İngiltere-İran ilişkilerinde dört yıl sonra bir ilk

İngiltere’nin Tahran Büyükelçiliği, dün resmi ziyarette bulunmak üzere beraberindeki heyetle İran’a gelen İngiltere Dışişleri Bakanı Philip Hammond’ın katıldığı törenle açıldı. İngiltere bayrağının, törende, büyükelçilik duvarları dışından görünen bayrak direği yerine bahçe içinde bulunan ve dışarıdan görünmeyen başka bir direğe çekildiği bildirildi. Büyükelçiliğin açılışına katılan İngiltere Dışişleri Bakanı Hammond, 12 yıl aradan sonra ilk kez resmi temaslarda bulunmak üzere İran’a gelen İngiliz Dışişleri Bakanı oldu.

YAPICI ROL MESAJI

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, İngiltere’nin Tahran Büyükelçiliği’nin dört yıl aradan sonra bugün yeniden açılmasıyla ilgili, “Dünya İran’ın bölge ve dünyada yapıcı bir rol üstlendiğini gördü. İngiliz Büyükelçiliği’nin tekrar açılması ve Avrupalıların İran’a gelmeleri bunun işaretidir” dedi. Tahran’da İngiltere Büyükelçiliğinin resmen açılmasının ardından bir grup İranlı, büyükelçilik önünde açılışı protesto etti. Sloganlar atan 30-40 kişilik protestocu grup polisin uyarılarıyla dağıldı.

DİPLOMATİK GELİŞMENİN ARDINDAN PROTESTO

Tahran'da İngiltere Büyükelçiliğinin resmen açılmasının ardından bir grup İranlı, büyükelçilik önünde açılışı protesto etti.

"Kahrolsun İngiliz" sloganları atan 30-40 kişilik protestocu grup polisin uyarılarıyla dağıldı.

İngiltere'nin Tahran Büyükelçiliğinin 4 yıl aradan sonra açılışı dolayısıyla güvenlik güçlerinin büyükelçilik binası çevresinde geniş çaplı önlemleri aldığı gözlendi. Öte yandan güvenlik güçlerinin göstericilerden 10 kişiyi gözaltına aldığı bildirildi.

Tahran Valiliği Siyasi ve Seçim Direktörü Muhammedrıza Yusufi, ülkenin resmi haber ajansı İRNA'ya yaptığı açıklamada, yapılan gösterinin kanunlara aykırı olduğunu, bu konuda Tahran Valiliğine ulaşmış bir izin talebi bulunmadığını kaydetti.

İKİ ÜLKE ARASINDAKİ GERİLİM NASIL TIRMANMIŞTI?

2011 yılında bir grup göstericinin düzenlediği saldırıdan sonra İngiltere, Tahran'daki büyükelçiliğini kapatmış, İran'ın Londra Büyükelçiliği de kapatılarak, İranlı diplomatlar ülkede istenmeyen kişi ilan edilmişti.

Temmuz ayında İran ile nükleer anlaşmaya varan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinden biri olan İngiltere ile İran'ın karşılıklı açtığı büyükelçiliklerle iki ülkenin ilişkileri bir kez daha uluslararası camiada konuşulan konular arasına girdi.

İNGİLTERE VE İRAN İLİŞKİSİ

İlişkilerin tarihine bakıldığında, Şah tarafından İngiltere'ye verilen petrol imtiyazlarını kaldıran ve petrolü millileştiren eski İran Başbakanı Muhammed Musaddık'ın ABD destekli bir darbeyle devrilmesinden bu yana İran-İngiltere ilişkilerinin inişli çıkışlı bir seyir izlediği görülüyor.

"Ajax Operasyonu" adı verilen İngiltere ve ABD gizli servislerinin planladığı darbeyle 1953'te Başbakan Musaddık devrilmişti. Bu olay İngiltere-İran ilişkilerinin en önemli aşamalarından biri olarak kabul edildi.

1979'daki İran İslam Devrimi sonrasında 1980'de İngiltere'nin Tahran'daki büyükelçiliği kapatıldı. İran-Irak savaşının bitimine denk gelen 1988 yılında, İran ile İngiltere tamamen kestikleri diplomatik ilişkilerini yeniden başlattı.

14 Şubat 1989'da İran dini lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni, Hint asıllı İngiliz yazar Salman Rüşdi'nin "Şeytan Ayetleri" adlı kitabında İslam'ı kötülediği gerekçesiyle öldürülmesi çağrısını yaptı. Bu olay üzerine 7 Mart'ta İran ile İngiltere arasındaki diplomatik bağlar yeniden koptu.

1994'te Londra, İran'ın bir dönem İngiltere'ye karşı silahlı mücadele yürüten İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) ile ilişki içinde olduğunu öne sürdü. Tahran yönetimi iddiayı yalanladı ancak iki ülke de büyükelçilerini karşılıklı olarak sınır dışı etti. İran, 1999'da İngiltere ile ilişkilerin yeniden büyükelçilik düzeyine yükseltildiğini açıkladı.

