10 yıl sonra gelen mucize doğum! Bebek balina neden önemli?

Dünya genelinde her saniyede bir kamyon dolusu atığı denizlere döküyor ve denizlerdeki canlı hayatın yok olmasına neden oluyoruz. Burunlarına plastik takıldığı için nefes alamayan su kaplumbağalarının, karınlarından tonlarca plastik çıkan balinaların ve daha nice canlının hayatı denizlerdeki kirlilik ve yaşanmakta olan iklim krizi nedeniyle risk altında. Bu felaket tablosunun içinde Kuzey Atlantik buzul balinaları (Eubalaena glacialis), gerekli müdahaleler edilmezse türü yok olma tehdidiyle karşı karşıya olan canlılar arasında.

"Gerçek balinagiller" ailesinden olan Kuzey Atlantik buzul balinalarını, 1980'lerin ortalarından beri izleyen Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) ve ABD merkezli Woods Hole Oşinografi Enstitüsü uzmanları geçtiğimiz haftalarda, "Slalom" adını verdikleri balinanın 10 yıl aradan sonra doğum yaptığını duyurdu. Bu haber büyük bir sevinç yaratsa da, anne ve yavru balina yaşanan küresel iklim krizi, göç yollarındaki yoğun deniz trafiği ve endüstriyel avcılık nedeniyle büyük bir tehlike altında.

BALIKÇI AĞLARI VE PERVANE YARALARI ÖLÜMLERİNE NEDEN OLABİLİYOR

Uzmanlar, Slalom’un doğum yapacağı güne kadar balinaların ölümüne yol açan balıkçı ağlarına altı kez takıldığını ve mücadele ederek bir şekilde kurtulmayı başardığını söylüyor.

Uluslararası Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) hazırladığı Kırmızı Liste'ye göre, boyları 52 metre uzunluğa ulaşabilen Kuzey Atlantik buzul balinalarının durumu kritik. 1990’lardan 2000’lere nüfusları giderek artan bu balinaların, 2010 yılından bu yana ölüm oranlarında hızlı bir yükselme eğrisi gözleniyor.

Geçtiğimiz yıllarda çeşitli nedenlerle onlarca yavrunun öldüğünü açıklayan uzmanlar, 2017 yılında 18 yeni doğan prematüre yavrunun, 2018’de üç yavrunun, 2019’da da Kanada karasularında 12 balinanın ağlara takılarak hayatlarını kaybettiğini duyurdu. Araştırmacılar özellikle, prematüre doğan yavruların yüzde 82'sinin balıkçı ağlarına takılma sonucu hayatlarını kaybettiğini belirtiyor. Bu ağlar, ABD sularında yapılan karides avı ve Kanada sularındaki yengeç avcılığı için kullanılıyor.

DAYANIKLI VE MÜCADELECİ BİR AİLE, ‘TÜRÜN’ KURTULUŞU OLABİLİR

Slalom, tüm bu olumsuzluklara direnen, inatçı ve dayanıklı bir aileden geliyor. ABD’deki New England Akvaryumu'na göre, Slalom’un annesi Wart’ın doğurduğu yedi yavrudan erkek olanı, dar geçitleri bulunan Delaware Nehri'nde 100 milden fazla yol giderek okyanusa ulaşmayı başarmış, dişi olan bir diğer yavru ise ABD'nin Massachusetts eyaletindeki sığ Cape Cod Körfezi’nde dünyaya gelmiş ve hayatta kalmayı başarmış.

Elbette bir de Slalom var; ilk olarak 13 ve 17 yaşlarında balıkçı ağlarına takılan ve ağlardan kurtulmayı başaran Slalom, 25 ve 34 yaşlarında yeniden balıkçı ağlarına takılmış ve bir şekilde kurtulmuş.

Bilim insanları, yaptıkları incelemelerde balık ağlarının Slalom’un derisinde bıraktığı derin izleri inceleyerek, balinanın uzun mücadeleler sonucunda kurtulduğunu tespit etmiş. New England Akvaryumu'nda görev alan bilim insanı Philip Hamilton, Slalom'un en son balık ağlarına takıldığında bunun derisinde derin izler bıraktığını söylüyor.

