren ve 1932'te bağımsızlığını ilan eden Irak'ta monarşi, 1958'de bir askeri darbeyle devrildi ve cumhuriyet rejimi kuruldu.

1968'de iktidara gelen Baas partisinin 1979'da başına geçen Saddam Hüseyin, bütün yetkileri elinde topladı. Saddam Hüseyin, iktidarı boyunca halkına biri İran savaşı diğeri Körfez savaşı olmak üzere iki savaş yaşattı. Nisan 2003'te Amerikan-İngiliz müdahalesi sonucu da iktidardan devrildi.

8 Mart 2004'te yeni bir anayasaya kavuşan Irak'ta, 30 Ocak 2005'te Sünnilerin katılmadığı bir seçim yapıldı, seçimin galibi Şiiler oldu. 50 yıldır ilk kez çok partili bir meclise kavuşan Irak'ta Celal Talabani, ülkenin ilk Kürt devlet başkanı seçildi. Şii İbrahim Caferi de başbakan oldu.

15 aralıktaki seçimlerden sonra yeni bir hükümet kurulması bekleniyor.

Petrol, ülkenin başlıca gelir kaynağı. Irak, Suudi Arabistan'dan sonra dünyanın ikinci büyük petrol rezervlerine sahip.

Şu anda günde 2 milyon varil üreten Irak bunun yaklaşık 1.6 milyon varilini dışarıya satıyor.

Petrol altyapısına sık sık düzenlenen sabotajlar, ülke ekonomisini felce uğratırken, 1990'dan 2003'e kadar uluslararası ambargo uygulanan Irak'ta doğal gaz rezervlerinin 3 bin 100 milyar metreküp olduğu tahmin ediliyor.

IMF'ye göre 120 milyar dolar dış borcu bulunan Irak'ın eski rejiminin devrildiği 2003'ten sonra yeni bir ordusu bulunuyor. Şu anda eğitimli ve donanımlı 212 bin üyesi bulunan ordunun gelişimi, her gün gerillanın saldırı düzenlemesi yüzünden çok verimli olmuyor.

IRAK'IN ÖNEMLİ TARİHLERİ

1930: İngiltere ile Irak arasında yapılan bağımsızlık anlaşmasına rağmen, İngiliz askeri üsleri ülkede kaldı. Bağımsızlık ise ancak 1932'de ilan edildi.

1933: Haşemi Krallığı'ndan Faysal'ın yerine Gazi geçti.

1936: (Ekim): General Bekir Sıdki darbe yaptı, 1937'de öldürüldü.

1939: 4 yaşındaki Faysal bir araba kazasında ölen babası Gazi'nin yerine geçti, Prens Abdullah krallık naibi oldu.

1941: (Nisan) Ordu aşırı milliyetçi Raşid Ali'yi iktidara getirdi. Mayısta İngilizler Bağdat'a girdi ve Raşid Ali'yi devirdi, yerine Faysal'ın rüştünü ispat edeceği 1953'e kadar Kral Naibi Prens Abdullah'ı geçirdi.

1955: Irak, İngiltere ve ABD himayesinde bir savunma paktı olan Bağdat Paktı'nı imzaladı.

1958: 14 temmuzda General Kasım'ın askeri darbesiyle 38 yıllık monarşik rejim devrildi.

1963: 8 şubatta Albay Abdüsselam Arif ilk cumhurbaşkanı oldu.

1968: 17 temmuzda Devrim Konseyi kuruldu. General Hasan El Bekir devlet başkanı, Saddam Hüseyin ise ülkenin iki numaralı adamı oldu.

1970: 11 martta Kürtlere özerklik verildi, ancak 1920'den beri ayaklanan Kürtler, Mart 1974'e yeniden silaha sarıldı ve 1975'te Cezayir anlaşmasına kadar silah bırakmadı. İran desteğinden mahrum kalan Kürt ayaklanması son buldu.

1972: Haziranda Irak Petrol Şirketi (IPC) millileştirildi. Bunu, yabancı petrol şirketlerinin millileştirilmesi izledi.

1975: 6 martta Irak-İran arasında Şattül-Arab konusunda sınır anlaşması imzalandı.