İngiltere Dışişleri Bakanı Jack Straw, 24 Eylül 2001'de ABD'de meydana gelen 11 Eylül saldırılarının ardından terörle mücadele konusunda işbirliği amacıyla İran'ı ziyaret etti. Straw, ziyaretle, 1979'daki devrimin ardından İran'ı ziyaret eden ilk İngiliz dışişleri bakanı oldu. O dönem İran hükümetinin başında bulunan Muhammed Hatemi, cumhurbaşkanlığı döneminde Batı ile yakın ilişkiler hedefliyordu.

İngiltere tarafından Tahran Büyükelçisi olarak atanan David Reddaway, Şubat 2002'de İran hükümeti tarafından casus olduğu gerekçesiyle reddedildi.

Haziran 2004'te İran, 8 İngiliz askerini Irak üzerinden kendi karasularına girdikleri gerekçesiyle tutukladı. 3 gün boyunca gözaltında tutulan askerler daha sonra serbest bırakıldı.

ABD ve İngiltere'nin Irak işgali sırasında Tahran yönetimi Irak'ta İngiliz askerlerine düzenlenen saldırıların arkasında olmakla suçlandı. Ekim 2004'te İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, İngiltere'yi İran'ın güneybatısında 6 kişinin ölümüne neden olan eş zamanlı bombalı saldırılar nedeniyle suçladı. İngiltere suçlamaları reddetti.

Mart 2007'de İran Devrim Muhafızları Ordusu tarafından 15 İngiliz askeri sınır ihlali yaptıkları gerekçesiyle gözaltına alındı. Nisan 2007'de İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, 15 İngiliz askerini Hazreti Muhammed'in doğum günü münasebetiyle serbest bırakacağını açıkladı. 15 asker 13 gün boyunca gözaltında kaldıktan sonra İngiltere'ye gönderildi.

İki ay sonra İngiltere Kraliçesi'nin "Şeytan Ayetleri" kitabının yazarı Salman Rüşdi'ye şövalye nişanı vermesi, Tahran yönetiminin sert tepkisini çekti. Bu olaylardan sonra gittikçe gerilen ilişkiler 23 Haziran'da iki ülkenin karşılıklı olarak iki diplomatı sınır dışı etmesiyle sonuçlandı.

İran'da 12 Haziran'da yapılan ve Mahmud Ahmedinejad'ın oyların yüzde 63'ünü alarak kazandığı tartışmalı cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra muhalefet Tahran sokaklarında gösteriler düzenledi ve gösterilerde 20 kişi hayatını kaybetti. İran, gösterilerin planlandığı yer olarak İngiltere Büyükelçiliği'ni göstererek İngiltere'yi sert şekilde uyardı. Tahran yönetimi, gösterileri kışkırttığı gerekçesiyle İngiliz Büyükelçiliği'nde çalışan iki kişiyi de tutukladı, BBC'nin Tahran muhabirini de sınır dışı etti.

Olaydan bir süre sonra da dini lider Ayetullah Ali Hamaney, bir konuşmasında İngiltere'yi "düşmanların en şeytanisi" olarak değerlendirdi. Bunun üzerine İngiltere Başbakanı Gordon Brown, İran'daki şiddet olaylarını ve basına uygulanan sansürü kınadı.

İngiliz Büyükelçi Simon Gass'in 2010'da büyükelçiliğin internet sitesinden İran'ı halkın en temel kişisel özgürlükleri ihlal etmekle suçlaması nedeniyle Tahran yönetimi, büyükelçi Simon Gass'ı Dışişleri Bakanlığı'na çağırarak iç işlerine karışmaması uyarısını yaptı.

Kasım 2011'de İngiltere, nükleer programı nedeniyle Tahran yönetimine karşı yeni yaptırımlar ilan etti. Petrol dışındaki tüm İngiliz şirketlerinin İranlı şirketlerle ve İran Merkez Bankası ile iş yapmasına yasak getirildi.

İngiltere'nin kararına sert tepki gösteren İran meclisi, İngiltere ile siyasi ilişkilerin düşürülmesini öngören bir karar alarak, Ahmedinejad'ın başında olduğu hükümetten Tahran'daki İngiltere Büyükelçisi'ni iki hafta içinde sınır dışı etmesini istedi. Büyükelçinin Tahran'ı terk etmesinin ardından bir grup İranlının Tahran'daki büyükelçilik binasına saldırmasıyla ilişkiler tamamen koptu. Böylece, iki ülke arasındaki ilişkiler tarihinin en kötü dönemlerinden birini yaşadı.

Ahmedinejad döneminin sona ermesinden sonra göreve gelen Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin selefine oranla daha ılımlı politikalar izlemesiyle Tahran ve Londra arasındaki diplomatik ilişkiler en düşük seviyede de olsa geçen yıl şubat ayında tekrar başladı.

Son olarak İngiltere Dışişleri Bakanı Philip Hammond, resmi ziyaret için Tahran'a gitti. 12 yıl aradan sonra İran'ı ziyaret eden ilk İngiliz dışişleri bakanı olan Hammond'ın katıldığı törenle İngiltere'nin Tahran Büyükelçiliği yeniden faaliyetine başladı.