Fotoğraf: Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA)

Aslına bakılırsa Slalom'un kendisi gibi dayanıklı bir çocuğu daha var. New England Akvaryumu'nun "Mogul" ismini verdiği genç balina, İzlanda’dan Fransa’ya ve oradan da Kanada’nın Newfoundland ve Labrador sahillerine ulaşmayı başarmış.

Wart’ın çocuklarından ve torunlarından oluşan bu dayanıklı aile, toplam olarak 17 balıkçı ağından kurtuldu, iki geminin yarattığı sarsıntıyı atlattı ve torunu "Junction", sırtında gemilerin neden olduğu pervane yaralarına rağmen hayatta kalmayı başardı.

10 YIL ARADAN SONRA GELEN ‘MUCİZE’ DOĞUM

Uzun bir aradan sonra dünyaya gelen yeni yavrunun ailenin diğer fertleri gibi dayanıklı olup olmayacağı merak ediliyor. Peki, bilim insanlarını sevince boğan bu doğum neden bu kadar önemli? Uzun zamandır, Kuzey Atlantik buzul balinalarının giderek azalan doğum oranları alarm veriyordu. Araştırmacıların teorisine göre, uzun süre balıkçı ağlarına takılı kalan veya şamandıra iplerine dolanan dişi balinaların, sağlıklı bir hamilelik için ihtiyaç duydukları enerjiye ulaşmalarını zorlaştırıyor. Bu nedenle yeni doğan yavru balina türün devamı için büyük bir umut anlamını taşıyor.

Slalom’un yeni yavrusunu büyük bir sevinçle karşıladıklarını söyleyen Philip Hamilton, “Yavrunun dünyaya gelmesi harika bir haber. Bu aynı zamanda nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan türün, yok olmamak için verdiği mücadelenin kanıtı” dedi ve devam etti:

“Yavruların hayatı gemi çarpmaları nedeniyle oldukça kısa sürdüğü için aile bağlarını tespit etmek oldukça zor olabiliyor. Bu koşullarda, Slalom’un 39 yıldır hayatta kalabilmesi harika bir durum. Eğer insanlar onun yaşam alanına müdahale etmezse, bir 39 yıl daha hayatta kalabilir.”

Slalom ve yavrusu şimdiye kadar sadece bir kez görüldü, ancak bahara kadar ABD’nin güneyinde bulunan Cod Burnu’na doğru yol alacaklar.

İKLİM KRİZİ BÜTÜN DENGELERİ DEĞİŞTİRDİ: BESİN BULMAKTA ZORLANIYORLAR

Elbette tek sorun bu da değil, insan faaliyetlerinden kaynaklanan iklim değişikliği ve dolayısıyla denizlerde yaşanan ciddi sıcaklık değişimleri de balinalar üzerinde ciddi tehdit oluşturuyor. NOAA tarafından yayımlanan raporda, son 10 yılda okyanuslardaki ısınmanın balinaların avlanma güzergâhlarının değişmesine neden olduğu vurgulandı.

New England Akvaryumu'nda görevli Hamilton yaptığı açıklamada, “Bu türün geçmiş yıllarda, sayılarını hızla artırdığına şahit olmuştuk. Yeni koşullara uyum sağlamaları oldukça önemli özelliklerinden biri. Fakat bizim onlara çoğalmaları için fırsat vermemiz gerek” dedi.

Bilim insanları geçtiğimiz 10 yılda denizel besin ağının en aşağısında yer alan, fitoplanktonların yüzde 80 oranında azaldığını açıkladı. Bu da Kuzey Atlantik balinası dahil tüm canlıların besin bulma zorluğu yaşamasına neden oluyor. Uzmanlar, bu balinaların besinleri arasında yer alan kimi deniz böcekleri oranlarında da düşüş yaşandığını duyurdu.

Grafik: Harun Elibol

DÜNYA GENELİNDE 100’DEN AZ YETİŞKİN DİŞİ KALDI

Yavrularını doğurmak için Kanada ve ABD'nin kuzeyinden daha güneydeki sıcak sulara göç eden bu balinalar, kasım ve şubat ayları arasında doğum yapıyor. Genelde, Kuzey Carolina’daki Cape Fear ve Florida’da bulunan Cape Canaveral arasındaki sıcak güney sularında doğum yapan Kuzey Atlantik buzul balinaları bu göç yolculuğunda, yoğun gemi trafiği arasında hayatta kalmaya çalışıyor. Doğum için sıcak suların seçilmesinin asıl sebebi ise yeni doğan ve vücut yağı az olan yavruların hayatta kalabilmesi.  