1979: 16 haziran. Saddam Hüseyin ElBekir'in yerine geçerek cumhurbaşkanı, Baas Partisi lideri ve Devrim Komuta Konseyi Başkanı oldu.

1980: 22 eylül. İran-Irak savaşı başladı.

1981: 7 haziran. Tammuz'daki nükleer santral İsrail uçakları tarafından yıkıldı.

1988: 16 mart. Irak uçakları, Kürt kenti Halepçe'ye gazla bombaladı, 5 bin kişi öldü. 20 ağustosta İran ile ateşkes yapıldı. Savaşta 300 bin Iraklı öldü.

1990: 2 ağustosta Irak ordusu Kuveyt'i işgal etti. 6 ağustosta BM Irak'a ambargo uygulamaya başladı ve 25 ağustosta Irak'a güç kullanılmasına izin verdi.

1991: 17 ocakta batılı koalisyon “Çöl Fırtınası” harekatını başlattı. 27 şubatta Kuveyt kurtarıldı, 28'inde Bağdat ateşkesi kabul etti.

1994: 10 kasımda Baas rejimi Kuveyt ve sınırlarını resmen tanıdı.

1998: 16-19 aralıkta Amerikan ordusu “Çöl tilkisi” operasyonunu başlattı ve 500 kadar füze fırlattı. Bu operasyon, Irak ile BM arasında, müfettişlerin ülkeyi terk etmesiyle sonuçlanacak yeni gerilimin ardından başlatıldı. Müfettişler, 4 yıl sonra Irak'a döndü.

2002: 15 ekim. Saddam Hüseyin, oyların yüzde yüzünü aldığı seçimlerde yeniden başkan seçildi.

2003: 20 martta Amerikan ve İngiliz birliklerinin kitle imha silahlarını bulmak amacıyla düzenlediği operasyon başladı, 9 nisanda Bağdat düştü. 1 mayısta ABD Başkanı George Bush, “esas çatışmaların” sona erdiğini duyurdu. 16 mayısta Amerikalı Paul Bremer sivil idareci atandı, 22'sinde BM 13 yıllık yaptırımların kaldırıldığını açıkladı. 3 eylülde Saddam Hüseyin sonrası ilk hükümet kuruldu, ABD ve İngiltere'nin ardından Polonya bir işgal bölgesinde komutayı devraldı. 13 aralıkta Saddam Hüseyin Tikrit'te yakalandı.

2004: 8 martta geçici anayasa imzalandı. Nisan ve Haziran arasında Şiilerin bölgesinde şiddetli çatışmalar başladı 1 haziranda temmuz 2003'te kurulan geçici hükümet feshedildi ve İyad Allavi başkanlığında yeni hükümet kuruldu. Gazi EL Yaver de devlet başkanı oldu.

28 haziranda idare Iraklılara devredildi, Paul Bremer, Irak'tan ayrıldı. ABD ile Irak arasında diplomatik ilişkiler kurulurken, 12 temmuzda BM izni olmadan operasyon başlatılmasına karşı çıkan Fransa da diplomatik ilişki kurdu. 7 Kasımdaysa olağanüstü hal ilan edildi.

2005: 30 ocakta 50 yıldır ilk çok partili seçimler düzenlendi. Sünnilerin boykot ettiği seçimlerde Şiiler galip çıktı.

28 şubatta Hille'deki saldırıda 118 kişi öldü, saldırı El Kaide'nin Irak ayağını başındaki El Zerkavi grubunca üstlenildi.
6 nisanda Kürt Celal Talabani cumhurbaşkanı seçildi, ertesi gün Şii İbrahim Caferi başbakan atandı. 31 ağustosta Bağdat'ta bir köprü üzerinde çıkan izdiham 110 kişinin canını aldı. 15 ekimde yeni anayasa referandumla kabul edildi.

19 ekimde Saddam Hüseyin ve 7 yardımcısı 143 Şii'nin öldüğü Duceil katliamın davasından yargılanmaya başladı.

19-21 Kasım: Kahire'de Iraklı başlıca gruplar bir uzlaşma toplantısı yaptı. 7 aralıkta da Saddam Hüseyin davası 21 aralık tarihine ertelendi.