2010 yılına kadar 500’den fazla olduğu tahmin edilen balinalar, gemilere çarptıkları ve pervanelere takıldıkları için hayatlarını kaybetti ve sayıları yaklaşık 335’in altına düştü. Bugün ise 100’den az yetişkin dişi kaldığı tahmin ediliyor. Bu nedenle teknelerin bu hayvanların bulunduğu bölgelerde "tam yol gitmeleri" yasaklandı.

Hamilton, “Kuzey Atlantik buzul balinalarının dağılımına ve yaşam alanlarına bakarsanız, hiç umut yokmuş gibi görünebilir. Son 10 yılda sayılarındaki hızlı azalma gerçekten endişe verici boyutlarda” ifadesini kullandı ve ekledi: “Keşke her bir Kuzey Atlantik buzul balinası, Slalom kadar dayanıklı olsaydı.”

BALİNALARIN SONUNU TRUMP MI GETİRDİ?

Geçtiğimiz yıl, birçok ülke yöneticisinin ve bilim insanının bir araya gelmesiyle balinaların korunması için bir toplantı düzenlendi. Nesli tehlikede olan türlerin korunması için atılacak adımların tartışıldığı toplantıda, Kuzey Atlantik buzul balinasının neslinin tükenmesine bir adım kaldığı ifade edildi. 

Toplantıda ayrıca bu balinaların artan ölüm oranlarına karşın, üreme sorununun endişe verici boyutlarda olduğunu açıklayan uzmanlar, müdahale edilmedikçe balinaların 2040 yılına kadar yok olabileceğini belirtti.

Eski ABD Başkanı Donald Trump’ın seçim kampanyası dönemindeyken, 2016 yılında denizlerde aşırı avlanmayı sınırlamak için çıkarılan ve yaklaşık 5 bin mil uzunluğundaki okyanus alanını kapsayan yasakları kaldırarak, yeniden endüstriyel balıkçılığa açmıştı.

Trump, Maine eyaletine yaptığı gezide, Atlantik Okyanusu'nun en önemli körfezini ticari balıkçılığa ve yengeç avcılığına açtığında, balıkçı ağlarının yaratacağı tahribata dair uyarılara kulak asmamıştı.

Vahşi Yaşam Savunucusu Avukat Jane Davenport, “O gün verilen karar sonrasında yaşananlar bir savaş çağrısıdır. Bu gidişatı tersine çevirmek için kararlı bir şekilde hareket etmezsek, bugün ‘kırmızı liste’ye aldığımız balinaların türü bir dahaki sefere ‘soyu tükenmiş’ olarak kayda geçecek” açıklamasını yaptı.

SUALTI GÜRÜLTÜLERİ STRES SEVİYELERİNİ ARTTIRIYOR

“Gerçek balinalar”ın, çoğu memeli kadar sık aralıklarla yavru dünyaya getirebildiği biliniyordu. Aynı şekilde, gebeliklerinin bir yıl sürdüğü ve normal şartlarda üçer yıl arayla gebe kaldıkları kabul ediliyordu. Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi yaptığı son araştırmada, bu zaman dilimlerinin değiştiğini saptamış. Açıklamada, “Artık, dişilerin ortalama her 6 ila 10 yıl arasında bir yavru doğurduğu gözleniyor" denildi.

NOAA, gemilerin yarattığı sualtı gürültüsünün balinalardaki stres seviyelerini arttırdığı ve bu durumun nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bir tür için işleri zorlaştırdığına işaret edildi. Bu nedenle kurum, “Gerçek Balinalar”ı dünyanın en çok tehlike altındaki büyük balina türü olarak adlandırıyor.  

The Washington Post’ta yayımlanan “These whales are so decimated that a single birth was cheered by scientists" başlıklı haberinden ve Anderson Cabot Center for Ocean Life tarafından yayımlanan “Right Whale Population Declines for 10th Straight Year” başlıklı yazıdan derlenmiştir.